25.UKŁAD DOKREWNY CM UMK.doc

UKŁAD DOKREWNY

Układ dokrewny to zespół narządów, które produkują i wydzielają substancje biologicznie czynne, tj. hormony wprost do krwi bez użycia jakichkolwiek przewodów wyprowadzających (stąd nazwa glandulae sine ductibus).

Układ dokrewny jest jednym z 3 układów scalających ustrój (integracja endokrynna, krwionośna i nerwowa).

Układ dokrewny wraz z autonomicznym układem nerwowym i układem limbicznym odpowiada za utrzymanie homeostazy ustroju.

Cechy charakterystyczne:

-          brak przewodów wydalających

-          hormony są uwalniane wprost do krwi żylnej

-          zasadniczo miejsce działania hormonu jest odległe od miejsca jego wytwarzania. Wyjątek stanowią tzw. hormony tkankowe, które działają w miejscu wytwarzania, np. prostaglandyny, enkefaliny, endorfiny.

-          hormony działają na komórki poprzez specyficzne receptory błonowe i cytozolowe

-          większość hormonów wykazuje dobowy cykl wydzielania (np. hormony kory nadnercza - rano). Niektóre hormony są wytwarzane okresowo, np. gonadotropina kosmówkowa i laktogen kosmówkowy są produkowane przez łożysko w ciąży.

-          większość hormonów wykazuje ukierunkowanie do narządów (tropizm), np. hormony przedniego płata przysadki (adenohypophysis).

Pod względem mechanizmów regulacyjnych gruczoły dokrewne można podzielić na 3 grupy :

-          hormony tylnego płata przysadki (neurohypophysis)

-          gruczoły dokrewne niezależne od osi podwzgórzowo-przysadkowej

-          gruczoły zależne od osi podwzgórzowo-przysadkowej

Tylny płat przysadki jest jedynie magazynem hormonów (wazopresyny, ADH i oksytocyny), które są produkowane w jądrze nadwzrokowym i przykomorowym (nucleus supraopticus et paraventricularis) i przekazywane są do tylnego płata przysadki drogą neuronową (nadwzrokowo-przysadkową i przykomorowo-przysadkową).

Gruczoły dokrewne niezależne od osi podwzgórzowo-przysadkowej produkują hormony w zależności od :

-          stężenia glukozy (trzustka)

-          stężenia kationów wapniowych (komórki C tarczycy i przytarczyce)

-          pobudzenia układu sympatycznego (rdzeń nadnerczy)

Trzustka wydziela insulinę przy wysokim stężeniu glukozy we krwi (hiperglikemia) lub glukagon przy hipoglikemi.

Przytarczyce wydzielają parathormon przy hipokalcemi, a komórki C tarczycy przy hiperkalcemi.

Rdzeń nadnerczy wydziela aminy katecholowe przy stresie.

Gruczoły dokrewne, które działają poprzez oś podwzgórzowo-przysadkową podlegają regulacji ośrodkowej (hormon wzrostu - somatotropina), prolaktyna i MSH (melanotropowy hormon) oraz regulacji ośrodkowej i obwodowej (ośrodkowo-obwodowej) à tarczyca, gonady, kora nadnerczy.

Jądro lejka/łukowate (nucleus infundibuli/arcuatus) podwzgórza produkuje 10 czynników hypophysiotropowych, czyli takich, które wpływają na przedni płat przysadki i regulują przez nią wydzielanie hormonów tropowych.

Wśród tych 10 czynników wyróżnia się 3 pary pobudzająco-hamujące (liberyny - pobudzają ; statyny - hamują). Dotyczą one wydzielania hormonu wzrostu (GH), prolaktyny (PRL) i hormonu melanotropowego (MSH).

Wymienione 3 hormony tropowe przysadki wykazują swoistość narządową :

-          hormon wzrostu GH - do chrząstek nasadowych

-          prolaktyna PRL - do sutka

-          MSH - do melanocytów

Pod ich wpływem opóźnia się zrastanie i kostnienie chrząstki nasadowej, przez co wydłuża się kość (GH), sutek produkuje mleko (PRL), a melanocyt melaninę (MSH).

              Ani kość, ani mleko, ani melanina nie są w stanie od dołu zatamować wydzielania GH, PRL i MSH (nie posiadają więc regulacji obwodowej). Ich zahamowanie może odbywać się tylko poprzez regulację ośrodkową, tzn. wytwarzanie statyn przez podwzgórze dla tych 3 hormonów przysadki.

Pozostałe 4 czynniki to wyłącznie liberyny, które pobudzają przedni płat przysadki do wytwarzania ACTH, TSH, FSH i LH.

ACTH działa na korę nadnerczy

TSH na tarczycę (z wyjątkiem komórek C)

FSH/LH na gonady

Pod wpływem tej stymulacji wymienione 3 narządy, które są gruczołami dokrewnymi (melanocyty, kość, sutek NIE!) produkują swoiste hormony - wzrost stężenia tych hormonów w osoczu hamuje wydzielanie przez te narządy (pętla krótka) oraz powoduje hamowanie przedniego płata przysadki (pętla długa).

Rzeczone gruczoły dokrewne (gonady, tarczyce, kora nadnerczy) są więc pobudzane ośrodkowo, a hamowane obwodowo przez zwiększenia stężenia tych hormonów w osoczu.

[regulacja centralna - kość, sutek, melanocyty]

RYS HISTOLOGICZNY

Tarczyca ma budowę pęcherzykową, ścianę pęcherzyka buduje nabłonek szcześcienny, a wnętrze pęcherzyka wypełnia koloid zwany tyreoglobuliną. Hormony tarczycy są produkowane w nabłonku sześciennym (wiążą się z tyreoglobuliną). Pomiędzy pęcherzykami znajdują się komórki C okołopęcherzykowe, które produkują kalcytoninę.

Nadnercze składa się z 2 różnych części - ektodermalnego rdzenia i mezodermalnej kory. Kora (cortex) ma 3 warstwy /od zewnątrz/ :

-          1[ZKGM] zewnętrzną, czyli kłębuszkowatą (glomerulosa) è mineralokortykoidy

-          2[ŚPFG] środkową, czyli pasmowatą (fasciculata) è glukokortykoidy

-          3[WSRA/E] wewnętrzną, czyli siatkowatą (reticularis) è androgeny/estrogeny

W trzustce znajdują się komórki Langerhansa (Długiego Jasia) :

-          alfa - glukagon

-          beta - insulina

-          delta - somatostatyna

W jądrze gruczołem dokrewnym jest tkanka śródmiąższowa zbudowana z komórek Leydiga, które znajdują się pomiędzy cewkami nasiennymi. O ile tkankę śródmiąższową od krwi nie odziela bariera, to część zewnątrzwydzielniczą jądra, czyli bariera plemnikotwórcza odziela bariera krew-jądro.