ROZDZIAŁ I
WYSTĘPOWANIE NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI W EUROPIE .
Według badań ekspertów ONZ ds. Oświaty Nauki i Kultury ( WHO ,1982) w
większości krajów co najmniej jedna osoba na 10 jest niepełnosprawna na
skutek upośledzenia fizycznego , umysłowego lub sensorycznego a co najmniej
25% każdej populacji dotkniętych jest ujemnymi skutkami istnienia
niepełnosprawności . W Unii Europejskiej osoby niepełnosprawne stanowią ok. .
10 % społeczeństwa , a więc ok. 37 mln. , a po przyjęciu do Unii nowych
państw członkowskich liczba ta zwiększy się do 50 mln.
Wartość informacyjna danych na temat skali występowania niepełnosprawności
jest ograniczona przez fakt , że stosowane ogólne definicje
„ niepełnosprawności „ z natury rzeczy są opisowe i niezbyt precyzyjne
( Majewski T. , 1995) . Termin „ niepełnosprawność „ może być wielorako
rozumiany i definiowany , a do grupy niepełnosprawnych zalicza się osoby
o bardzo różnych zaburzeniach i stopniu upośledzenia funkcji
biopsychospołecznych . Podkreśla się także , że niewiele państw na świecie
posiada dokładne dane na temat liczby osób niepełnosprawnych i rozmiaru
niepełnosprawności . Przytacza się trzy typy definicji niepełnosprawności
(Firkowska – Mankiewicz A , 2000 ) :
- ogólne – do nich należy stosowana w krajach Unii Europejskiej definicja ,
że „ osoba , która z powodu urazu , choroby lub wady wrodzonej ma poważne
trudności albo nie jest w stanie wykonywać czynności , które osoba w tym
wieku zazwyczaj jest zdolna wykonywać. „
- sporządzane dla określonych celów rehabilitacji zawodowej i zatrudnienia .
Według tej definicji za niepełnosprawną uznaje się osobę , „ która z powodu
urazu , choroby lub wad wrodzonych ma istotne trudności w uzyskaniu i
utrzymaniu lub podjęciu pracy na własny rachunek , która niezależnie od urazu ,
choroby czy wady wrodzonej , odpowiadałaby jej wiekowi , doświadczeniu i
kwalifikacjom .”
- szczegółowe- odnoszące się do różnych typów niepełnosprawności .
-
- Biorąc za kryterium rodzaj niepełnosprawności T. Majwski podkreśla ,że
wyróżnia się :
osoby z uszkodzeniami sensorycznymi, do których należą osoby niewidome i
słabo widzące oraz głuche i słabo słyszące ;
osoby z niepełnosprawnością fizyczną;
osoby z niepełnosprawnością psychiczną ;
osoby z niepełnosprawnością złożoną ;
Z danych statystycznych ( Program EFS , 2000) pochodzących
z badań ankietowych przeprowadzonych w Państwach Członkowskich w
latach 1991-92 wynika ,że w całej Unii istnieje silne podobieństwo w proporcji
populacji z niepełnosprawnymi – wskaźnik ten wynosi ok. 12 % w Państwach
Członkowskich , tylko w Hiszpanii wskaźnik ten jest znacznie wyższy - 15 % ,
podczas , gdy we Francji , Grecji i Portugalii jest on niższy 10 % .
Nieproporcjonalnie wyższy wskaźnik osób niepełnosprawnych występuje w
starszej grupie wiekowej .We wszystkich krajach od 35 do 45 % osób z
niepełnosprawnością to osoby w wieku 65 lat i więcej ; z wyjątkiem Niemiec –
45 % i Hiszpanii 55 % . Według tych danych statystycznych , mniej niż 3 %
jest poniżej 20 roku życia, natomiast od 45 % do 65% osób z
niepełnosprawnością w Unii , to osoby w wieku aktywności zawodowej .Stanowią
one od 6% do 8 % populacji w wieku od 15 do 64 lat . Populacja osób z
niepełnosprawnością jest wysoce heterogeniczna . a indywidualne ograniczenia
mogą być spowodowane szeroką gamą upośledzeń, które mają różny wpływ
na uczestnictwo w społeczeństwie.
Niepełnosprawność występuje nieproporcjonalnie częściej w mniejszościach
etnicznych oraz w populacji o niższym statusie socjoekonomicznym .
Badania Światowej Organizacji Zdrowia (WHO ,1982) wskazują , że na wzrost
liczby osób niepełnosprawnych wpływają min. konsekwencje wojen oraz inne
formy przemocy a także epidemie , nadmierne obciążenia i ubóstwo znacznej
części rodzin , warunki bytowe , stres , nierozsądne stosowanie środków
farmakologicznych czy urbanizacja .
Zdaniem naukowców ostatnie lata przyniosły istotne zmiany w postrzeganiu
osób niepełnosprawnych ( Firkowska –Mankiewicz, 2000). Niepełnosprawność nie
jest już rozumiana jako rezultat uszkodzeń ciała czy choroby ale raczej jako
wynik barier - społecznych , ekonomicznych , fizycznych jakie napotyka się w
środowisku . Dziś o prawach ludzi niepełnosprawnych zaczęto mówić w
kontekście praw człowieka . Oznacza to , że niepełnosprawni posiadają te same
prawa co wszyscy obywatele . Niestety ludzie niepełnosprawni napotykają ciągle
na wiele przeszkód , które uniemożliwiają im wykorzystywanie swoich praw w
pełni .
W 2000 roku Komisja Europejska ( Program EFS,2000) przedstawiła komunikat
„ Ku Europie bez barier dla osób z niepełnosprawnością „ , w którym przyjęła
szeroką strategię zmierzającą do likwidacji wszelkich barier utrudniających
niepełnosprawnym pełne uczestnictwo w życiu społecznym i korzystanie z ich
praw . Usuwanie barier uznano za klucz do równych praw osób
niepełnosprawnych . „Unia Europejska uznaje bariery środowiskowe za element
bardziej utrudniający osobom niepełnosprawnym uczestnictwo w życiu
społecznym niż ich ograniczenia wynikające z niepełnosprawności .”( Program
EFS,2000)
Polityka wobec osób niepełnosprawnych w poszczególnych krajach Unii przez
wiele lat inspirowana była przede wszystkim działaniami dwóch organizacji
Rady Europy i Organizacji Narodów Zjednoczonych .
Na ich osiągnięciach bazuje Unia Europejska , tworząc obecną strategię
działań na rzecz osób niepełnosprawnych . Anna Firkowska – Mankiewicz
zwraca uwagę , iż w wielu dokumentach międzynarodowych dotyczących praw
człowieka każdy a więc i człowiek niepełnosprawny ma prawo do pełnego
uczestnictwa i równych szans w życiu społecznym .
Do najważniejszych dokumentów należą :
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (1948)
Konwencja Praw Dziecka (1989)
Światowa Deklaracja Edukacji Dla Wszystkich (1990)
Standardowe Zasady Wyrównywania Szans Osób Niepełnosprawnych (1993)
Deklaracja z Salamanki - Wytyczne Dla Działań W Zakresie Specjalnych
Potrzeb Edukacyjnych (1994) .
Traktat Amsterdamski (1997)
Deklaracja Madrycka –(2002)
Firkowska – Mankiewicz podkreśla , że kluczowe miejsce w tych dokumentach
zajmuje kwestia edukacji jako podstawowego prawa wszystkich ludzi
niezależnie od płci , rasy czy stopnia niepełnosprawności .
Pierwszym krokiem na drodze do realizacji edukacji dla wszystkich była idea
tzw. normalizacji polegająca na uznaniu prawa osób niepełnosprawnych
intelektualnie do bycia traktowanym z szacunkiem równym innym członkom
społeczeństwa i do umożliwienia im , dzięki odpowiedniemu wsparciu i
kształceniu , maksymalnie normalnego funkcjonowania w społeczeństwie.
( Rowley , 2000) . Idea normalizacji pojawiła się jako reakcja na wieloletnią
tradycję segregacji i marginalizacji osób niepełnosprawnych intelektualnie.
Idea ta zdaniem Firkowskiej – Minkiewicz utorowała drogę pojęciu integracji .
ROZDZIAŁ II
WARTOŚCI INTEGRACYJNEGO SYSTEMU KSZTAŁCENIA SPECJALNEGO .
W procesie włączania osób niepełnosprawnych do normalnego codziennego
życia najistotniejsze jest zapewnienie im różnych form kształcenia
i przygotowania do pracy zawodowej . Ten kierunek działań określa się
powszechnie pojęciem integracja .
W ujęciu encyklopedycznym ( Encyklopedia powszechna , 1985)
integracja społeczna to : „ zespolenie i zharmonizowanie elementów zbiorowości
społecznej rozumianej jako intensywność i częstotliwość kontaktów między
członkami danej zbiorowości oraz jako akceptacja w jej obrębie wspólnych
systemów wartości , norm, ocen .”
Według J. Doroszewskiej (1981) podstawowym zadaniem pedagogiki specjalnej
jest doprowadzenie do jak najściślejszej integracji jednostek odchylonych od
normy z najbliższym otoczeniem i szerokim społeczeństwem .
Natomiast Z. Sękowska (1985) stwierdza , że pedagogika specjalna dąży do
użytecznego życia w społeczeństwie osób niepełnosprawnych . Poprzez
integracyjny system kształcenia osoby poszkodowane mają nie tylko uzupełniać
maksymalnie swoje braki , ale dążyć do zadowolenia osobistego i osiągnąć w
pracy i w życiu społecznym zadowalające rezultaty .
Powyższe ujęcie integracji społecznej w pedagogice specjalnej odnosi się
do dwóch elementów zbiorowości społecznej ; populacji osób pełnosprawnych
i populacji osób niepełnosprawnych . Istota integracji społecznej obu populacji
zawiera się w dwóch rodzajach wspólnoty: - wspólnocie ideowej ( systemów
wartości , norm , ocen ) oraz wspólnocie interesów i warunków życia (
podobieństwo sytuacji życiowej) .
O stopniu integracji społecznej wymienionych dwóch populacji osób świadczy
jakość , intensywność i częstotliwość kontaktów między członkami populacji .
Integracja jest kolejnym etapem ewolucji stosunku osób zdrowych do
upośledzonych .(Maciarz A ., 1987)
Integracja wyraża się w takim wzajemnym stosunku pełnosprawnych i
niepełnosprawnych , w którym respektowane są te same prawa , liczą się te
same wartości i w którym stwarzane są dla obu grup identyczne warunki
maksymalnego wszechstronnego rozwoju.
Integracja może mieć zastosowanie do wszystkich sfer życia jednostki
niepełnosprawnej - życia rodzinnego , kształcenia ogólnego i zawodowego, pracy ,
czasu wolnego , aktywności społecznej i kulturalnej .
Celem integracji jest umożliwienie osobom , w jakikolwiek sposób
poszkodowanym na zdrowiu , prowadzenia normalnego życia możliwie na tych
samych warunkach jak innym członkom określonych grup społecznych .
Odile de Morsier (1985) pisze , że czuć się zintegrowanym to znaczy móc żyć
w środowisku osób sobie podobnych , uczestniczyć we wspólnej działalności
zgodnej z własnymi zainteresowaniami , ponosić odpowiedzialność za wyniki
tych działań , a tym samym czuć się zaakceptowanym takim , jakim się jest
(wraz ze swoimi zdolnościami lub ich ograniczeniami).
H. Borzyszkowska (1985) uważa , że integrację można rozważać w dwóch
aspektach , mianowicie jako : -Integrację totalną - polegającą na włączeniu
dziecka upośledzonego w system kształcenia dzieci pełnosprawnych ;
Integrację częściową – ograniczoną , która zachodzi wówczas , gdy dzieci
upośledzone zgromadzone zostają w zakładach i szkołach specjalnych lub w
klasach specjalnych przy szkołach masowych .
O. Lipkowski (1976) rozróżnia dwa pojęcia : integracja szkolna - to sam fakt
pozostawienia dziecka w szkole masowej ;
Integracja społeczna - to włączenie dziecka w społeczność rówieśników
pełnosprawnych ; zagwarantowanie mu w tej społeczności warunków ogólnego
rozwoju.
Zdaniem tego autora integracja szkolna powinna ułatwić dziecku integrację
społeczną .
A. Maciarz (1987) wyjaśnia pojęcie integracji społecznej ( osób
niepełnosprawnych ) jako ideę , kierunek przemian oraz sposób organizowania
zajęć i rehabilitacji osób niepełnosprawnych wyrażające się w dążeniu do
stworzenia tym osobom możliwości uczestniczenia w normalnym życiu , dostępu
do tych wszystkich instytucji i sytuacji społecznych , w których uczestniczą
pełnosprawni oraz do kształcenia pozytywnych ustosunkowań i więzi
psychospołecznych między pełnosprawnymi i niepełnosprawnymi . „ Integrując
społecznie dzieci niepełnosprawne , stwarzamy im warunki , aby mogły one
wychowywać się w swojej rodzinie , uczyć się w szkole powszechnej i wzrastać
w naturalnym środowisku wśród pełnosprawnych rówieśników .”
Coraz częściej potwierdza się , że przygotować dziecko niepełnosprawne do
życia w społeczeństwie ludzi normalnych można tylko w ścisłym powiązaniu z
tym społeczeństwem , w trakcie całego procesu kształcenia i wychowania .
A. Hulek ( 1980) posługuje się terminem „ system integracyjny „ rozumianym
Jako zespół skoordynowanych działań podejmowanych w procesie kształcenia i
wychowania specjalnego . Istotę systemu integracyjnego autor ujmuje w
następujący sposób : „ integracyjny system kształcenia i wychowania polega na
maksymalnym włączeniu dzieci i młodzieży z odchyleniami od normy do
zwykłych szkół i innych placówek oświatowych , umożliwiając im w miarę
...
agatabo1