21. Herbert Read - Sens sztuki.doc

Herbert Read sens sztuki

* Słowo sztuka kojarzy się ze sztukami plastycznymi, ale powinno obejmować również muzykę i literaturę, ponieważ istnieją cechy wspólne wszystkim sztukom.

* Schopenhauer- wszelka sztuka pragnęłaby upodobnić się do muzyki- muzyka jest abstrakcyjna, artysta może przemawiać wprost do swoich odbiorców, nie korzystając ze środków porozumiewania się służących powszechnie także innym celom.

* Tylko kompozytor ma możliwość tworzenia dzieła sztuki z własnej świadomości i jedynie po to, by cieszyć. (ta intencja jest wspólna wszystkim twórcom: pragnienie, żeby cieszyć

* Według najprostszej i najczęściej spotykanej definicji sztuka jest próbą tworzenia form, które cieszą, które się podobają. Takie formy zaspakajają nasze poczucie piękna, a poczucie piękna zostaje zaspokojone wtedy, kiedy jesteśmy zdolni ocenić jedność lub harmonię związków formalnych zachodzących między naszymi spostrzeżeniami zmysłowymi.

* Każda ogólna teoria sztuki musi zaczynać się od domniemania, że człowiek reaguje na kształt, powierzchnię i masę przedmiotów objawiających się jego zmysłom i że pewne układy w tych trzech powodują doznania przyjemne, podczas gdy brak takiego układu prowadzi do obojętności lub odrazy. Niektórzy ludzie są nieświadomi widzialnych właściwości przedmiotu- prawdopodobnie są opóźnienie.

* Istnieje dużo definicji piękna, ale ta czysto fizyczna jest jedynie istotna i na jej podstawie możemy zbudować teorię sztuki wszechstronną: piękno jest jednością związków zachodzących pomiędzy naszymi spostrzeżeniami zmysłowymi.

* Termin piękno jest względny- jedyną alternatywą jest stwierdzenie, że sztuka nie jest nierozerwalnie związana z pięknem. (Bardzo logiczne stwierdzenie w przypadku sztuki greckiej i koncepcji piękna Greków)

* Read woli traktować poczucie piękna jako zjawisko podlegające dużym wahaniom, ujawniające się na przestrzeni dziejów w sposób bardzo niepewny i częstokroć zaskakujący. Sztuka powinna obejmować wszelkie tego rodzaju przejawy, badacz zaś jest rzetelny, jeśli abstrahując od własnego poczucia piękna gotów jest zaliczyć do dziedziny sztuki autentyczne przejawy tego poczucia u innych ludzi z innych epok.

* Większość naszych mylnych pojęć o sztuce wynika z braku konsekwencji w posługiwaniu się terminami sztuka i piękno. Zakładamy, że wszystko, co jest piękne jest sztuką, a to nieprawda. Patrząc historycznie sztuka często nie miała nic wspólnego z pięknem.

* Piękno bywa określane jako coś, co sprawia przyjemność dlatego jedzenie czy inne fizyczne doznania są utożsamiane ze sztuką. Wyrosła na tym cała szkoła estetyki i szkoła ta była do niedawna dominująca. Wyparła ją dopiero teoria estetyczna Croce, której ogólna zasada to określenie sztuki jako intuicji. Trudność polegała na zastosowaniu tej teorii opartej na pojęciach ulotnych i mglistych. W tej teorii nie ma słowa „piękno”.

* Pojęcie piękna posiada ograniczone znaczenie historyczne. Narodziło się w Grecji jako latorość pewnej filozofii życia. Sztuka i religia była idealizacją natury, a zwłaszcza człowiekajako punktu kulminacyjnego w procesie natury. Przykładem sztuki jest np. Apollo- idealny typ ludzki- piękny. Ten typ piękna odziedziczył po Grecji Rzym, inspirował się nim renesans. Żyjemy wciąż w tradycji renesansu i piękno kojarzy nam się z idealizacją pewnego typu ludzkiego. Są różne modele ideałów, ten jest tylko jednym z możliwych wyborów.

Wypaczamy pojęcie piękna- nie można tak mówić zarówno o greckiej Afrodycie, jak i bizantyjskiej Madonnie. Jeśli słowa mają precyzyjnie oddawać swoją treść musimy uznać, że niektóre te dzieła są brzydkie, choć są sztuką.

* Sztuka nie może być wyrażeniem w formie plastycznej jakiegoś określonego ideału. Jest wyrażeniem każdego ideału, któremu artysta potrafi nadać plastyczną formę. Nie istnieje piękno doskonałe, które by nie miało czegoś dziwnego w proporcjach.

* Każda definicja piękna musi zawierać zastrzeżenie, że nadaje ona temu poczuciu postać teoretyczną, abstrakcyjną, że ukazuje jedynie wyjściową zasadę działania artystycznego. Działanie to spełnia się przez żywych ludzi i każda ich działalność podlega wpływom wszystkich nurtów życia. Istnieją tu trzy stadia: 1) zwykła percepcja właściwości fizycznych 2) zespolenie się w kształty i układy, które się podobają 3) poczucie estetyczne może się wyczerpać na dwóch poprzednich, może być jednak trzecie, kiedy jakiegoś typu układ percepcji koresponduje z uprzednio istniejącym stanem wzruszeń. Mówimy wtedy, że uczuciu został nadany wyraz.

* Sztuka jest ekspresją, wyrażeniem, czymś ostatecznym, zależnym od poprzedzającego go procesu percepcji zmysłowej i nadawania formy sprawiającej przyjemność. Może nie posiadać żadnego elementu formowania, ale wtedy ta właśnie chaotyczność nie pozwala nazwać go sztuką.

* Estetyka czyli nauka o percepcji zajmuje się wyłącznie dwoma pierwszymi procesami. Sztuka może  pójść dalej obejmując wartości emocjonalne.

* Trwałym pierwiastkiem ludzkości odpowiadającym pierwiastkowi formy w sztuce jest estetyczna wrażliwość człowieka. Ta wrażliwość jest statyczna. Czynnikiem zmiennym jest rozumienie, które człowiek buduje z abstrakcji swoich wzruszeń zmysłowych, życia intelektualnego.

* Słynna definicja sztuki Tołstoja: wywołać w sobie jakąś emocję i za pomocą ruchów, linii obrazów oddać to uczucie tak, żeby inni go doznawali.

Ta teoria jest bardzo bliska teorii poezji Wordswortha, który twierdził, że poezja ma początek we wzruszeniu. Kontemplujemy to wzruszenie aż wzruszenie zanika i uczucie pokrewne temu wzruszeniu zaczyna samodzielną egzystencji.

* Matisse: dzieło sztuki polega na harmonii całości, jeśli więc jakiś szczegół byłby zbędny to absorbowałby tylko umysł widza i to kosztem innego szczegółu istotnego. 

* Chodzi o zawładnięcie uwagą widza w taki sposób, żeby ją skoncentrował na obrazie, ale myślał o czymkolwiek innym, byle nie o tym szczególnym przedmiocie, który zapragnęliśmy namalować. Zaskakiwanie widza jest niebezpieczne.

* Jest duża zgodność w poglądach Matissa i Tołstoja- różnica polega na do pojęcia komunikatywność. Tołstoj chce, żeby artysta nie tylko dawał wyraz swoim uczuciom, lecz żeby je przekazywał. Jeśli jednak postawimy artystę i jego uczucia z jednej strony komu po tej drugiej stronie powinien on przekazywać swoje uczucia? Tołstoj doszedł do wniosku, że każdemu.

Sztuka powinna być zrozumiała dla każdego.

* Read uważa, że funkcją sztuki nie jest przekazywanie uczuć w taki sposób, by inni mogli doświadczać tego samego. Prawdziwą funkcją jest wyrażanie uczucia i przekazanie zrozumienia.

Hołd składany artyście jest hołdem składanym człowiekowi, który dzięki swoim zdolnościom rozwiązał nasze emocjonalne problemy.

* Sztuka jest ważniejsza od ekonomii czy filozofii. Jest najprostszym miernikiem wyobrażeń duchowych człowieka. Kiedy te wyobrażenia są wspólne dla ogółu stają się religią.

* Artysta jest zależny od społeczeństwa - jest ono źródłem jego siły i rozmachu. Charakter pracy artysty zależy od jego wyraźnie określonej, indywidualnej, woli twórczej. Nie ma prawdziwej sztuki bez tego aktu woli. Jeśli sztuka nie jest produktem warunków bytu a jedynie indywidualnej woli to dlaczego działa sztuki są tak podobne w odległych epokach historycznych?

* Ostateczne wartości sztuki wykraczają poza jednostkę i czas. sztuka wyraża pewne ideały - np idealne proporcje. Artysta odkrywa je za pomocą swojej intuicji i wykorzystuje w tworzeniu dostępne w jego epoce materiały. Prawdziwemu artyście jest obojętne, jakie to będą materiały, byleby tylko mógł wyrażać swoją wolę tworzenia. Twórca wierzy, że wyrażone przez niego wartości należą do wiecznych atrybutów społeczeństwa, ale nie jest w stanie przewidzieć jaki stosunek do jego dzieła będą mieli potomni (mogą je wywyższyć albo skazać na zapomnienie)