Thanissaro Bhikkhu - Wolność od strachu.pdf - Pokonaj lęk - Nemote

Wolno±¢odstrachu

ThanissaroBhikkhu

Pewien antropolog spytał szamana z Alaski o wierzenia jego ludu. Po chwili zastano-

wienia, szaman odpowiedział: „Słuchaj. My nie wierzymy. My si¦ boimy”.

Te słowa zaintrygowały mnie, pocz¡wszy od momentu, gdy je usłyszałem. Jednak

bardziej zadziwiły mnie reakcje moich znajomych, słuchaj¡cych tej historii. Niektórzy

mówili, »e szaman nie±wiadomie zaznaczył podział mi¦dzy prymitywn¡ religi¡ a religi¡

cywilizowan¡: prymitywna to taka, która bazuje na dzieci¦cym strachu, cywilizowana,

natomiast, opiera si¦ na miło±ci, zaufaniu i rado±ci. Inni uznali, »e szaman wyzbył si¦

pretensjonalnych i zakłamanych aspiracji cywilizowanej religii i wskazał na prawdziwe

¹ródło wszystkich systemów religijnych.

Je±li zagł¦bimy si¦ w podstawy tych dwóch odpowiedzi, zauwa»ymy »e pierwsza odpo-

wied¹ widzi strach ogólnie, jako nasz¡ najwi¦ksz¡ słabo±¢. Je±li przezwyci¦»ymy strach,

staniemy si¦ silni. Druga widzi strach, jako najszczersz¡ odpowied¹ na nasz¡ wielka słabo±¢

zwi¡zan¡ ze starzeniem si¦, chorob¡ i ±mierci¡ — słabo±¢, której nie da si¦ przezwyci¦-

»y¢ przez zwykł¡ zmian¦ nastawienia. Je±li jednak nie dotykamy naszych najszczerszych

l¦ków, nie czujemy si¦ zmotywowani, by robi¢ to co potrzebne, w celu ochrony przed

realnymi niebezpiecze«stwami.

Wi¦c — która z tych postaw wobec strachu jest dziecinna, a która dojrzała? Czy

istniej¡ elementy prawdy w obydwu? Je±li tak, to jak poł¡czy¢ te elementy? Na te pytania

najlepiej odpowiedzie¢, zadaj¡c je na nowo: w jakim zakresie strach jest u»yteczn¡ emocj¡?

w jakim stopniu nie jest? czy ma jak¡± rol¦ w praktyce pozbywania si¦ l¦ku?

Buddyjska odpowied¹ na te pytania jest nieco skomplikowana. Wynika to zarówno

z dwojakich korzeni Buddyzmu — jego cywilizowanej, jak i naturalnej tradycji religijnej —

jak równie» ze zło»onej natury strachu, która widoczna jest nawet w jego najbardziej

pierwotnych przejawach.

Wyobra¹cie sobie jelenia w nocy, nagle o±wietlonego przez ±wiatła my±liwego. Rogacz

jest skonsternowany. Rozzłoszczony. Odczuwa niebezpiecze«stwo oraz własn¡ słabo±¢ wo-

bec zagro»enia. Chce uciec. Te pi¦¢ elementów — zakłopotanie, awersja, odczucie zagro»e-

nia, poczucie słabo±ci i ch¦¢ ucieczki — jest obecnych, w wi¦kszym lub mniejszym stopniu,

w ka»dym sposobie odczuwania strachu. Pomieszanie i odraza to nieprawidłowe elementy.

Nawet je±li jele« ma kilka mo»liwo±ci, by uciec my±liwemu, jego konsternacja i awersja

mog¡ przesłoni¢ mu drog¦ ucieczki. Tak samo ma si¦ sprawa z lud¹mi. Bł¦dy i podło±ci

jakie popełniamy, gdy stajemy bezpo±rednio w obliczu strachu, wynikaj¡ z pomieszania

i awersji.

Jednak»e istniej¡ tak»e podło±ci, które popełniamy w samozadowoleniu, gdy jeste±my

nie±wiadomi aktualnych zagro»e«. S¡ to gruboskórne reakcje, które popełniamy, czuj¡c,

»e mo»emy si¦ z tego jako± wykaraska¢. Tak wi¦c, ostatnie trzy elementy strachu —

percepcja słabo±ci, percepcja zagro»enia i pragnienie unikni¦cia go — s¡ potrzebne, by

uchroni¢ si¦ przed złem, jakie mo»e powsta¢ wraz ze zbytni¡ pewno±ci¡ siebie. Je±li brak

jest zakłopotania i awersji — te trzy elementy staja si¦ pozytywnymi wła±ciwo±ciami —

uwa»no±ci¡ — czym± tak istotnym dla praktyki, »e Buddha po±wiecił temu swe ostatnie

słowa. Niebezpiecze«stwa tego ±wiata s¡ prawdziwe. Nasze słabo±ci s¡ prawdziwe. Je±li

nie zobaczymy ich wyra¹nie, nie we¹miemy ich sobie do serca i nie zaczniemy szuka¢

wyj±cia, nie ma wtedy mowy o porzuceniu strachu i jego przyczyn. Tak jak jele«: je±li jest

spokojny i w zadowoleniu patrzy na ±wiatła zabójcy, sko«czy przywi¡zany do zderzaka

(ewentualnie w baga»niku — przyp. red.).

By całkowicie wyzwoli¢ umysł ze strachu, nie mo»emy zaprzecza¢, i» nie ma »adnego

powodu do strachu. Musimy przezwyci¦»y¢ powody strachu: słabo±¢ umysłu w kontakcie

z bardzo rzeczywistymi niebezpiecze«stwami. Subtelno±¢ podej±cia Buddhy do tej sprawy

przejawia si¦ w jego podej±ciu do procesu pomieszania, lub raczej — zgodnie z buddyjsk¡

terminologi¡ — do tego złudzenia, które zmienia strach w co± niewła±ciwego. Pomimo

zło»ono±ci procesu l¦ku, złudzenie jest tym czynnikiem, który sam w sobie, jest jednocze-

±nie najwi¦ksz¡ słabo±ci¡ i najwi¦kszym niebezpiecze«stwem dla umysłu. St¡d Buddha

podchodzi do problemu strachu, skupiaj¡c si¦ na złudzeniach i atakuj¡c iluzje na dwa

sposoby: daje nam do zrozumienia, jak gro¹n¡ rol¦ pełni¡ one przy przetwarzaniu strachu

w niewła±ciw¡ emocj¦, jak równie» pomaga nam zbudowa¢ wewn¦trzn¡ sił¦, prowadz¡c¡

do wgl¡dów, które wyzwalaj¡ umysł z iluzyjnych słabo±ci. W ten sposób, nie tylko prze-

zwyci¦»amy czynnik, który czyni strach niewła±ciwym. Ostatecznie dochodzimy bowiem

do miejsca, w którym umysł nie potrzebuje ju» si¦ ba¢.

Kiedy my±limy o tym, jak iluzje zatruwaj¡ strach i pod»egaj¡ nas do robienia niewła-

±ciwych rzeczy, mo»emy zauwa»y¢, »e dzieje si¦ to na dwa sposoby. Po pierwsze, złudzenia

oplataj¡ce nasz strach, mog¡ przyczyni¢ si¦ do bł¦dnej oceny niebezpiecze«stw jakie na-

potykamy, widz¡c zagro»enie tam, gdzie go nie ma oraz brak zagro»enia tam, gdzie ono

jest. Je±li „zaﬁksujemy si¦” na punkcie nieistniej¡cych lub trywialnych niebezpiecze«stw,

zmarnujemy czas i energi¦ na budow¦ niepotrzebnych osłon, odwracaj¡c swoj¡ uwag¦ od

rzeczywistych zagro»e«. Z drugiej strony, je±li wyrzucimy z głowy prawdziwe niebezpie-

cze«stwa, takie jak starzenie si¦, choroba i ±mier¢, zaczniemy popada¢ w samouwielbie-

nie w naszych działaniach, zaczniemy lgn¡¢ do rzeczy — naszych ciał, naszych bliskich,

naszych własno±ci, naszych pogl¡dów — skazuj¡c si¦ tym samym na staro±¢, chorob¦,

oddzielenie i ±mier¢. Pozwalamy naszym pragnieniom zawładn¡¢ naszym umysłem. Z tej

bezkarno±ci powstaje wiele zła, gdy» tkwimy w przekonaniu, i» jeste±my poza zasi¦giem

naszych złych czynów i »e konsekwencje nigdy nie powróc¡, by nas zrani¢.

Im mocniejsze jest nasze prze±wiadczenie o bezkarno±ci oraz uczucie samozadowole-

nia w stosunku do prawdziwych zagro»e«, które czyhaj¡ wsz¦dzie wokół, tym bardziej

jeste±my zszokowani i zdziwieni, gdy te niebezpiecze«stwa i zagro»enia faktycznie nam si¦

przydarzaj¡. To prowadzi do powstania drugiego sposobu, w jaki iluzje, otaczaj¡ce nasze

l¦ki, sprzyjaj¡ niewła±ciwym czynom: reagujemy na rzeczywiste gro¹by tak, »e zamiast je

niwelowa¢ — tworzymy nowe. Gromadzimy maj¡tek, by czu¢ si¦ bezpieczni, lecz bogactwo

wzmaga tylko zazdro±¢ u innych. Budujemy mury, by chroni¢ si¦ przed niebezpiecznymi

lud¹mi, ale te mury staj¡ si¦ naszymi wi¦zieniami. W ten wła±nie sposób gromadzimy

bro«, która z łatwo±ci¡ mo»e by¢ u»yta przeciwko nam.

Najgorsz¡ reakcj¡ na strach jest, gdy — dostrzegaj¡c niebezpiecze«stwa w naszym

»yciu, b¡d¹ utrat¦ własno±ci — wierzymy, »e mo»emy zyska¢ sił¦ i bezpiecze«stwo poprzez

zabijanie innych, b¡d¹ niszczenie ich dorobku. Złudzenie dominuj¡ce w naszym strachu

prowadzi nas do utraty perspektywy. Je±li inni robiliby w taki sposób, wiedzieliby±my,

gdzie le»y bł¡d. Lecz kiedy my czujemy si¦ zagro»eni, nasze standardy zmieniaj¡ si¦,

perspektywa za± kurczy i to, co niewła±ciwe, staje si¦ słuszne, tak długo, jak długo to my

czynimy to zło innym.

Prawdopodobnie to najbardziej kłopotliwa ludzka słabo±¢: nasza niezdolno±¢ do za-

ufania samym sobie, by robi¢ tylko to, co wła±ciwe, nawet gdy wszystko wkoło si¦ wali.

Je±li nasze rozumienie słuszno±ci i jej braku ma znacznie tylko wtedy, kiedy jest to dla

nas wygodne, to w rzeczywisto±ci nie ma ono »adnego znaczenia.

Na szcz¦±cie, ta sfera »ycia, która stwarza najwi¦cej niebezpiecze«stw i niepewno±ci,

jest sfer¡, gdzie — poprzez trening — mo»emy najwi¦cej zmieni¢ i wypracowa¢ najlepsz¡

kontrol¦. I chocia» staro±¢, choroba i ±mier¢ id¡ za nami nieubłaganie od chwili narodzin —

to jednak złudzenia nie. Iluzji mo»na si¦ pozby¢. Je±li poprzez my±l i kontemplacj¦, stanie-

my si¦ uwa»ni na nastr¦czaj¡ce nas niebezpiecze«stwa, mo»emy poczu¢ si¦ zmotywowani

do przekroczenia ich. Jednak»e wgl¡dy samych tylko my±li i kontemplacji nie wystarcz¡

do pełnego zrozumienia i odrzucenia iluzji. Tak samo jest z ka»d¡ rewolucj¡: niewa»ne jak

intensywnie my±lisz o sprawie, nie znasz sztuczek i sił przeciwnika, a» do chwili, dopóki

sam nie zgromadzisz swoich wojsk i nie wypowiesz mu bitwy. Dopiero, gdy twoje oddziały

naucz¡ si¦ własnych forteli i wzrosn¡ w sił¦, zaczn¡ wygrywa¢. Tak samo jest ze złudze-

niami: dopiero, gdy zbudujesz w sobie umysłowe siły, b¦dziesz mógł patrze¢ na wskro±

przez iluzje, daj¡ce po»ywienie l¦kom. Ponadto, moce te mog¡ doprowadzi¢ ci¦ do etapu,

w którym nie b¦dziesz ju» nara»ony na »adne niebezpiecze«stwa nigdy wi¦cej.

Kanon wymienia pi¦¢ takich mocy: prze±wiadczenie, wysiłek, ±wiadomo±¢, koncen-

tracja i wnikliwo±¢ (m¡dro±¢). Podkre±la si¦ te» rol¦ uwa»no±ci, która rozwija wszystkie

pozostałe moce. Uwa»no±¢ jest tym, co umo»liwia ka»dej z tych mocy przeciwstawi¢ si¦

konkretnej iluzji, tworz¡cej zniekształcony obraz l¦ku oraz neutralizowa¢ słabo±¢ umysłu,

gdy ten stoi twarz¡ w twarz ze swym strachem. Oznacza to, »e »adna z tych sił nie działa

brutalnie. Ka»da zawiera w sobie element m¡dro±ci i wnikliwo±ci.

Z tych pi¦ciu mocy, prze±wiadczenie wymaga dłu»szego wyja±nienia, zarówno ze wzgl¦-

du na kilka niezrozumiało±ci, jakie niesie ze sob¡ ten termin i niedowarto±ciowanie tego

czynnika na buddyjskiej ±cie»ce, jak równie» ze wzgl¦du na spor¡ liczb¦ złudze«, jakim ta

moc musi si¦ przeciwstawia¢.

Prze±wiadczenie, o jakim tutaj mowa, to wiara w przewodnictwo kammy: »e zarówno

przyjemno±¢, jak i ból, które odczuwamy, zale»¡ od rodzaju intencji naszych czynów. To

prze±wiadczenie przeciwstawia si¦ iluzji pt. „Nie jest w moim interesie, by trzyma¢ si¦

zasad moralnych w obliczu zagro»enia” i atakuje to złudzenie na trzy sposoby.

Po pierwsze: podtrzymuje kammiczn¡ zasad¦ przyczyny i skutku, zwan¡ czasami „efek-

tem bumerangu” lub „pluciem pod wiatr”. Je±li działasz, maj¡c nieczyste intencje, to —

niezale»nie od sytuacji — uczynione w ten sposób zło powróci do ciebie. Nawet je±li

szkodliwe czyny, takie jak zabijanie, kradzie» czy kłamstwo mog¡ przynie±¢ tymczasowe

korzy±ci, w ostateczno±ci, złe skutki zaci¡»¡ wła±nie na tobie.

Patrz¡c na to z drugiej strony, ta sama zasada mo»e uczyni¢ nas dzielnymi w robieniu

dobra. Je±li jeste±my przekonani, »e rezultaty wła±ciwych intencji b¦d¡ musiały wróci¢ do

nas nawet w obliczu ±mierci, łatwiej b¦dzie nam czyni¢ pewne wyrzeczenia, dyktowane

długoterminowymi celami, dla naszego dobra i dobra innych. Bez wzgl¦du na to, czy do-

»yjemy chwili, by móc dostrzec rezultaty naszego wła±ciwego post¦powania w tym »yciu,

b¦dziemy przekonani, »e dobro, które uczynimy, nie przepadnie. W ten sposób, wykształ-

camy odwag¦, potrzebn¡ do zbudowania zapasów wła±ciwych czynów — wielkodusznych

i szlachetnych — które formuj¡ nasz¡ pierwsz¡ lini¦ obrony przed zagro»eniem i strachem.

Po drugie: mocne prze±wiadczenie wymaga od nas udzielenia pierwsze«stwa odpowied-

niemu stanowi umysłu ponad wszystko, bo jest to tym, co kształtuje nasze zamiary. Ta

postawa przeciwdziała wnioskom, wynikaj¡cym z pierwszego rodzaju złudzenia: „Co sta-

nie si¦, je»eli trzymanie si¦ moich zasad, ułatwi innym zranienie mnie”? Ta kwestia jest

osadzona w iluzji, i» nasze »ycie jest nasz¡ najcenniejsz¡ własno±ci¡. Je»eli twierdzenie to

byłoby prawdziwe, to posiadaliby±my do±¢ n¦dzn¡ własno±¢, nieubłaganie zmierzaj¡c¡ ku

±mierci. Wiara widzi nasze »ycie, jako drogocenne, tylko w tym stopniu w jakim umo»liwia

jej to rozwój umysłu, gdy» umysł — je±li jest rozwijany — jest czym±, czemu nic i nikt,

nawet ±mier¢, nie potraﬁ wyrz¡dzi¢ krzywdy. „Jako±¢ »ycia” jest mierzona przez jako±¢

i czysto±¢ zamiarów, pod wpływem których działamy, tak jak „cennym czasem” jest czas

po±wi¦cany praktyce. Lub, jak mawiał Budda:

Lepszy od stu lat

prze»ytych bez cnoty, bez koncentracji, jest

jeden dzie«

prze»yty przez cnotliwego człowieka

zanurzonego w jhana.

—Dhammapada 110 (Dhp 110)

Po trzecie, mocne prze±wiadczenie wymaga bezwarunkowej czysto±ci i nieskazitelno±ci.

Nawet gdy inni odrzucaj¡ swój najcenniejszy atrybut — ich integralno±¢ — nie oznacza

to, »e my tak»e mamy to odrzuci¢. Zasada kammy nie działa tylko w godzinach szczytu,

lub w pewnych okresach dnia lub tygodnia. To prawo działaj¡ce na okr¡gło, bez przerwy,

we wszystkich zak¡tkach i momentach kosmosu.

Niektórzy ludzie uwa»ali, »e Buddha, odkrywszy zasad¦ współuwarunkowania — uzna-

wał równie», i» cnota tak»e podlega pewnym zale»no±ciom. To zasadnicze nieporozumienie.

Po pierwsze — współuwarunkowanie nie oznacza, »e wszystko jest zmienne i warunkowe.

To tak jak z teori¡ wzgl¦dno±ci. Wzgl¦dno±¢ nie oznacza, »e wszystkie rzeczy s¡ relatywne.

Zamienia tylko czas i mas¦ — które długo uwa»ano za stałe — na inn¡ nieoczekiwan¡

stał¡: pr¦dko±¢ ±wiatła. Masa i czas mog¡ by¢ relatywne w stosunku do specyﬁcznego

inercjalnego układu odniesienia, którym jest pr¦dko±¢ ±wiatła, jednak prawa ﬁzyczne s¡

stałe we wszystkich inercyjnych układach, bez wzgl¦du na przyspieszenie.

W ten sam sposób, współzale»no±¢ oznacza, »e s¡ pewne niezmienne prawidłowo±ci

w stosunku do przypadkowo±ci i zmienno±ci — jedn¡ z tych prawidłowo±ci jest to, »e

niewła±ciwe intencje, bazuj¡ce na po»¡daniu i złudzeniach, niezmiennie b¦d¡ prowadziły

do przykrych rezultatów.

Je±li zaakceptujemy t¦ prawidłowo±¢ jako pewnik, wa»niejszy ni» nasze personalne

odczucia i opinie na ten temat, zaczniemy działa¢ bardziej pomysłowo w momencie za-

gro»enia. Zamiast niewła±ciwych, odruchowych reakcji, zaczniemy wykracza¢ poza utarte

schematy, znajduj¡c rozwi¡zania zapobiegaj¡ce wszelkim zagro»eniom. Doda to tak»e na-

szym działaniom mnóstwo wdzi¦ku i precyzji.

Musimy tak»e pami¦ta¢, »e Buddha nie uczył zasady współzale»no±ci, by wzbudza¢

w nas akceptacj¦ dla nieuchronno±ci zmian. Uczył tego, by wykaza¢, w jaki sposób prawi-

dłowo±ci, b¦d¡ce podstaw¡ zmian, mog¡ by¢ opanowane, by stworzy¢ furtk¦ prowadz¡c¡

ponad warunkowo±¢ i wszelkie zmiany. Je±li chcemy dotrze¢ do nieuwarunkowanego —

najbardziej prawdziwej stało±ci — nasza integralno±¢ musi by¢ nieuwarunkowana, musi

by¢ darem tymczasowego bezpiecze«stwa nie tylko dla tych, którzy traktuj¡ nas wła±ciwie,

lecz dla wszystkich, bez rozró»niania. Tak, jak napisano: je±li całkowicie powstrzymasz si¦

od czynienia szkody innym, dajesz wielki dar — wolno±¢ od niebezpiecze«stwa dla nie-

sko«czonej liczby istnie« — gdzie tak»e i ty znajdziesz niesko«czon¡ wolno±¢.

Tego rodzaju prze±wiadczenie i czysto±¢ wymagaj¡ od nas du»ego wysiłku. Do mo-

mentu, gdy osi¡gniemy pierwszy smak nieuwarunkowanego, łatwo staj¡ si¦ niestabilne.

To dlatego musimy powi¦kszy¢ je o inne, umysłowe siły. Trzy ±rodkowe moce — wytrwa-

ło±¢, uwa»no±¢ i koncentracja — działaj¡ wspólnie. Prze±wiadczenie, w formie wła±ciwego

wysiłku, neutralizuje złudzenia o nas, jako słabych istotach, nie maj¡cych szans w starciu

z naszym strachem, tak »e w momencie jego pojawienia si¦, musimy mu ulega¢. Wła±ci-

wy wysiłek uczy nas jak eliminowa¢ mniej intensywne niewła±ciwe cechy, zast¦puj¡c je

wła±ciwymi cechami. Gdy niewła±ciwe przymioty przejawiaj¡ si¦ jako silniejsze, b¦dziemy

mogli u»y¢ wła±ciwych, jako sojuszników w odparciu ich. Siła uwa»no±ci pomaga w tym

dwojako: 1. Przypomina nam o niebezpiecze«stwie poddania si¦ strachowi. 2. Instruuje

nas, by nie skupia¢ naszej uwagi na obiektach strachu, lecz na strachu, jako na mentalnym

zdarzeniu, jako na czym±, co mo»emy obserwowa¢ z zewn¡trz, niekoniecznie przył¡czaj¡c

si¦ do zabawy. Siła koncentracji prowadzi umysł do ustabilizowanego i dobroczynnego

punktu oparcia, daj¡c nam solidne podstawy, by nie by¢ zniewalanym przez pojawiaj¡cy

si¦ strach, a» pojawianie si¦ i znikanie wewn¦trznych i zewn¦trznych niebezpiecze«stw

stanie si¦ coraz mniej gro¹ne dla umysłu.

Zanim to nast¡pi, umysł nie b¦dzie umiał dostrzec uniwersalnej stało±ci, dopóki nie

wyrwie z korzeniami przyczyn tego pojawiania si¦ i znikania, w czym pomaga wnikli-

wo±¢, wzmacniaj¡ca cztery wcze±niejsze moce i daj¡ca im sił¦. Wnikliwo±¢ jest wła±nie

tym, co dostrzega przyczyny ci¡głych nawrotów w naszym odczuwaniu „ ja” i „moje”,

oraz uzmysławia nam, »e „ ja” i „moje” nie s¡ wbudowane w to do±wiadczenie. S¡ to

Thanissaro Bhikkhu - Wolność od strachu.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: