Kazania sejmowe - wstęp z BN.pdf - Podręczniki, wstępy - Volakis

XXXIX

BIOGRAF.IA P. SKARCI

PRoPAGANDY KAToLICKIEJ

wsZEcI{sTRoNNo

xxxvlfi

Ii. PIOTR SKARGA JAKO KAZNODZIEJA

rodnvch form rvyycia aspiracji nie tylko religijnych, ale

KRLEWSKI

rowniez ""*odo*y"h ] !Jy*p.h,-^* daleko posunitej

rozbudowie. aparatu ppagandowego. Tei wszechstron.

noci i tak bogaty"'i';':;T#" o-a"i"tv*""i. nie mia

1. DZIAALNo SKARGI PE,ZED RoKIEM 1588

nigdy, nawet w ";;i"i"jszym okresie, obz rina'

(Ie.

urodzi s

*'ui"""';*"g zasuguje rwnie . nies ychanie bogaty ze-

.t"#."is.,;i".,tow,^i"ili*i posugiwali sie katolicy w po-

lemice religijnej. "olt."".iJ"l.7"go.

clasowej historiografii uwaaffi*.8"*hrieszczanina.

w 1955 roku ks. Jzef Warsz"Yski ogosi jed.!i."k, wydo-

tylko wierno Rzy-

mowimoezapewn,zbawienie,siganorwniewszero-

T.iie. "-x;6ii,tufi -.'Rysliiego Towarzys tw a Jezui c kie go

, w Rzye, autobiografi zakonnq'. Skargi, '.w ktrej czyta-

Tak wic pisarze

i"v; ii:.,.j s&g j.

ifi;;ffi;i" o ,..i".ui; *tv*"cji.

katoliccy nieustannre."iffi"i"Jfi, i reformacja podko.

mgmp*

ouie.istniejqcy usrrj polityczny .o111-.|u""j4cy od wie-

"*;]; il;;;li "pot".,.,y. Przynosi .bowiem upadek auto-

na ptzez kronlkatza za-

pra

konnego Jana Wi

ivi",.i*"i'".:il^:ix"i:"iilijJi'ff I'''".T|"L.T?;*

;:#':x}.JJJ:iuTJ""""",J;-;.;s-f "r,,,a-demoralizac j

i")'"ir."a"*nych, uksztatowanych od pokole, norm mo.

ralnych' Reformacja -

jako dzieo przede

twierdono .-

(,,niemiecka wiara'') jest prze-

wszvstkim cuct'oz,Jm"w

historvcznym oraz interesom naro-

;;#1il"-it"Jy"jo-

dowym. Te same "iilil;;t" 'n:.'5?*v u wikszoci pole.

szlachectwa,' poda jako nazwisko rodowe S}<g1sa-T oweski

i*J Ni"'i".r.iego: pawski):. - ". ".*".**

i,"' Jti* r.^i.ri"n"n. -i.i' .lu adi"ty*u''ia za|eia'a oczy -

wicieodtalentupi.u."uorazodjeg-o.umiejtnocinawi-

)V*""f"-f."ntaktu z czytelniktTi' {* zwykle' w propa-

gandzieni" o.yg,naino# myli, lecz ich sugestywne i upo.r

cryme powtarzanle. e"yaowato w^$uym stopniu o suK-

cu sarga-

ceiie pisarz". ol"t"g; t!z-i piot. :k:l-c" zyska .tat 11i.

;;"; i;i;".*s.oJi"'|czesnych swymi atakami r'a t'oz-

nowiercw n.u" o.onffi i.t' "l.ontearacj

],:'*.l^t?g.n wya {}e jilozof i#ry*:"'''.57p7egl 4i silnie op a.

warszawskq.

tfi'$ffiffrf.f#f18h& astvEil W- tfinze rok u (cze rwiec 1 555)

:,|.;rrl:a obial kierownictwo szkoy parafialnej pr.zy kate-

.t'ffi "t'j -si"l1tjr#"Ts,jf.E} stfifEr.'"

|'..,lzic' wygasza swe kazania. W. padzie11iku 1557 rqku

PoLEMIczNA DZIAALNo SKARGI

xLI

PlER.rvszE ZETKNICIB SKARGI z JEZUITAMI

dwch latach powrci a" r3.ts.- dis,p'H.1l tanoy5\c

wykadowcy i kaznodziei w kolcgiYi i:"'ii.f::'.:::'

;t'i'i.'_, "t"" to drugie, po Braniewie, kolegium tego zakonu, ,

s" 5ff %, d ".i;. ffi ;e;i ff ?81!]$fu fu -1 at a ch m o cly T c zy-

%:'l.r'irr" "a ziemiach polskich. w 15?3 roku przeniesiono 1

ski udaje si stamtq. jgodnie "':Y.1"'jyjijJJ:"lnt

il"'e do.Wj]gg; zrizu byT wicerektore*'. " ".T-t':|.1].".'

rJ':}.;;il;.offiJ ..,.opi", ale ju bez Skargi, ktry

:5"i??n"Fa#ffii.ffi iJi;d

J,#;tr j."\;: j"'.1,1'-ti*i"'lY:"n"::#*J:xi"".:".H;

_yll rzeczywrstym

ia. Stopnia tego nie

vu rvrv rvlBt

W Wilnie te

[il;"iTijlioi.'",s;. }ir.ilt'.'u;iansn.e'g . przenosi si do

Lwowa,gdzieprzyp"s'."ii"iey$16'&ss$}*.a6#*

czonkiem wspomnlanego

osi4gali wszyscy.'jezuici, ale

nie najbardziej czYnnr

ksgh.awykych

kocueniu.- ngyicjat

ot"zrrmuie swiece-nj-sffiffi e. s karga

Ftjie _iozgos' p

ffi"iato kaznodzieja

i'J'$lil;:.*i -g,".ri*ci duszp astersk4 ju wtedy wy-

wicjatu

rty: bezwz9l.-sg

. $;;i;i si6.na tle wczesnego duchow'.l'.1:-

.. , ."i.*iini} .lk" ko.eu pr"enosi si. Tu g*" {1:1:J::;

Y^.. t.f7w-,,.

ona .oZ

W Wilnie*fE&nT{r-te-i DKar

. w Ii.,Ul lvu U\u^.* J"ii*v"i", koo Przeworska. Tu te

i'u{, T"'l::.\::".

ffibHej. rii kalwinistw r ozp TaYrJ,:#.

i'T;:ffi ;1;!?;;:,?:i,;i;i;.]''1..q*yul,...yl,yr:;ayi,i::

rwno

^'',i an i p wsta oieni a do z akonu j ezui-

'do;rzewd'tr-nia

-**fo'**syscy l.epo tuTnkowie rnusrell sprsyw.rg lll.lvlrY

,7#!':;;;,-;;?"lTi,;li.'."*{ j;y1"9ifu;tsgiif ph|r.a-

.. ,P swego po*o,",,,"j wiadectwo Sk"1-c-'-^::. ':: ''::T::.::

ffitrialrbrLt ?T;,.Y"iiiJt^iac"m jnt"i11-r)

.'.'. )]'"TJ*#*'"''"#."lno j ednak pr zypuszcza' u" .ry:it1-*1l

.ffi;iia'i...tiii*''fi '["d c4i::o i ed'no c Ro c iol a

. .' . ;;;;;;;os e i ay''".i k a, :T9{ l?:1T3'{."r.:;:}'uo* "i"ls:

.p",p:"'iais;;'.,*':"::':':::i;3l}#:#J j':-:*#"1*

...'. go prZIIU"" . ""'',#.;*;'a-J;r"a"i''""'* gwnej je{:;

'' jao ono dziaalno

,.t" ="iii"so' " o tini kocio}a 1zp1msko|alol ickiegcl " p.?:

.' nak mierz" ""1*o*oio si zwalczaniem ruchu.reformacyj:

.l^'.^',-' . T(si aka-'. ta' sta owid. taczd.i t.o penegc4!

:i {nego' Zdaniem r""^. N"'"*u .jes! r2i'cza bardo prawdo-

*a"'P{#:

omatv: ca

pdobn, ;z pierws'e ,.ctk;i;i; si Skargi z jezuitami na.

;t#i; i"t ioa"z"t -:"et poilvtu w wiedniu' gdzie posia-

ili;i;i';;;G;; i'..h .,iu tytt.o do podporzadkowania si

aJri-."i .,J roku isr swoj placwke. Korewa przy-

"*i?"r'"i.twu papiea, ale i do porzucenia swego obrz4dku

puszcza' te', ze *,y;;+ l{u;:::^ ::1:;11T: "'f::s

^i.i"ii t""rskieg.o. Drugie wydanie rozprawy' ktre uka-

do ich "uio.'u. Wedug Korewy

i,lJ1iiJ^ii;"..i;l-;t;

;;'' **rogp',"'oku-.w..krakowie pod zmienionym nieco

ffiJ;";' Jo"i-[""ya*tow, ktrzy w zimie- 1'564 ::|]J

wi"t" (o'r iaze i..i d'nocu Ko ci,qlq .p 97g o'p o d j edngm"

rozmawiali w t"i tptu*i" z przebywaiacvm w Polsce czes-

;;;-;;;"; i,' o" gr ecir," . i' .ruskrn ". od -tr ei j ed,noc od st pie-

kim j ezuit s arii""..";. Eo,to.'"'t.vm igstovinusem), mg

'"?:1*'"""i,Iftl%h"o.. przvjv o': *Y ze swy::::r3-

,,' r"',,:i##;{#;*a"g#:Sti l#"s""?#J -,!iil"';i

, "l, nie zawierao iu tego warunku.

;;;x+?P*i"ffil'-f.Hk'xf..ffiffi Jffi*fi

i, ,-* 1,,, ,' i'' 'i"{,

{|',l!

i+ ?

SKARGA W KnAr(OWrE

XLIII

SKARGA REKToREM AI<ADEMII WILESKIEJ

XLII

{

gastwu. Jezuici prowadzili j w jzyku

noci: otewskim i estoskim.

najmniei siederrr.'$y.da tego dziea' Wikszozawartych

w nim ffistosowana cio aktual-

.miejscowel 1ud-

ay'ph pot1eb kontrre.[ormacji. Na kocrr kadego z ywo.

tw umiez czano zazwyczaj krtkie wyliczenie nauk go.

""ony.'rl:Praz ;witych,,przeciwnych dzisie jszym herety-

ko,.,ii. Cieszy-r "si oie ptzez dugi czas olbrzymi popu-

larnocifl.i.-xior nie moga si rwna'znajomo Kaza

seimousach Skargi.'fguotg stanowiy do pewnego stopnia

* #$:*'*t',"*i;

ukazywanych niel.z na tle*.egzotyczncgo krajobrazu -(m-

"rurri"y za wiarq w Japffi"T?r1T1?t[ff*'fy"Bffi-tff1:|*

w sposb

jasny,. prz]!$'9wdjqcy i. li iary;lr

9po-

W roku, w ktlrym pojawiy sig-f.u.2o!.u''ltsitgch,.Ste-

_. aktesfTuaavjnv-

jy_ z." 1 ma.

ffi@qilfiui$n66

utworzenie w Wilnie w mic

ecznych.

Tak wic w

p{"Ftg9.Jffisz.e1lii$u brac!w). ]

fflcry%.ffiBff|ffirzys taa Akademia Krakowska. Formalne

otwarcie uczelni, stanowiqcej zacztek pniejszego uni.

rdzi

gownym zadanrem byto przy'cnodzenr

wersytetu, nastqpio w 1580 roku, a''p1.e;w.s.zym iej rekto-'

lub id4ce do klasztoru. Za.oone z jego

inicjatywy opiek i cisy

!ad?.pr rraffi, dla przeciwdziaania

iicliwie, Skarga za'oy' w 1588 roku w Krakowie, na wzr

woskich Monturn Petti,s (dosownie: gr pobonoci)'

tzut. Ko

ktry wielokrotnie okazywa mu swoj przychylno.

Skarga towarzyszy Bat<rr.cmu w obleniu Poocka (sier.

pie 1579), po zdobyciu za miasta doje.da tam stale

z Wilna. Jezuita traktowa ten orodek jako placwk par

ecellence misyjnq. To samo dotyczyo Inflant, ktre na

mocy rozejmu ze stycznia 1582 roku przypady Rzeczy-

pospolitej. Mieszkacy Rygi zgotowali jednak jezuitom -

Potrzebnych7(to jest potrzebujqcych). gya

tdu zarazem, gdy gfl2ir|a'a

przybyym tam na cze|e ze Skargq - bardzo nieprzy.'

chylne przyjcie. Dlatego te wielokrotnie wyraaon po1

g|4d, e jedyna szansa rekatolizacji Inflant". poleg-a na za.

stosowaniu przymusu ffinaniowego wobec luteraskiego

mieszzastwa raz na' umiejtnej propagandzie misyjnej

wrd chopw, hodujcych jeszcze w duym stopniu

ktrej-fri6Tposb m

wa-stanowl{Y

p o6Ta jq ce-.na.tls }:

lBw.ienrrwnie korp ora c j e wrernych' p ozosta j ?99- n-'trs tu-

gach kocioa

i.".do " cslo wyko-rzystywang.' do-.:.vl.k

"po.

xLv

KAZNODZIEJST'WO

--* fT7 SKARGA PRZECIW I{ONFEDERACJI WARSZAWSKIEJ

J!!t Y

publikowana. Wybitniejsi mwcy pojawiaj si jednak

dopiero w poowie XVI wieku, e wymienimy Leonarda

Soczewskiego, Klemensa Ramuta, ukasza Lwowczyka

czy Melchiora z Mocisk. Kazania ich nie zachoway si

do naszych czasw; z relacji wspczesnych wiemy, iz

przemawiali oni w sposb do gwatowny, ostro krytyku-

jqc nie tytko rznQwiercw, ale i wady wspczesnego

sobie spoeczestwa....W drugiej poowie XVI stulecia uka-

zuj4 si drukowane kazania (lub te zbiory kazan) Marcina

Biaobrzeskiego, Jana Dymitra Solikowskiego, Mikoaja

z Wilkowiecka, Jakuba Wujka, Jzefa Wereszczyskiego,

Stanisawa Sokoowskiego,,Hieronima Powodowskiego

i wielu innych. obok zwalczania reformacji oraz pitno-

wania wad spoecznych kaznodzieje ci duo miejsca po-

wicali bieqcym sprawom politycznym i zagadnieniom

oglnopastwowym-

Dotyczyo to zviaszcza kaza wygaszanych na sejmach.

Podobnie jak u schyku redniowiecza francuskie stany

*#ffi f'ffi *H#,l;",': $3#x" 1 i:^ T:l*t

#l.i;# .mobilizoilF: no miastach, plebsu i

,'"J'liiil.1..'5i::J:::::I1:o:l;T:#:P':"*T.

riljre.ffi"'i}T"':t*ffi1;tr#5*.;;:*j:F

& 1,]i!I,TJtta ulotnych pimek, rirydanych w latch

il':"'rai1.|})lx"YW

i,- " * 11 yy13j1*)'"Jffi e

;ffi;;" xrakowskich, ..','.'jonei. strony .bagatelizujc ca

,u"jii",.,'d.l':'^:in:'*^.' j^"'.]"^'::l'*:";l":*:l'i5l;

?3ii'"lr'"i' oJ .n"."it, na.poy .''dow.'e zboru obaleni

t.^"]:,,i;; *"ri oo"1i]''x"i tio.u nie yczy sobie istni

generalne, czy w XVI wieku sejm Rzeszy, tak i posowie

oraz senatorowie polscy wysuchiwali w trakcie swych

obrad kaza okolicznociowych, Zwrcono ju uwag, e

sejm polski nie posiada, ai do koca swego istnienia,

wasnego budynku, lecz obradowa na zamku kro]ewskim.

Nie istnia rwnie urzqd kaznodziei sejmowego' ja te

nie znano waciwiespecjalnej formy kaza sejmowych.

Na poczqtku i przy kocu obrad odprawiano naboestw

zazwyczaj w katedre wawelskiej (jeli sejm mia miejsce

w Krakowie) tub w kate.drze w. Jana (jeli obradowano

w Warszawie). Uczestniczy w nich krI wtaz z posami

i senatorami; ponadto brali oni wszyscy udzia w naboe-

stwach odprawianych w niedziele oraz w inne wita przy-

padajqce w trakcie obrad sejmu. Podczas tych naboestw

wysuchiwano kazan stanowi4cych integraln czkadej

mszy. Zaz:wyczaj wygaszali je przygodni kaznodzieje, po-

nasly.."

. - *:^-^ ^L (:rtde+\'a*,.p so\

lii"]!v""s"g heretyckich'' po miastach. Sugest;Jwne sov

' S ka rs i, u b r?ne * *' "."* " q'n.':],Y. fl:::' P:u ::iil y:ll,''

:'xJt:a;"""iowy * rarsiwie: g'iTo te replikowali :

"ji :nioteitapci, skar| c sie' Przed 5:u|:1:: l:::y'}.i

-I"5"-lpunep,i pouur"a do wo.jny domowej. I

z ani ep o k o j

",,, "' oyn." i i" y i :5:1:-l'" ". ^SY::: .""1l"*: " j

:'i,"'*f m::::"*il'ii,Y'iHti'.*.ffm*"'

2. KAZNODZIEJE NADWORNI

XLVI

HIERONIM POWODOWSKI XLVII

r:jonowanie sejmu oraz postpujqcy r.ozstrj wewntrzny

past1qa. Kaznodzieja ubolewa na upadkim autorytetir

wadzy, rosnqcq ticzbq przestpstw, ktrych sqdy nie po-

ttaf.i4 zal.Lamowa, nieposzanowaniem pizywitiw tlu.

woywani przez biskupa zatz4d.zajqcego diecezjq. Juz za

czasw Stefana Batorego powierzano goszenie kazai kazno.

dziejom krlewskirn, co nie byo jednak regu4.

Tak wic obok Stanisawa Sokoowskiego' ktry takie

wanie obowi4zki peni przy boku Batorego, do posw

przemawia rwIrie kanonik poznaski, znany polemista

antvariaski }Iieronim Powodowski" Jako wyborny laty-

nista by Sokoowski takze nacilwornym teologiem Ba.

torcgo' nie wadaj4cego zbyI cl,obrze jzykiem polskim.

Pomidzy kazaniarni poprzednio \Mymienionych mwcul

zachr:dz1y powane zbienoci,zar'wno pod wzgldem

treci jak i kompcizycji. Sokoowski, zajmujqc si w gw.

nynr stopniu obronq praw i przywilejrv irocioa oraz du-

chowiestwa kato]ickiego, wskazywa na postqpy ref or-

nracji jako na $wn przyczyn nieszczspotykajqcych

Szczeglnie ostro krytykowa Powcldowsi<i uiemizenie

chopa, traktowanego gorzej od zwi-rzqt domowych, oraz

tzw. gowszczyzn, pozwalaj4cq panu stosunkov,o niewiel-

liim kosztem okupi si za zabjstwo poddanego. Zdaniem

]<aznodziei ndza materialna wsi byi w duzym stopniu

nastpstwem chciwoci szlachty, ktra potrzelowaa pie-

nidzy na zbytkowne szaty i wystawne biesiadY-'dtalnie

z kazafl Powodowskiego, PropozEcEja z uErok Fi,sma u:.

z.ebrana na sejm ['..] u roku 7595,, ukaza.o si clrukiem na

ciwa lata przed Kazaami ejmousgmi piotra Skargi.

Ignacy Chrzanowski zwraca uwag na daieko idce podi-

pastwo polskie. W do ostrych sowach piqtnowa on

rwnie samowol nragnaterii i rosnc4 anarchizacj ycia

poiitycznego" Kaznodzieja gr'ozi, c jeli nie nast4pi po-

prawa' to Polsk czeka los zburzonej przez P'zy:mian Jero.

zoJjny.

'..v? waciwego twrc poIskich kazan politycznych

biestwo tych dwch utr'orw,./-wyraaj4ce si 'zawno

w tematyce' jak i w poglqddfi obu kaznod,ziejw, pod-

krela jednak rwnoczenie, i Skarga pod wzgiclem. po-

ziomu literackiego FtZutlzsza .*"g" poprzednika:.:

uc-liodzi iednak llieronim Powodowski,l aktywnie uczestni-

zcy w wczesn;zrn yciu pubticznyrn jako wielokrotny

delegat duchowiestwa na zgromadzenia kocielne, sejrrry

i trybunay s4dowe' Jego kazania' wyaszane na sejmach

rv Toruniu (1576), Warszawie (1578) i Krahowie, ukazy-

way si parokrotnie drukiem. Rwnie on jako gwne

.rdta wszystkich nieszcz wymienia panujqc4 w Po]sce

tolerancj. Z tego te wzgldu w niesychanie ostry spo-

sb atkowa konfecleracj warszawsk. Powodowski lrad

driy nacisk na motywacj teoiogiczno-prawna, opierajqc

si na swoich dov.liadczeniaclt z trybunaw, gdzie bra

uclzia w tozs4dzaniu sporw duchowiestwa ze szlachtq.

Na rnowiercw tez ztzuca' odpowiedzialnoza ze funk.

3. SKARGA NA KRLEI'VSKIM DlMoRzE

W czasie burzliwej elekcji po mierci Batorego zarwno

nuncjusz papieski, Anniba]e z Capui, jak clua czbis-

kupw oraz wikszo jezuitw wypowiedziaa si po stro-

nie kandydatury arcyksicia Maksymiliana na tron polski.

Piotr Skarga stanq jeclnak w opzycji do sympatii poii-

tycznych wasnego zakonu. Jako typowy Maziir, z chitak-

teru i urodzenia, nie cierpia on tej dynistii; serce i rozum

ciqgno go zado obozu Zamoyskiego. Bazem z kancle-

rzem znalaz si te w oblonyrn przez austriackiego arcy-

ksicia Krakowie. Kiedy wi lnai.symilian p.""it"t p"o-

tajemnie list do Skargi z prob4, aby ten agitowa "u i,,,

Kazania sejmowe - wstęp z BN.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: