Quintus Horatius Flaccus (ur. 65 p.n.e. w Wenuzji, zm. 8 p.n.e.) – rzymski poeta liryczny.
Był synem wyzwoleńca z Wenuzji. Ojciec dał mu staranne i wszechstronne wykształcenie. Wysłał go między innymi do Rzymu i Grecji, by studiował tam grekę i filozofię. Po śmierci Juliusza Cezara Horacy wstąpił do armii i służył pod dowództwem Brutusa. Jako trybun wojskowy brał udział w bitwie pod Filippi w 42 roku p.n.e., z której musiał ratować się ucieczką. Kiedy ogłoszono amnestię dla tych, którzy walczyli przeciw zwycięskiemu Augustowi, powrócił do Italii. Okazało się, że jego ojciec nie żyje, a majątek został skonfiskowany. Mimo że był prawie bankrutem, udało mu się kupić posadę sekretarza u kwestora, co zapewniło mu utrzymanie i pozwoliło na zajmowanie się poezją. Utworami Horacego zainteresował się Wergiliusz i wprowadził go do domu Mecenasa. Wkrótce Horacy zaprzyjaźnił się z Mecenasem i należał do jego kręgu literackiego. Po pewnym czasie Mecenas wprowadził go na dwór Augusta, podarował posiadłość w Sabinum, co umożliwiło mu swobodną twórczość literacką.
Twórczość Horacego, która przetrwała do naszych czasów to:
· Epody (41-30 p.n.e.) krótkie utwory o treści politycznej; napisał je pod wrażeniem wojny peruzjańskiej – groza wojen domowych wyraża się radą dla Rzymian, by idąc za przykładem Fokejczyków opuścili Rzym i wywędrowali na Wyspy Szczęśliwe – gdzieś poza Słupy Herkulesa.
· Satyry (40-30 p.n.e.) ośmieszające wady i słabości ludzkie, nie krytykuje w nich jednostek wybitniejszych, nie jest surowym sędzią lecz „śmiejąc się mówi prawdę”
· Pieśni (zwane też odami) to największe osiągnięcie Horacego o bardzo bogatej tematyce – utwory religijne, biesiadne, wiersze do przyjaciół, wiersze do kochanek, motywy klasyczne i hellenistyczne, refleksje na temat śmierci i wybuchy radości życia; posiadały doskonałą konstrukcje metryczną
· Listy zawierają dużo pierwiastków filozoficznych, poruszają także problemy z zakresu poetyki, zwłaszcza listy z 2 księgi: "List do Pizonów" znany również jako Sztuka poetycka ("Ars poetica")
Wstęp do tomu.. Andrzej Lam
Autor posługuje się swobodnie językiem, ma szeroką wiedzę i chętnie z niej korzysta. Wiedział, że zostanie otoczony sławą pośmiertną, a wraz z nim jego kraj. Przekłady nieraz umniejszają iluzji lekkości i swobody, która zawsze dawała Horacemu wielu zwolenników. Horacy stał się najbardziej lubianym w Polsce poetą starożytności. Czytano go po łacinie a po polsku czyta się do dzisiaj. Poezja Horacego była wystarczająco silna by przedrzeć się przez bariery tłumaczeń. Przenosił w łacinę zdobycze liryków greckich. Zawsze wybiera stosowny styl. Zachował bolesną pamięć o swoich republikańskich przekonaniach, nawet gdy siłą przymusu, a rzeczą Mecenasa stał się rzecznikiem Augusta. Jego poezja wyzwalała przez obcowanie z bogami, dawała moralność. Powaga miarkowana poczuciem humoru i ironią, zapewniała szacunek zasad moralnych. Jest poetą konkretnym: nie tyle posługuj się własną wyobraźnią, co biegle korzysta z zasobu znaczeń wytworzonych na gruncie mitologii, literatury i historii. Horacy ostrzega Rzym przed błędnymi drogami, które niejedną potęgę doprowadziły do zagłady. Liczne odniesienia do własnej biografii. Nigdy nie odniósł się krytycznie do swojej działalności w przeszłości, natomiast nazwisko Brutusa pojawiło się w pieśniach jeden raz, kiedy wita powrót przyjaciela, z którym walczył kiedyś w tej samej armii „bruto duce”. Jednak w pieśni drugiej ku chwale mecenasa opisuje jak Jowisz gniewny po zabiciu Cezara zsyła na Rzym powódź i wskazuje tego kto zaprowadzi tam pokój. Wymienieni są po kolei: Apollo i Wenus (opiekuńcze bóstwa Oktawiana) Mars jako ojciec Romulusa i Merkury który ma wcielić się w Oktawiana i siłą perswazji przekonać Rzymian do zaniechania walk. Po samobójstwie Brutusa po bitwie pod Filippi zaniechał walki słowem, ale przyłączył się do Mecenasa by przeżyć. Problem: jak pogodzić hymny na cześć Augusta z zachowaniem własnej godności i niezależności sądu. Sławienie bohaterów należało do konwencji poetyckiej, ale sławienie władcy żyjącego, który pomaga w utrzymaniu wyglądało dwuznacznie. Recusatio – odmowa pisania wierszy opiewających czyny bohatera ponieważ talent poety lirycznego mógłby temu nie sprostać. Odniósł się też do tragedii i epopei i wskazał kogoś kto mógłby się tego podjąć (Wariusz) – zamiast tego chce opiewać uroki licymnii – żony mecenasa. Pieśń 2 IV – opis jak Julus Antoniusz ma opisać zwycięstwo Augusta, najpierw jest pochwała Pindara a potem Julus dostaje rolę przewodnią a Horacy ma tylko pośrednią (ironia) na koniec opis ofiary Julusa z 10 byków i krów w kontraście z 1 cielątkiem Horacego opisanym tak, że serce się kraje. Pieśń 12 I tworzy jakby hierarchię bóstw i postaci godnych liry muzy historii Klio – Jowisz, Atena, Bachus, Diana z Apollonem, Herkules, Dioskurowie, postacie z historii Rzymu – Romulus, Pompiliusz i wspomina o Auguście i jego zięciu Marcellusie. Nagle August znajduje się na pierwszym miejscu – jakby wskazanie na uzurpację, detronizację, bluźnierstwo. Pieśń 4 III – pochwała Augusta po powrocie z podbojów, naprawdę przestroga dla władcy. 25 III – poeta ma uświetnić Oktawianowi nadanie przydomku Augusta, przyznać mu miejsce na niebie, oddaje się pod opiekę Bachusa i pisze że nie będzie śpiewał o niczym małym i przyziemnym. Dał do zrozumienia że najlepiej się czuje w służbie lekkich rytmów (pieśni eolskiej – gr. Poezji lirycznej – podziwiał Alkajosa i był mu bliski), choć w sztuce poetyckiej dał wskazówki dla twórców epopei, tragedii, komedii. Ideałem Horacego była liryka, która oczarowuje świat. Kochanowski oddał mu hołd w Muzie – nazwał go „sprawcą słodkobrzmiących nici”. Zmieniał on często motywy mitologiczne na bliższe ówczesnemu odbiorcy. Hołdem wystarczającym dla jego mistrza było spolszczenie pieśni. Ważny u Horacego był rytmiczny rygor, wiązania eufoniczne – dźwiękowe, słyszymy piorun, rogi wojenne. Pieśnią wieku chciał zyskać pomyślność dla Rzymu w nadchodzącej erze. Bogactwu Rzymu zawsze przeciwstawiał swoja skromną, małą posiadłość sabińską. To jego poprzestawanie na małym i wielkość ducha, ufność w opiekę sił, które niszczą dumne potęgi i ocalają ludzi z nizin, myśl o śmierci – to zapowiadało już nowe zasady moralne. Pierwszy zbiór pieśni złożony z 3 ksiąg, pochodzi z lat 31 – 23 p. n. e. Horacy miał już wtedy ustaloną pozycję pod okiem Mecenasa. W pierwszej pieśni zapowiada nowy rodzaj poezji.
Pieśń I – I … Mecenas atavis edite regibus. Do mecenasa. „Mecenasie, co z dawnych ród swój wiedziesz królów, o moja ty obrono, mój zaszczycie świetny”. Pisze do doradcy osobistego Oktawiana Augusta, protektora poetów. Pieśń wymienia różne rodzaj ludzkich zajęć by w zakończeniu przeciwstawić im twórczość poetycką, zapewniającą boską nieśmiertelność. Kwiryci – oficjalny tytuł pełnoprawnych obywateli rzymskich. Masyka – wino. Euterpe – muza opiekująca się poezją liryczną i grą na flecie. Polihymnia – muza hymnicznej poezji chóralnej. Lesbijska lira – duża lira na 7 strun, wynaleziona na wyspie Lesbos – ojczyźnie Safony i Alkajosa. Koniec - „I jeśli mnie zaliczysz do śpiewaków grona, ja głową podniesioną o gwiazdy uderzę”.
Pieśń II … Iam satis terris nivis atque dirae. Pisze jakby odę do Oktawiana, by zakończył wojnę domową i objął pełnię władzy. Oktawian na końcu jest nazwany Cezarem, czyli spadkobiercą Juliusza Cezara, którego był synem przez adopcję. Ojciec – Jowisz, wiek Pyrry – potop, w którym ocaleli tylko Pyrra i Deukalion. Proteusz – umiał przybierać różne postacie. Fale Tybru – powódź która nawiedziła Rzym po śmierci Cezara. Ilia – rzuciła się do Tybru gdy król Alby, Amulius ją prześladował, bóg Tybru ją uratował. Matka Romulusa i Remusa, a córka Eneasza. Merkuriusz wciela się w Oktawiana, siła perswazji ma przekonać Rzymian do zaniechania wojny domowej.
Pieśń III … Sic te diva potens Cypri. Pieśń do okrętu, którym Wergiliusz popłynął do Aten. Wergiliusz – przyjaciel Horacego. Utwór z życzeniami dobrej podróży, zmieniający się w ostrzeżenie przed nazbyt śmiałymi czynami, i ściągającymi gniew bogów. Bracia Heleny – Dioskurowie – Kastor i Polluks (gr. Polideukes) umieszczeni na niebie w konstelacji bliźniąt pokazywali żeglarzom drogę. Ojciec wiatrów – Eol, król Tesalii. Hyady – grupa gwiazd konstelacji Byka. Chorób nieznanych zastępy jako Pandora – puszka pełna nieszczęść. Czyn Herkulesa – uwolnienie Tezeusz z podziemia. „Nic nie jest straszne dla śmiertelnych, w głupocie swojej szturmujemy niebo i nie możemy ścierpieć gromów, które w odwecie ciska gniewny Jowisz”.
Pieśń IV… Do Sestiusza. Służył z Horacym pod wodzą Brutusa, potem zwolennik Oktawiana, konsul. Gracje – boginie piękna. Nadejście wiosny, natura budzi się ze snu. „Śmierć blada jednakowo ubogie chaty nawiedza i pyszne zamki”.
Pieśń V … Qius multa gracilis te puer In rosa. „Cóż to za chłopiec smukły i w róż wieńcu pachnący ślicznie ciebie napastuje, pyrro w grocie rozkosznej?”. Pyrra to imię dziewczyny oznaczające rudozłoty kolor włosów.
Pieśń VI … Scriberis Vario fortis et hostium . “To Wariusz, świetny zwycięzco, opisze twe czyny pieśnią meońską natchniony”. Do Agrypy. „Władcza muza pokojowej liry”, „I talent na to za słaby” – nie chciał opiewać w tragedii i epopei czynów Agryppy – trochę polityczne, więc się wykręcił. Agryppa – przyjaciel Oktawiana i zwycięski wódz, brał udział w bitwach pod Filippi i Akcjum, drugi mąż Julii, córki Augusta. Wariusz – przyjaciel Wergiliusza i Horacego, sławił Augusta i Agryppę. Pieśń meońska bo Horacy miał pochodzić ze Smyrny – dawnej Meonii.
Pieśń VII … Do Planka – zwolennik każdego: Pompejusza, Cezara, Oktawiana, Antoniusza, znów Oktawiana, nie uratował brata przed śmiercią.
Pieśń VIII … Lidia, dic, per omnis. „Lidio powiedz, na wszystkich…” Do Lidii. Syn morskiej boginki – nereidy - Tetydy – Achilles. Córka starca mórz, ukryła go na wyspie Skyros wśród córek króla Likomedesa, bo nie chciała by zginął pod Troją. Kochał Lidię, nie chciał walczyć. Odwołanie do Achillesa. Pyta czemu Lidia gubi swym kochaniem Sybarysa.
Pieśń IX … Do Taliarcha – osoba, która przewodzi uczcie. Nie wolno czekać co przyniesie jutro a żyć tym co się już ma, ni wolno stronić od miłości.
Pieśń X … Mercuri, facunde nepos Atlantis. Do Merkurego. „Merkury, wnuku wymowny Atlasa”. Pisze o tym jak go lubią bogowie, jak okradł Apolla z byków, a potem go rozbawił, oddał je na lirę, a w tym czasie ukradł mu kołczan. Odprowadzał dusze zmarłych w zaświaty, jego atrybutem był Kaduceusz.
Pieśń XI … Tu Ne quaesieris, sire nefas, quem mihi, quem tibi finem di dederint. „Nie pytaj, bo wiedzieć nie trzeba, jaki mnie, jaki tobie, kres bogowie zgotują”. Trzeba przyjąć co się zdarzy. „Korzystaj z dnia i jak najmniej przyszłości ufaj” – koniec. CARPE DIEM! Do Leukonoe – imię oznaczające Pogodną.
Pieśń XII … Quem virum aut heroa lyra vel acri . “Jakiego męża lub herosa lirą czy fletnią dźwięczną sławić będziesz Klio?” Hymn na cześć Oktawiana Augusta z powrotu z Hiszpanii i zaślubin jego córki Julii i Marcellusa. Horacy wylicza najpierw godnych pieśni bogów i ludzi i na końcu umieszcza Oktawiana i Marcellusa. Po inwokacji do Klio – muzy historii i Orfeusza, jego siły śpiewu zastanawia się nad hierarchią. Po Jowiszu i Atenie, Bachus, Diana i Apollo (Febus) Herkules, Kasto z Polluksem, królowie i bohaterowie rzymscy. Stawia dość ironicznie Oktawiana wyżej Jowisza, a przynajmniej dla niego będzie ziemia.
Pieśń XIV… O navis, referent In mare te novi. Oda do okrętu, w którym już w I w. dopatrywano się alegorii republiki. Klęska pod Filippi – koniec marzeń o republice, więc nawołuje bardziej do zaniechania wojny domowej a pod koniec robi aluzję do własnych republikańskich przekonań, o których dalej pamięta. „Okręcie, oto nowe a morze cię niosą fale, co czynisz?”
Pieśń XV … Wróżba Nereusa dla Aleksandra o konsekwencjach porwania Heleny – dopatrywano się w tym odnośnika do związku Antoniusza z Kleopatrą. Opowiada o walce, którą zakończy przyłączenie się do walki Achillesa.
Pieśń XVI … Palinodia – adresatką zapewne jedna z opisanych w jambach kobita, autor odwołuje rzucone wcześniej oszczerstwa. Przeprasza, pisze o jej pięknie a na koniec prosi ją by była mu znów przyjaciółką.
Pieśń XVII … Do Tyndarydy; Tyndaris: zaproszenie na wieś.
Pieśń XVIII … Do Warusa: znawcy literatury i przyjaciela Wergiliusza, sąsiad Horacego, jego śmierć opłakana w pieśni 24.
Pieśń XIX … Mater saeva Cupidinum. O miłości do dziewczyny Glicery co oznacza słodką. „Sroga matka kupidynów..”. Zakochał się i musi śpiewać o miłości, o niczym innym.
Pieśń XX … Vile potabis modicis Sabinum. “Lichego będziesz pił sabina z czarek, co do greckiego sam go wlałem dzbana, dnia pamiętnego kiedy Ci w talerze dano oklaski…”. Aż rzeki mu oddały aplauz. Do Mecenasa. Zaproszenie protektora do wielkiej siedziby poety, w rocznicę dnia 1 marca 30 r., kiedy to Horacy uniknął śmierci pod drzewem, a po raz pierwszy po dłuższej chorobie w teatrze Pompejusza na Placu Marsowym pojawił się Mecenas, powitany oklaskami.
Pieśń XXI … Hymn do chóru opiewającego Dianę i Apollona.
Pieśń XXII … Do Fuska. Przyjaciela Horacego.
Pieśń XXIII … Do Chloe (Młodziutkiej). Vitas inuleo me similis, Chloe. Stronisz przede mną Chloe, podobna sarence, co matki trwożnej szuka po górskiej ustroni I lęk odczuwa płonny przed każdym szmerem w lesie, bo czy z nadejścia wiosny listki rozbudzone potrąci wietrzyk, czy też zarośla jeżyny mała jaszczurka wzruszy, już serce drży i nóżka. A przecież Cię nie gonię by jak tygrys srogi albo lew getulijski rozszarpać na sztuki, więc nie wypatruj matki, bo iść za mężem pora.”
Pieśń XXIV … Quis desiderio sit pudor aut modus. Tren do poety Wergiliusza na śmierć Kwintyliusza Warusa. Melpomena – muza śpiewu i tragedii, córka Zeusa. „Czy po osobie tak kochanej żalu wstydzić się trzeba?”, „Lecz lżej gdy cierpliwość rozumna wie, czego zmienić się nie da”. Wszyscy po nim płaczą, najwięcej Wergiliusz, ale nawet gdyby grał na lirze tak pięknie jak Orfeusz nic by mu to nie pomogło, Kwintyliusz musiał odejść.
Pieśń XXV … Wyrzuty pod adresem Lidii.
Pieśń XXVI … Wezwanie do muz by uczciły jego przyjaciela Lamię.
Pieśń XXVII … Zwraca się do swoich ucztujących przyjaciół by zaprzestali waśni i jeden z nich opowiedział o swoich przygodach miłosnych.
Pieśń XXVIII … Do rozbitka.
Pieśń XXIX … Do Ikcjusza, który gotowy jest zrezygnować ze studiów filozoficznych by się wzbogacić.
Pieśń XXX … Do Wenus, by zstąpiła do świątyni.
Pieśń XXXI … Pieśń z okazji poświęcenia świątyni Apollona, w 3 rocznicę zwycięstwa pod Akcjum.
Pieśń XXXII … Do lutni, oddająca cześć Alkajosowi, który oprócz wojny opiewał też muzy i miłość.
Pieśń XXXIII … O tym jak Wenera przewrotnie łączy w pary ludzi tak różnych od siebie. Adresatem jest przyjaciel Horacego.
Pieśń XXXIV … Wyznanie poety, obserwuje grom z nieba, odchodzi od wiary epikurejskiej i postanawia wrócić do wiary w bogów, którzy w każdej chwili mogą wpłynąć na los człowieka.
Pieśń XXXV … „O boska która władasz pięknym Ancjum” – O diva, gratum quae regis Antium. Hymn do fortuny, uosobienia pomyślności i przypadku kończący się modlitwą o pomyślność dla Augusta i jego wypraw wojennych. Opisuje jej moc, siłę i zasięg by prosić wreszcie o łaskę i pomyślność.
Pieśń XXXVI … Pieśń witająca powrót przyjaciela Numidy, prawdopodobnie z Hiszpanii.
Pieśń XXXVII … Nunc est bibendum, nunc pede Libero. Pieśń triumfalna sławiąca zwycięstwo Oktawiana nad flotą Antoniusza i Kleopatry pod Akcjum i wyrażająca podziw dla Kleopatry która popełniła samobójstwo by uniknąć hańby mimo że flota egipska ocalała, chciała uniknąć kajdan. „Wyzuta z tronu, lecz bez hańby”.
Pieśń XXXVIII … Do usługującego niewolnika.
Pieśń I – II … Motum ex Metello konsule civicum. („Wojnę domową od konsulatu Metella”). Do Azyniusza Polliona, tragediopisarza, mówcy, który był po stronie Juliusz Cezara i Antoniusza i dlatego nie chciał z nim walczyć pod Akcjum. Horacy rozważa jak poeta może poradzić sobie z własnym czasem historycznym. Przestrzega przed pisaniem tragedii bo nie czas jeszcze na takie wszechstronne spojrzenia, pochwala obrazowość kronik i retoryczne upomnienia choć sam skłania się ku lżejszym rytmom.
Pieśń III … Do Deliusza, który zmieniał przekonania polityczne co chwilę. „Skoczek wojen domowych” – tzw.
Pieśń IV … Do Ksantiasza by nie wstydził się uczuć do niewolnicy Filipy, bo może pochodzi z znakomitego rodu.
Pieśń V … Pieśń do anonimowego przyjaciela, któremu podoba się zbyt młoda jeszcze dziewczyna.
Pieśń VI … Do przyjaciela.
Pieśń VII … Pieśń witająca powrót dawnego przyjaciela Pompejusza Warusa, który był przeciwnikiem Oktawiana, ale skorzystał z amnestii i powrócił do Rzymu.
Pieśń VIII … Ulla si iuris tibi peierati. „Gdyby groziła tobie jakakolwiek”. Do Baryny, przewrotnej uwodzicielki, która kusi młodych, starych, żony boją się o swoich mężów a ona im starsza tym bardziej jest piękna.
Pieśń IX … Pieśń konsolacyjna: pocieszycielska. Zamiast opłakiwać śmierć młodego niewolnika powinien cieszyć się ze zwycięstw Augusta.
Pieśń X … Pieśń XI …
Pieśń XII … Nolis longa ferae Bella Numantiae „Nie żądaj abym wojnę o dziką Numancję”. Odmawia by opisać czyny heroiczne z historii Rzymu w lekkich rytmach liry. W zamian głosi pochwałę żony Mecenasa, Terencji, która występuje pod imieniem Licymnii.
Pieśń XIII … Ille et nefasto te posuit die – „Ktoś cię posadził w niefortunny dzień”. Apostrofa do drzewa, które zwaliło się na Horacego 1 marca 30 r. Ocalenie uważa za cudowne i obchodzi tego rocznice. Pieśń przedstawia zejście do podziemia, gdzie umarli słuchają śpiewów Safony i Alkajosa. Ich słodki śpiew łagodzi męki.
...
Volakis