Inspiracje maryjne we współczesnych nurtach polskiej duchowości.pdf

Ks. Marek Chmielewski

INSPIRACJE MARYJNE

WE WSPÓŁCZESNYCH NURTACH

POLSKIEJ DUCHOWOŚCI 

Na zakończenie XX Międzynarodowego Kongresu Mariolo-

giczno-Maryjnego, odbywającego się w podrzymskim sanktu-

arium Divino Amore we wrześniu 2000 r., Papieska Międzyna-

rodowa Akademia Maryjna wydała dokument pt. Matka Pana.

Pamięć — obecność — nadzieja. Niektóre aktualne zagadnienia doty-

czące postaci i misji Najświętszej Dziewicy Maryi (Watykan 2000) 1 ,

który można uznać za swoiste kompendium lub przewodnik

współczesnej mariologii. Wśród wielu poruszanych tam kwestii,

mariologowie postawili problem, który wprost dotyczy naszego

tematu. Chodzi mianowicie o to, czy bardziej zasadnym jest

mówić o „duchowości maryjnej” czy też o „maryjnym wymiarze

duchowości chrześcijańskiej” (MP 53-59). Oni sami skłaniają się

raczej ku temu, by mówić o maryjnym wymiarze duchowości

chrześcijańskiej przede wszystkim dlatego, by „uniknąć ryzyka

pojmowania «duchowości maryjnej» jako duchowości równole-

głej do chrześcijańskiej” (nr 58), gdy tymczasem jest ona raczej

wewnętrznym elementem duchowości chrześcijańskiej (por. MP

54). Wzorcza rola Maryi tak dalece przenika wszystkie wymiary

życia chrześcijańskiego, że istotnie „duchowość maryjną”, która

—————

 Tekst niniejszego odczytu na sympozjum Polskiego Towarzystwa Mario-

logicznego nt. „Na polskiej drodze maryjnej” w Pasierbcu koło Limanowej w

dniach 21-22 X 2006 r., opublikowano w: Na polskiej drodze maryjnej (Biblioteka

Mariologiczna, 10), red. A. Gąsior, J. Królikowski, Częstochowa-Pasierbiec 2007,

s. 153-164.

1 Tekst polski w: „Salvatoris Mater” 4(2003), nr 3, s. 311-396 [dalej: MP].

na przestrzeni wieków „przyjmowała różne formy wyrazu w za-

leżności od klimatu teologicznego i kulturowego”, można uznać

za autentyczne „źródło inspiracji” dla duchowości chrześcijań-

skiej (por. MP 56).

Potwierdza to także obserwacja zjawisk dokonujących się w

środowisku chrześcijańskim, które zwykło nazywać się nurtami

duchowości. Ten właśnie inspirujący wpływ wzoru Maryi na

różne sfery życia duchowego i eklezjalnego przekonuje do mó-

wienia bardziej o maryjnym wymiarze duchowości chrześcijań-

skiej, niż o wyodrębnionej duchowości maryjnej. W jakimś stop-

niu wpisuje się to w ducha Soboru Watykańskiego II, który sy-

tuując problematykę mariologiczną w eklezjologii, ostatni, ósmy

rozdział Konstytucji dogmatycznej o Kościele Lumen gentium

nieprzypadkowo zatytułował: „Błogosławiona Maryja Dziewica,

Boża Rodzicielka, w misterium Chrystusa i Kościoła”.

1. Nurty duchowości polskiej — próba definicji

W przypadku tak złożonego zagadnienia, które zamierzamy

poruszyć, z metodologicznego punktu widzenia należałoby

wpierw podjąć próbę uściślenia kluczowego pojęcia, jakim są

współczesne nurty duchowości. Choć z pozoru termin „nurty”

jest zrozumiały, to jednak nie zawsze stosowany w mowie po-

tocznej jego zakres semantyczny pokrywa się z tym, jaki otrzy-

muje on w języku teologicznym.

Jaka więc rzeczywistość kryje się pod użytym w tytule poję-

ciem „współczesne nurty duchowości”? Jeden z włoskich teolo-

gów mając na myśli szkoły duchowości i temu podobne zjawiska

w różnorodnej przestrzeni życia duchowego, porównuje je do

prądów morskich, które w istocie nie są niczym innym jak tą

samą morską wodą. Różnią się jednak kierunkiem i prędkością

własnego ruchu. Zwykle na obrzeżach konkretnego nurtu trud-

no dostrzec ruch wody i jej kierunek, ponieważ miesza się ona z

innymi nurtami, a ponadto dużo wody pozostaje poza wszelki-

mi prądami. Statki przecinają te nurty dążąc do swych portów.

Jeśli jednak potrafią wykorzystać istniejące prądy morskie, że-

gluga staje się szybsza, pewniejsza i łatwiejsza 2 .

Przez analogię, mówiąc o nurtach duchowości, mamy na my-

śli tę samą co do istoty duchowość chrześcijańską, różnicującą się

jednak w pewnych obszarach życia społecznego i eklezjalnego z

uwagi na specyficzne choć wspólne formy jej przeżywania, oko-

liczności lub osoby, które te formy aktualizują. Nie mówimy jed-

nak o jakichś pojedynczych przejawach w postaci konkretnych

zrzeszeń, struktur życia eklezjalnego czy form pobożności. Nie

zawsze też to, co nazywamy szkołą duchowości w ścisłym zna-

czeniu, pokrywa się z nurtem duchowości. Ten ostatni ma zakres

znacznie szerszy i może obejmować (angażować) zarówno poje-

dyncze osoby, zrzeszenia, szkoły duchowości, jak i struktury ży-

cia społecznego oraz eklezjalnego. O ile co do szkół duchowości,

których istnienie wiąże się ze wspomnianymi nurtami duchowo-

ści, mamy już wypracowane w miarę przejrzyste kryteria ich

wyodrębniania oraz identyfikacji 3 , to w przypadku nurtów du-

chowości jest to dopiero zadanie na przyszłość. Jest ono bardzo

pilne, gdyż współczesna rzeczywistość jest na tyle dynamiczna i

wielopostaciowa, że łatwo pogubić się w rozpoznawaniu zna-

ków czasu, biorąc niekiedy peryferyjne efemerydy duchowości za

poważne nurty. Może też zdarzyć się sytuacja przeciwna, kiedy

wskutek braku ostrych kryteriów identyfikacji zjawisk ducho-

—————

2 G. Colombo, Le fonti della Teologia Spirituale. La storia della spiritualità, le

scuole di spiritualità , „Teologia” 17(1992), s. 229.

3 Zob. R. Blatnický, Il concetto di scuola di spiritualità , Roma 1967.

wych, jakiś poważny nurt zostanie zlekceważony, albo potrakto-

wany instrumentalnie, przez co może być zaprzepaszczona szansa

rozwoju dana hic et nunc , a tym samym okaże się brak otwartości

na natchnienia Ducha Świętego (por. Ef 4, 30; 1 Tes 5, 19).

Czym są zatem nurty duchowości? Zanim poszukamy ade-

kwatnej odpowiedzi na to pytanie, wyjaśnijmy, że „duchowość”

może oznaczać zarówno teorię życia duchowego, czyli po prostu

teologię duchowości, jak i praktykę życia duchowego. Kwestię

nurtów w teologii duchowości pozostawmy wąskiemu gronu

specjalistów i metodologów. Nas interesować będą nurty du-

chowości rozumianej jako praktyczne sposoby dążenia do zba-

wienia i świętości. Roboczo przyjmijmy zatem, że chodzi o wie-

lopostaciowe zjawiska i procesy w życiu religijnym, społecznym

i kulturalnym, których przedmiotem jest życie duchowe, rozu-

miane jako zorientowana na Chrystusa aktywna uległość chrze-

ścijan wobec Ducha Świętego, aktualizująca się w Kościele świę-

tym na mocy wiary, nadziei i miłości 4 . Te zjawiska i procesy mają

pewne wspólne elementy, które jako nową jakość można opisy-

wać zarówno w kategoriach teologicznych jak i socjologicznych.

Dzięki nim życie duchowe osób zaangażowanych w dany nurt

—————

4 Jan Paweł II w Posynodalnej adhortacji Ecclesia in America (22 I 1999) pi-

sze, że „w istocie, przez pojęcie duchowość rozumie się styl życia lub formę ży-

cia według wymogów chrześcijańskich. Duchowość jest «życiem w Chrystusie»

i «w Duchu», które przyjęte przez wiarę, wyraża w miłości, jest ożywiane na-

dzieją i przekłada się na życie codzienne we wspólnocie eklezjalnej. W tym

sensie duchowość, która jest celem i która prowadzi do nawrócenia, rozumie

się nie jakąś cześć życia, ale całe życie kierowane przez Ducha Świętego. Wśród

elementów duchowości, które każdy chrześcijanin powinien uczynić swoimi,

najważniejsza jest modlitwa. Ona prowadzi go stopniowo do nabycia kontem-

platywnego spojrzenia na rzeczywistość, która pozwala mu rozpoznawać Boga

w każdym momencie i w każdej rzeczy; kontemplować go w każdej osobie;

szukać jego woli w zdarzeniach”. — EiAm 29.

staje się bardziej dynamiczne. Charakterystyczną cechą takiego

nurtu jest to, że pojawia się w określonym czasie wskutek pew-

nych okoliczności, nieustannie ewoluuje dając początek różnym

konkretnym formom życia duchowego lub przynajmniej istotnie

wpływając na nie, a potem zanika, albo też przekształca się w

inny nurt. Z tego względu osadzenie danego nurtu w historii z

jego terminus a quo i terminus ad quem , jak i w przestrzeni życia

społeczno-religijnego zawsze będzie mieć jedynie charakter

aproksymatywny, przybliżony. Trafna zatem wydaje się przywo-

łana analogia do prądów morskich, które pozostają w nieustan-

nym ruchu. Ich istnienie, kierunek i dynamika nie zawsze są

wprost dostrzegalne i przewidywalne. Podobnie jak ruch powie-

trza rozpoznaje się po rozkołysanych gałęziach i szumiących li-

ściach drzew, tak samo nurt duchowości dostrzegalny jest bar-

dziej od strony zjawiskowo-skutkowej, aniżeli istotowej. Z tego

powodu trudno precyzyjnie stwierdzić, ile i jakich nurtów mamy

w polskiej duchowości. To będzie wymagać osobnych badań so-

cjologicznych i teologicznych.

Przejawów tych nurtów należy szukać przede wszystkim w

pojawiających się nowych formach pobożności chrześcijańskiej,

zrzeszeniach eklezjalnych, a więc w stowarzyszeniach, ruchach,

wspólnotach i grupach (por. ChL 29). Jak trafnie zauważył Jan

Paweł II w posynodalnej adhortacji Christifideles laici , w czasach

najnowszych „zjawisko zrzeszania się katolików świeckich oży-

wiło się i przybrało charakter szczególnie zróżnicowany” (ChL

29). Zawsze w Kościele obecne były rozmaite bractwa, trzecie

zakony i stowarzyszenia. Jednak po Soborze Watykańskim II ob-

serwujemy niezwykłe ożywienie w tej dziedzinie, bez trudu za-

uważalne także na polskim gruncie. Jest to rzeczywiście „nowa

epoka zrzeszeń katolików świeckich”.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: