FARMAKOGNOZJA- pochodzi od słów Pharmacon- trucizna i Gnosis- wiedza.
Jest to dział farmacji o substancjach pochodzenia roślinnego, które są wykorzystywane jako leki. W szczególności zajmuje się surowcami roślinnymi, ich budową anatomiczną, chemiczną, kierunkiem i mechanizmem działania składników na organizm człowieka oraz sposobami ich uzyskiwania, a także produkcją leków z tych surowców oraz praktycznym ich zastosowaniem.
W zakresie zainteresowania znajdują się przede wszystkim surowce pochodzenia roślinnego. Inte-resuje się także niektórymi surowcami pochodzenia zwierzęcego, np. miód czy niektóre tłuszcze, ale są to surowce bardzo nieliczne.
Ogólnie mówiąc farmakognozja odnosi się do takich substancji pochodzenia naturalnego, których przetworzenie do postaci leków polega jedynie na prostym odseparowaniu składników czynnych od substancji balastowych, a nie zajmuje się syntezą leków, a więc nie zajmuje się substancjami chemicznymi w roślinach, które mogą służyć jako surowiec do produkcji innych związków chemicznych.
Zadania farmakognozji:
1) Dawniej farmakognozja to wprowadzenie leku syntetycznego, leku roślinnego, zwierzęcego, mineralnego, głównie nauka opisowa.
2) Obecnie farmakognozja to leki pochodzenia naturalnego, nieliczne zwierzęcego.
a. zakres:
◦ morfologia
◦ anatomia
◦ fitochemia
3) b. działanie farmakologiczne, zastosowanie surowców i preparatów
c. metody standaryzacji
◦ ilościowe
◦ jakościowe
Podział farmakognozji:
1) praktyczna- ocena surowca i standaryzacja
2) naukowa- poszukiwanie związków naturalnych o potencjalnym działaniu biologicznym, badanie surowców leczniczych celem udokumentowania działań
Surowce pochodzące z roślin niższych:
1) plechy krasnorostów, np. agar
2) plechy brunatnic, np. Fucus
3) porosty
4) drożdże lecznicze
5) sporysz
Surowce bezpostaciowe o charakterze wydzielin:
1) Succus- wycieka po uszkodzeniu tkanek, nie zastyga
2) Succus lacticus- sok mleczny, zastyga na powietrzu, np. opium
3) Gummi- wydzielina z nacięć pni i gałęzi, twardniejąca na powietrzu, np. Gummi arabicum
4) Resina- wydzielina krzepnąca na powietrzu
Balsamum- rodzaj żywicy, wycieka po nabrzmieniu tkanek
Surowce pochodzenia zwierzęcego:
1) tłuszcze- tran leczniczy, smalec wieprzowy
2) woski- wosk żółty, wosk biały, lanolina
3) produkty z rekina- chrząstka rekina, olej z wątroby rekina
4) enzymy pochodzenia zwierzęcego- jad żmii, jad pszczeli
Surowce otrzymywane z przeróbki tkanki roślinnej lub produktów o charakterze wydzielin:
1) Aetherolum- olejek eteryczny; lotna, wonna mieszanka związków organicznych, głównie terpenów, otrzymywana przez destylację w tkankach układu wydzielniczego
2) Oleum- olej roślinny; materiał zapasowy, otrzymywany przez wytłoczenie nasion, owoców, np. lecytyna sojowa
3) Amylum- skrobia; otrzymywana przez rozdrobnienie i wyszlamowanie wodą bulw ziemniaków i ziarniaków: pszenicy, żyta, kukurydzy.
4) Agar- galaretka z glonów
Substancje czynne występujące w rośłinach:
1) metabolity
a. pierwotne
◦ tłuszcze
◦ białka
◦ węglowodany
b. wtórne- związki o różnorodnej budowie charakterystyczne dla rodzin i gatunku
Rola metabolitów pierwotnych- spełniają podstawowe funkcje fizjologiczne roślin: materiał zapa- sowy, budulcowy i odżywczy
Rola metabolitów wtórnych- substancje balastowe, odpadowe, produkty detoksykacji odkładane w wakuolach, ścianach komórkowych, gruczołach, zbiornikach, przewodach. Przywabiają owady, umożliwiają rozmnażanie, odstraszają przed zjadaniem, chronią przed promieniami UV, grzybami i infekcjami. Są miarą przystosowania się roślin do środowiska, co umożliwia im przeżycie i rozmnażanie. Wtórny metabolizm jest porównywany do układu immunologicznego u kręgowców.
joluska67