IRYDOIDY
Grupa organicznych związków chemicznych z grupy terpenów.
Zbudowane z pierścienia cyklopentanu i alfa-piranu.
Należą do grupy metabolitów wtórnych. Są to substancje fitochemiczne o silnym działaniu, służące roślinom jako mechanizm obronny.
Ich pierwotną funkcją jest obrona roślin przed zwierzętami roślinożernymi oraz przed infekcjami.
Często charakteryzują się gorzkim smakiem, który jest odstraszający dla ludzi i innych ssaków.
Po wyizolowaniu i oczyszczeniu wykazują szeroki zakres właściwości leczniczych, m.in. działają ochronnie na układ sercowo-naczyniowy, obniżają poziom cukru, działają przeciwbólowo, przeciwzapalnie, przeciwmutagennie, przeciwskurczowo, przeciwnowotworowo, mają działanie oczyszczające.
Irydoidy eliminują wolne rodniki, pomagają utrzymać odpowiedni poziom dobrego cholesterolu, wspomagają system odpornościowy i stymulują pracę mózgu.
Wyróżniamy:
1) irydoidy o budowie prostej typu nepetalaktonu
2) irydoidy złożone typu aukubiny, asperulozydu
3) irydoidy estrowe występujące w rodzinie Valerianaceae
Irydoidy są związkami ciekłymi lub stałymi, o wysokiej temperaturze topnienia, krystalicznymi lub bezpostaciowymi. Na ogół są trwałe. Na ogół dobrze rozpuszczalne w wodzie i etanolu. Pod wpływem kwasów irydoidy glikozydowe ulegają łatwo hydrolizie tworząc zabarwione na niebiesko związki często stanowiące produkty rozkładu. Zjawisko to jest często powodem czernienia liści przy suszeniu.
SUROWCE
1. Folium Menyanthidis- liść bobrka
Menyanthes trifoliata- bobrek trójlistkowy
Menyanthaceae- bobrkowate
CHEMIZM
• substancje gorzkie o budowie irydoidowej lub sekoirydoidowej: loganina, swerozyd, metafolina
• alkaloidy monoterpenowe
• flawonoidy
• garbniki
• kwasy fenolowe
DZIAŁANIE I ZASTOSOWANIE
amarum, stomachicum, tonicum
Substancje goryczowe zawarte w surowcu podrażniają receptory smaku i z udziałem OUN pobudzają czynność wydzielniczą żołądka i gruczołów ślinowych.
Zaobserwowano, że środki goryczowe działają silniej u ludzi chorych, u których proces trawienia nie przebiega w pełni prawidłowo.
Liściom bobrka przypisuje się również wpływ na ogólną przemianę materii, co jest związane ze znaczną zawartością jodu.
Przypisuje mu się również słabe działanie uspokajające.
WSKAZANIA
– dolegliwości trawienne spowodowane brakiem trawienia
– zanikowy nieżyt żołądka
PREPARATY
liść bobrka- zioło pojedyncze 50 g.
2. Radix Gentianae- korzeń goryczki
Gentiana lutea- goryczka żółta
Gentianaceae- goryczkowate
• sekoirydoidy: gencjopikrozyd, amarogentyna, amaropanina, amarosweryna
Pobudza łaknienie, wydzielanie śliny i soku żołądkowego, ma działanie żółciopędne i żółciotwórcze, wykazuje również pewne działanie przeciwrobacze, głównie na owsiki u małych dzieci.
U matek karmiących może spowodować zmianę smaku mleka.
korzeń goryczki- zioło pojedyncze 50 g, zioła szwedzkie Bittnera- płyn, Gastroval, Herbatka dla żołądka fix, Herbatka dla trzustki fix
3. Herba Centaurii- ziele centaurii (tysiącznika)
Erythrea centaurium- tysiącznik pospolity
• gencjopikrozyd
• swerozyd
• amarogentyna
• alkaloidy: gencjanina
• terpeny
Pobudza wydzielanie soków trawiennych, zwiększa łaknienie, wykazuje również działanie żółciopędne i żółciotwórcze, przyspiesza wchłanianie związków odżywczych z pokarmów.
ziele tysiącznika- zioło pojedyncze 50 g
4. Radix Valerianae- korzeń kozłka
Valeriana officinalis- kozłek lekarski
Valerianaceae- kozłkowate
• walepotriaty: waltrat,acetowaltrat, dihydrowaltrat
• olejki eteryczne
• seskwiterpeny
sedativum, spasmoliticum
Surowiec o typowym działaniu uspokajającym, tłumiącym stany emocjonalne i strefę motoryczną w OUN. Jego działanie jest silniejsze u osób o wzmożonej pobudliwości.
Wyciąg z surowca ma także działanie przeciwskurczowe.
Nervosan fix, Sedivitax bio, Prostapol, Valdix, Sedabon, korzeń kozłka- zioło pojedyncze 50 g.
5. Folium Plantaginis lnceolatae- liść babki lancetowatej
Plantago lanceolata- babka lancetowata
Plantaginaceae- babkowate
CHEMIZM:
• irydoidy: aukubina i katalpol
• śluzy
• fenolokwasy
• sole Zn i K
antiphlogisticum, expectorans, dermaticum, antisepticum
Działa przeciwzapalnie w obrębie jamy ustnej, gardła, żołądka. Zmniejsza przekrwienie błon śluzowych i nadmierną przepuszczalność naczyń włosowatych oraz niszczy bakterie.
Surowiec posiada słabe działanie wykrztuśne i przeciwskurczowe zwłaszcza na mięśnie gładkie górnych dróg pokarmowych.
Zewnętrznie odwar lub sok ze świeżych liści ma działanie antyseptyczne, przyspiesza gojenie ran i tworzenie naskórka.
WSKAZANIA:
– przewlekłe nieżyty przewodu pokarmowego
– nieżyty górnych dróg oddechowych z zalegającą wydzieliną i utrudnionym odkrztuszaniem
– okłady skórne w różnych dermatozach
– do obmywań w przewlekłym świądzie sromu i stanach zapalnych
liść babki lancetowatej- zioło pojedyncze 50 g, Gastrobonisan, Herbaflos expeflos fix, syrop z babki lancetowatej
6. Herba Euphrasiae- ziele świetlika
Euphrasia rostkoviana- świetlik łąkowy
Scrophulariaceae- trędownikowate
• glikozydy irydoidowe: aukubina i katalpol
• związki garbnikowe
Najszersze zastosowanie znajduje w leczeniu chorób oczu, działa antyseptycznie osłaniająco, ściągająco i przeciwzapalnie.
Stosowany do okładów i przemywań w stanach zapalnych spojówek, zmęczeniu oczu, przy opuchnięciu, nadmiernym łzawieniu i nadwrażliwości na promienie słoneczne.
ziele świetlika fix, Euphrasiae gtt.
SUROWCE O MNIEJSZYM ZNACZENIU
7. Herba Galeopsidis- ziele poziewnika
Galeopsis ochroleva- poziewnik blady
Lamiaceae- wargowe
8. Herba Veronicaceae- ziele przetacznika
Veronica officinalis- przetacznik leśny
joluska67