Verne Juliusz - 20000 Mil Podmorskie Zeglugi.pdf - V - Gerontikon

Juliusz Verne

20000 Mil

podmorskiej żeglugi

Przełożył Bolesław Kielsshi

NASZA KSIĘGARNIA WARSZAWA 1989

SŁOWO WSTĘPNE

Często spotkać się można ze zdaniem, że Juliusz Verne opisał w swej powieści łódź

podwodną na wiele lat przed wprowadzeniem w życie żeglugi podmorskiej. Wiele ludzi

sądzi, że w epoce, w której żył ten znakomity francuski autor powieści fantastycznych (Verne

urodził się w roku 1828), podróże podmorskie były jeszcze takim samym nie

urzeczywistnionym marzeniem, jak loty międzyplanetarne. Mniemanie to jest całkowicie

błędne, tak jak niesłuszne jest szukanie źródeł powieści Verne'a w samej tylko fantazji autora.

Już na wiele, wiele setek lat przed Verne 'em — bo w czasach starożytnych - ludzie marzyli o

podniebnych lotach i eskapadach podmorskich, śnili

o ujarzmieniu tych dwóch żywiołów — powietrza i wody — które stały się dostępne

człowiekowi dopiero dzięki zawrotnemu rozwojowi techniki, jaki przyniósł wiek XIX naszej

ery.

Wielki włoski malarz żyjący na przełomie XV i XVI wieku, Leonardo da Vinci, który był

jednocześnie genialnym rzeźbiarzem, pisarzem, architektem i inżynierem, sporządził pierwsze

plany i szkice machin latających

i podwodnych statków. Po nim powstało jeszcze wiele projektów i niefo-remnych modeli

łodzi podmorskich, zanim człowiek odważył się na pierwszą próbę króciutkiej podróży pod

powierzchnią wody w dziwacznej kulistej łupinie. Taki bowiem kształt miała pierwsza na

świecie „łódź podwodna" skonstruowana na pół przeszło wieku przed przyjściem na świat

Juliusza Verne 'a.

Były to lata walk kolonii Ameryki Północnej z Anglią, lata wojny o niepodległość i

utworzenie Stanów Zjednoczonych. Koloniści amerykańscy nie posiadali prawie wcale floty i

nic mogli skutecznie przeciwdziałać coraz to nowym transportom wojsk, które Anglia

przysyłała do Ameryki, aby zdusić powstanie w koloniach. Wtedy to Amerykanin Dawid

Bushnell skonstruował w roku 1775 kulistą drewnianą łódeczkę podwodną, którą

nazwano „Żółwiem Amerykańskim". W „Żółwiu" było miejsce dla jednego tylko człowieka,

który własnymi rękami wprawiał w ruch śrubę napędową łódki. „Żółw" podkradał się

cichcem do nieprzyjacielskiego statku i częstował go pod wodą bardzo prymitywną miną.

Oczywiście skutki takich ataków podwodnych nie były zbyt groźne dla angielskich okrętów.

W dwadzieścia lat później konstruktor pierwszych statków parowych Robert Fulton zbudował

podwodną drewnianą łódkę o ręcznym napędzie, ale już na osiem osób. Produkcję masową

takich łodzi zaproponował ówczesnej rewolucyjnej Francji, która musiała się wtedy bronić

przeciwko wszystkim niemal królom Europy. Projekt ten, który mógł być wykorzystany do

walki z flotą angielską, nie znalazł jednak zrozumienia u admiralicji francuskiej. Łódź

Fultona nazywała się „Nautilus"; takim samym mianem w „Dwudziestu tysiącach mil

podmorskiej żeglugi" Verne'a kapitan Nemo ochrzci swój okręt podwodny.

Wiek XIX — wiek pary i rewolucyjnego postępu techniki związanego z rozwojem

kapitalizmu — przyniósł bardzo liczne badania i eksperymenty w dziedzinie żeglugi

podmorskiej. W roku 1863 — na siedem lat przed wydaniem przez Verne'a „Dwudziestu

tysięcy mil podmorskiej żeglugi"-dwaj Francuzi, Karol Brun i Ludwik Bourgois, zbudowali w

stoczni Rochefort wielką łódź podwodną, mającą czterdzieści dwa metry długości. Kadłub jej

był już z żelaza, a motor poruszany sprężonym powietrzem. W tym samym roku amerykański

konstruktor Alstitt pierwszy rzucił myśl zastosowania dwóch motorów w łodzi podwodnej:

parowego - do jazdy na powierzchni morza, i elektrycznego - do poruszania się w głębinach

morskich.

Juliusz Verne, który pilnie śledził wszystkie osiągnięcia współczesnej nauki i techniki i zanim

zabrał się do pisania którejkolwiek ze swych powieści fantastycznych, długie tygodnie trawił

na lekturze artykułów i książek naukowych*- skwapliwie podchwycił pomysł wykorzystania

energii elektrycznej do celów podróży podwodnych. Jego „Nautilus" jest całkowicie

zelektryfikowany. W ten sposób fantastyczny okręt podmorski kapitana Nemo wyprzedził o

dobre dziesięć lat rzeczywiste łodzie podwodne o napędzie elektrycznym, skonstruowane

około 1880 roku przez znakomitego uczonego rosyjskiego Stefana Drzewieckiego, Francuza -

Zede, Angłika — Campbella i innych.

Juliusz Verne począł tworzyć swe fantastyczno-naukowe i podróżnicze powieści w roku

1863. W roku tym ukazała się jego książka „Pięć tygodni w balonie", która z miejsca zjednała

autorowi rzesze wielbicieli. Odtąd, aż do śmierci pisarza (Verne umarł w roku 1905), sypią

się jedna po drugiej dziesiątki książek o przeróżnych wyprawach i podróżach, rodzą się w

wyobraźni pisarza setki bohaterów odważnie zapuszczających się w niezbadane i

niebezpieczne tereny środkowej Afryki, w mroźne obszary podbiegunowe, w głębiny

oceanów, w tchnące niesamowitą grozą i pustką przestrzenie międzygwiezdne, w tajemnicze

wnętrze Ziemi...

Wkrótce po ogłoszeniu swej pierwszej książki Vernc stał się jednym z najpoczytniejszych

wśród młodzieży całego świata pisarzy. Wplatając w żywą, awanturniczą akcję swych

powieści ciekawe wiadomości z geografii, przyrodoznawstwa, fizyki i chemii, krasząc

przygody swych bohaterów pogodnym, iście francuskim dowcipem, puszczając wodze swej

nieokiełznanej fantazji - Verne potrafił porwać i zainteresować czytelników, przelać w nich

własny zapał do wiedzy, badań i odkryć. Wielu późniejszych znakomitych naukowców i

podróżników żyło w młodości pod urokiem jego książek i w nich znalazło podnietę do

poświęcenia swego życia nauce.

I choć dzisiaj znaczna część pomysłów i opisów Verne 'a trąci myszką, choć rzeczywistość, w

której żyjemy, wykroczyła już w wielu punktach poza granice nakreślone fantazją tego

pisarza, jego książki zachowują dla nas nadal świeżość i czar wielkiej przygody w cudownej

krainie nauki.

ZDZISŁAW RYŁKO

CZĘŚĆ PIERWSZA

ROZDZIAŁ I

UCIEKAJĄCA SKAŁA

Wszyscy zapewne pamiętają owo przedziwne, nie wytłumaczone i niewytłumaczalne

zjawisko, które miało miejsce w 1866 roku. Nieprawdopodobne plotki krążyły wśród

mieszkańców miast portowych i niepokoiły umysły szerokiej publiczności, wstrząsając

szczególnie silnie wyobraźnią ludzi bezpośrednio związanych z morzem. Do najwyższego

stopnia zainteresowali się tą sprawą europejscy i amerykańscy kupcy, armatorzy, kapitanowie

statków, szyprowie, następnie oficerowie marynarki wojennej wszystkich bander świata,

wreszcie rządy wielu państw położonych na obu kontynentach.

Od pewnego czasu mianowicie statki zaczęły spotykać na pełnym morzu „coś ogromnego",

jakiś długi, wrzecionowaty, niekiedy fosforyzujący przedmiot, bez porównania większy i

szybciej się poruszający niż wieloryb.

Dzienniki okrętowe zgadzały się na ogół dość dokładnie w opisie wyglądu tego przedmiotu

czy też stworzenia; wszystkie stwierdzały kształt, nieobliczalną szybkość jego ruchów i

niezwykłą moc żywotną, w którą zdawał się być wyposażony. Jeśli to był wieloryb, to

przewyższał swym ogromem wszystkie gatunki, które dotychczas sklasyfikowała nauka. Ani

Cuvier, ani Lacepede, ani panowie Dumeril czy Quatrefages* nie pozwoliliby sobie wmówić,

że istnieje taki potwór - chyba że ujrzeliby go na własne uczone oczy.

Biorąc pod uwagę przeciętną licznych obserwacji, a więc odrzucając zarówno zbyt skromne,

przypisujące nieznanemu przedmiotowi długości dwustu stóp, jak i zbyt przesadzone,

określające jego szerokość na milę*, długość - na trzy, godzono się jednak, że stworzenie to -

jeśli w ogóle

** Objaśnienia słów oznaczonych gwiazdką znajdują się na końcu książki.

istnieje - przewyższa rozmiarami wszystko, co ichtiologowie* dotychczas znają.

Jednakowoż niepodobna było w ogóle zaprzeczyć jego istnieniu. Przy dość powszechnej u

ludzi skłonności do wiary w cuda łatwo zrozumieć, jakie wrażenie w całym świecie wywołało

to nadprzyrodzone, zdawałoby się, zjawisko. Bajką jednak nie można było tego nazwać.

Istotnie bowiem 20 lipca 1866 roku parowiec „Gubernator Higginson", należący do Linii

Okrętowych Kalkuta-Burma. spotkał ową poruszającą się masę w odległości dwóch mil na

wschód od wybrzeży australijskich. Kapitan statku Baker przypuszczał początkowo, że

natknął się na nieznaną rafę. Zabierał się już do dokładnego oznaczenia położenia

geograficznego owej rafy, gdy nagle - z tego nieznanego przedmiotu wytrysnęły ze świstem

dwa słupy wody na wysokość stu pięćdziesięciu stóp. Jeśli więc rzekoma skała nie była

szczytem okresowo wybuchającego gejzeru*, znaczyłoby to, że „Gubernator Higginson"

natknął się, oko w oko, na jakiegoś nieznanego wodnego ssaka, wyrzucającego przez nozdrza

fontanny wody zmieszane z powietrzem i parą.

To samo zjawisko zaobserwowane zostało na wodach Oceanu Spokojnego 23 lipca tegoż

roku przez „Krzysztofa Kolumba" - statek należący do Towarzystwa Okrętowego Indii

Zachodnich i Pacyfiku. Wieloryb ten przenosił się więc z miejsca na miejsce z niebywałą

szybkością, ponieważ „Gubernator Higginson" i „Krzysztof Kolumb" widziały go w ciągu

trzech dni w miejscach odległych od siebie o ponad siedemset mil morskich.

W dwa tygodnie później o dwa tysiące mil dalej „Helvetia" należąca do Kompanii Narodowej

i „Shannon" z Poczty Królewskiej, dwa statki płynące naprzeciw siebie na Atlantyku, między

Stanami Zjednoczonymi a Europą — zasygnalizowały sobie wzajemnie potwora pod 42°15'

długości na zachód od południka Greenwich Łączna obserwacja pozwoliła rzekomo na

określenie minimalnej długości zwierzęcia na trzysta pięćdziesiąt stóp angielskich1, ponieważ

zarówno „Helvetia", jak i „Shannon" były krótsze od niego, choć mierzyły po sto metrów od

dzioba do rufy. Największe zaś wieloryby napotykane w okolicach Wysp Aleuckich,

Kulammak i Umgul-lick, nie osiągały długości pięćdziesięciu sześciu metrów.

Głęboko poruszyły opinię publiczną te sprawozdania, nadsyłane jedno po drugim; doszły do

tego dalsze obserwacje poczynione z pokładu

** Około 106 metrów. Stopa ang. ma 30,4 centymetra (przyp. aut.).

transatlantyku „Pereire", wiadomość o zderzeniu między statkiem „Etna" z Linii Inmana a

potworem, protokół sporządzony przez oficerów francuskiej fregaty „Normandia", wreszcie

bardzo ważki raport, który otrzymał sztab generalny od komandora Fitz-Jamesa z okrętu

„Lord Clyde". W krajach zamieszkanych przez ludzi o weselszym usposobieniu żartowano

sobie z owego zjawiska, jednak narody poważne i praktyczne, jak Anglia, Stany Zjednoczone

czy Niemcy, żywo zajęły się tą sprawą.

Potwór stał się tematem modnym we wszystkich wielkich skupiskach. Śpiewano o nim po

kawiarniach, wykpiwano w prasie, grano sztuki na jego temat. Niemało też „kaczek"

wszelkich odcieni puszczano w obieg o potworze. Gazety przypomniały sobie znowu i

umieszczały przedruki artykułów

o wszystkich możliwych gigantycznych rozmiarów istotach - od białego wieloryba,

straszliwego „moby-dicka"* z mórz podbiegunowych, aż do nadnaturalnej wielkości

„krakena"*, którego macki zdolne były objąć

i pogrążyć w głębinach oceanu statek o pojemności pięciuset ton. Przytaczano nawet opisy

antyczne, uwagi Arystotelesa* i Pliniusza*, dopuszczające możliwość istnienia takich

.potworów, norweskie opisy biskupa Pontoppi-dana, sprawozdania Paula Heggede, a wreszcie

i raporty Harringtona, którego nikt przecież nie może posądzić o złą wolę, a który twierdził,

że w 1857 roku widział z pokładu „Castillana" owego węża-kolosa, który do tego czasu

przebywał wyłącznie na niezmierzonych oceanach bujdy gazeciarskiej dawnego

„Constitutionnela"*.

Rozpoczęły się tasiemcowe polemiki łatwowiernych i niedowiarków w towarzystwach

naukowych i pismach poświęconych wiedzy. Sprawa potwora rozpłomieniła umysły. Potoki

atramentu przelały się podczas tej pamiętnej kampanii między dziennikarzami

wykorzystującymi zawodowo naukę a innymi - zarabiającymi na dowcipie; kapnęło i parę

kropel krwi, bowiem od sprawy węża morskiego doszło do najbardziej obraźliwych

wycieczek osobistych.

Około pół roku toczyła się ze zmiennym szczęściem owa wojna. Na źródłowe artykuły

Brazylijskiego Instytutu Geograficznego, berlińskiej Królewskiej Akademii Nauk,

Brytyjskiego Towarzystwa Naukowego, Instytutu im. Smitha w Waszyngtonie, na rozprawy

w „Indian Archipelago", w „Kosmosie" opata Moigno, w „Mitteilungen" Petermanna, na

artykuły w naukowych działach wielkich dzienników francuskich i innych — odpowiadała

prasa brukowa z niewyczerpaną energią. Dowcipnisie zręcznie parodiowali powiedzenie

Linneusza*, cytowane zwykle przez tych, którzy nie godzili się z istnieniem potwora; otóż

powołując się na przesłankę, że

przecież „natura nie stwarza głupców", zaklinali swych współczesnych, aby wierząc w

krakeny, węże morskie, moby-dicki i inne marynarskie brednie -nie zadawali tym samym

jawnego kłamu naturze. Wreszcie jeden z najbardziej cenionych dziennikarzy zamieścił w

piśmie, znanym z jadowitej satyry, artykuł, w którym rozprawił się z potworem ostatecznie,

dobijając go wśród himerycznego śmiechu* całego świata. Dowcip zwyciężył naukę.

Przez okres pierwszych kilku miesięcy 1867 roku sprawa wydawała się już całkiem

pogrzebana i nie byłaby się chyba odrodziła, gdyby nie nowe fakty, o których zasłyszano na

całym świecie. Nie chodziło tu już o rozstrzyganie naukowego zagadnienia, ale wręcz o

uniknięcie istotnego i poważnego niebezpieczeństwa. Sprawa przybrała odmienne oblicze.

Potwór stał się znów wysepką, rafą, skałą, ale skałą uciekającą, nieokreśloną, nieuchwytną.

5 marca 1867 roku statek „Moravian", należący do Montrealskiego Towarzystwa

Okrętowego, znalazłszy się w nocy pod 27°30' szerokości i pod 72° 15' długości, uderzył

prawym bokiem rufy o skałę nie oznaczoną w tych stronach na żadnej mapie. Pędzony

wiatrem i mocą swych czterystu koni parowych posuwał się z szybkością trzynastu węzłów*.

Gdyby konstrukcja jego kadłuba nie była najwyższej jakości, ,,Moravian", rozdarty

straszliwym uderzeniem, zatonąłby niewątpliwie wraz z dwustu trzydziestu siedmioma

pasażerami płynącymi na jego pokładzie z Kanady.

Katastrofa wydarzyła się o piątej nad ranem; właśnie zaczynało świtać. Oficerowie wachtowi

skoczyli natychmiast na tył statku i z największą uwagą badali wokół wody oceanu. Nie

zauważyli niczego poza silnym wzburzeniem fal w odległości około sześciuset metrów, jak

gdyby woda w tym miejscu została gwałtownie skłócona. Określono dokładnie położenie

statku, po czym ,,Moravian" popłynął w dalszą drogę bez wypadku. Czy natknął się na skałę

podwodną, czy może na olbrzymi wrak? Nikt nie miał pojęcia. Gdy jednak w suchym doku

zbadano spód parowca, okazało się, że część kilu została strzaskana.

Poważny ten wypadek uległby zapewne zapomnieniu jak wiele innych, gdyby nie powtórzył

się w trzy tygodnie potem w identycznych warunkach. Tym razem jednak nabrał olbrzymiego

rozgłosu, gdyż statek, który padł ofiarą tej nowej katastrofy, należał do najsławniejszego

towarzystwa żeglugowego Anglii.

Wszystkim znane jest imię słynnego armatora angielskiego Cunarda. W 1840 roku ten mądry

przemysłowiec założył pocztową linię komunikacyjną między Liverpoolem a Halifaxem,

używając do tego trzech statków drewnianych, poruszanych kołami, o mocy czterystu koni i o

pojemności tysiąca stu sześćdziesięciu dwu ton. W osiem lat później Towarzystwo

rozporządzało ponadto czterema statkami o mocy sześciuset pięćdziesięciu koni i o

Verne Juliusz - 20000 Mil Podmorskie Zeglugi.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: