I. Psalmy i księgi mądrościowe 22.02.2006 r.
Mądrość – różni się to pojęcie od mądrości rozumianej dzisiaj.
Mądrość biblijna – jest mądrością praktyczną, to nie zasób informacji, wiedza. To sposób postępowania, styl życia, praktyka człowieka. W kontekście etycznym, moralnym oznacza życie sprawiedliwe, uczuciowe, dobre.
Mądrość starożytna miała cel: aby zapewnić człowiekowi dostateczną wiedzę na temat dobrego postępowania i unikania zła.
Mądrość – była zjawiskiem bardzo szerokim i obejmowała cały Bliski Wschód.
W sposób bardzo szeroki, zaawansowany mądrość była kultywowana w Egipcie i Mezopotamii.
Księgi przez wszystkich uważane za mądrościowe:
· Księga Przysłów (Prz)
· Księga Hioba (Hi)
· Księga Koheleta (Koh)
Wchodzą one do naszego kanonu.
Natomiast nie ma w kanonie Biblii hebrajskiej Księgi:
· (Syr) – Syracha (zachowana po gr. w Septuagincie).
· (Mdr) – Mądrości (napisana została od razu po grecku, Septuaginta).
Niektórzy włączają do Ksiąg Mądrościowych Księgi:
· Pieśń nad Pieśniami (Pnp)
· Tobiasza (Tb)
· Jonasza (Jon) lub też
· Estery (Est)
· Rut (Rt).
Mądrość (wiedza) – praktyka a nie abstrakcja. Można stosować wiele kryteriów: środowiska, w których mądrość była praktykowana, uprawiana. Mądrość i wiedza w starożytności były zjawiskiem bardzo elitarnym, w odróżnieniu do współczesności. Zastrzeżone tylko i wyłącznie dla grupy ludzi. Nikomu nie zależało na tym aby je upowszechniać. Dostęp bardzo pilnie strzeżony.
2 środowiska:
a. arystokracji kapłańskiej (świątynnej) – Izrael, Bliski Wschód. W Egipcie była to jedyna grupa ludzi, która zajmowała się mądrością.
b. dwór królewski – sam władca, dostojnicy, urzędnicy, doradcy tego dworu, najwyższej rangi – społecznej, państwowej.
Mądrość dworska cechowała się tym, że zajmowała się rożnego rodzaju obowiązkami, zasadami postępowania odnoszącymi się do władcy wobec poddanych i odwrotnie.
Istniały grupy ludzi, którzy profesjonalnie zajmowali się mądrością (np. w Ks. Dn). Na dworze babilońskim istniała grupa mędrców służąca królowi radą, tzw. gwardia przyboczna. Każdy władca starożytnego Wschodu miał przy sobie ludzi będących nauczycielami, zajmującymi się wiedzą.
Mądrość pisarzy (skrybów) (zwłaszcza Egipt, Mezopotamia i Izrael). To nie tylko ludzie, którzy umieli pisać, ale ludzie będący zawodowymi nauczycielami.
Mądrość kapłańska była często powiązana z teologią (Izrael), teogonią (pochodzenie Bogów) czy kosmogonią (Egipt, Mezopotamia).
Kryteria wyznaczające przedmiot mądrości
(kryterium wiąże się ze środowiskiem i z ludźmi, którzy zajmują się mądrością).
Mądrość starożytna odnosi Si generalnie do natury, zasad tworzących wszechświat, wpływających na to jaki on jest, ale to nie są w dzisiejszym sensie nauki ścisłe, które tłumaczą różne zjawiska.
Babilończycy słynęli z zajmowania się mądrością. Wiele odkryć babilońskich przetrwało do dnia dzisiejszego.
III, IV w. – termin Babilończyk stał się określeniem na oznaczenie mędrca.
Babilończycy przewodzili mądrościowym praktykom.
Mądrość – praktyczna umiejętność dobrego życia. Dawać wskazówki, rady, aby człowiek umiał postępować dobrze, aby mógł unikać zła i żyć sprawiedliwie.
Mądrość egipska – generalna zasada obowiązywała wszystkich Egipcjan. Dla nich istniał z góry ustalony porządek świata, wszechświata, który był niezmienny. Ten porządek (odwieczny) został ubóstwiony – piękna bogini o imieniu Maat (prawda, sprawiedliwość). Córka najwyższego boga słońca Re.
Dla Egipcjanina największym przejawem mądrości było podporządkowanie się bogini Maat.
W mądrości egipskiej przeważają praktyczne rady np.:
· Jak służyć królowi,
· Jak zasłużyć sobie na przebywanie w wiecznej krainie
· Wykazy czego człowiek nie powinien robić, albo co powinien.
Księga umarłych – wykaz czynów, których człowiek nie powinien robić.
Inne księgi: „Wymowny wieśniak” (rolnik) – utwór, który wychodzi od spraw społecznych i dochodzi do spraw abstrakcyjnych. Na bazie swojego nieszczęścia rolnik mówi jak powinno wszystko poprawnie wyglądać.
„Rozmowa uciśnionego (udręczonego) życiem człowieka z własną duszą” – podobna do Księgi Hioba.
W Egipcie mądrość była układana w formie rad, pouczeń i instrukcji, dyskusji.
W Mezopotamii istniało bardzo wiele utworów o charakterze dialogów na różne tematy odnośnie życia. Mówią one o praktykowaniu mądrości. Utwór: „Sławić chcę Pana Mądrości” nazywany jest często babilońskim Koheletem. Koncepcja ogólna jest bardzo podobna oraz postrzeganie świata.
W kulturze babilońskiej uprawiano różne dziedziny wiedzy, nie tylko mądrości życiowej. Przedmiotem badań mądrościowych było językoznawstwo. Pismo uważano za dar bogów, dlatego nie wszyscy potrafili pisać. Opracowano słowniki i encyklopedię (ale nie takie jak dzisiaj są obecne).
Język akadyjski był językiem dyplomacji przez wiele lat.
W Mezopotamii zajmowano się naukami przyrodniczymi, geografią. Powstały pierwsze mapy (znaleziono kilka tabliczek glinianych z mapami). Uprawiano matmę, astrologię, astronomię.
Astrolodzy – mędrcy mezopotamscy.
Mitologia tworzono mity, ale nie w naszym rozumieniu, znaczeniu.
Mity – utwory literackie posługujące się specyficznym językiem, chciały ludzkim językiem wyjaśnić sprawy trudne np. powstanie świata, bóstwa.
Mądrość określona jest kilkunastoma znaczeniami, tylko na określenie Boga jest więcej znaczeń.
Terminologia mądrości izraelskiej
Hokmah (mądrość):
· Oznacza, że „h” jest mocne, przydechowe.
· Termin bardzo szeroki, oznaczający wiele zjawisk, nie tylko intelektualnych.
· Biegłość, zdolność do dobrego wykonania czegoś.
· Podnosi się często do rzemiosł artystycznych.
· Królom też przypisywano ten termin. Zły władca nie miał tego przymiotu.
· Oznacza posiadłość człowieka, którą on posiada w sobie jako dobro duchowe (to nie tylko wiedza) – odpowiada zastosowaniu informacji abstrakcyjnych do konkretnego życia.
Da at
· Jest terminem bardziej odnoszącym się do wiedzy.
· Zasób pewnych informacji, które człowiek posiada.
· Ta wiedza odnosi się bardzo często do religii. Ta wiedza dotyczy dwóch sfer życia człowieka: intelektualnej i duchowej. W mądrości biblijnej te 2 wymiary się łączą.
Musar
· Dyscyplina czy karność – chodzi o dwie jej płaszczyzny: a. chęć zdobywania mądrości, chęć bycia mądrym: dobrym, uczciwym, sprawiedliwym. b. karność dyscypliną narzuconą czy wymaganą, której tych rad, wskazówek się udziela. Wymaganie natury duchowej, intelektualnej, fizycznej.
Ormah
· Mądrość w znaczeniu rozwoju, roztropności, przezorności, przewidywania. Człowiek dwa razy się zastanowi, zanim coś zrobi.
· W odniesieniu do ludzi młodych się o niej mówi (Ks. Przysłów).
· Znaczenie negatywne: podstępność, chytrość.
Binah (prawie równoległy do hokmah)
· Zwraca uwagę na aspekt wrodzony, który posiada człowiek – inteligencja.
· Techniczny termin określający wszystko co jest związane z wiedzą i inteligencją.
Określenia ludzi
1. hakam (odpowiada hokmah).
· Ktoś mądry.
· Termin techniczny na określenie ludzi, którzy są zawodowymi nauczycielami, profesjonalnie zajmujący się mądrością – mędrcy (w tym dobrym znaczeniu).
2. maskil
· człowiek, który nie tylko zajmuje się mądrością, ale również jest rozumny, inteligentny i ma wiedzę.
· Powiązany jest ten termin z binah.
3. arum
· człowiek mądry, w takim znaczeniu, że jest roztropny, przewidujący, który potrafi dojść do celu (mądrości), dzięki pracy, którą dał z siebie.
Ormah = arum – to samo znaczenie, źródłosłów.
· Znaczenie negatywne: sprytny, zaradny, przebiegły, cwany, podstępny.
Rdz 3,1 – wąż był arum, ze wszystkich istot. Wąż był przebiegły. A wąż był najbardziej przebiegły ze wszystkich istot domowych.
Głupota
Wspomina o niej literatura jako przeciwieństwo mądrości. Człowiek dążąc ku mądrości nie powinien dążyć ku głupocie, a jednak częściej dąży ku głupocie.
Księga Przysłów mówi o pani hokmah (mądrość), która wyprawiła ucztę, na którą chciała zaprosić gości, aby z jej mądrości skorzystali. Ale okazało się, że jest bardzo mało chętnych. Natomiast pani głupoty, zrobiła ucztę, na którą przybyło bardzo dużo chętnych.
W Księdze Mądrości istnieją przestrogi przed głupotą.
Termin techniczny na oznaczenie głupca to:
1. ewil
· głupiec, ale nie w sensie intelektualnym, nie dlatego, że brak mu wiedzy, ale dlatego, że postępując źle, odrzuca mądrość, postępuje niesprawiedliwie.
2. kesil
· człowiek, który nie tylko nie dąży do mądrości, on nienawidzi wprost mądrości.
3. letsim
· szydercy, drwiący ze wszystkiego
4. iwwelet
· głupota, przeciwieństwo mądrości: dobrego, sprawiedliwego, uczuciowego życia.
II. Psalmy i księgi mądrościowe 01.03.2006 r.
Mądrość starożytna zawsze była bardzo praktyczna. Praktyka mądrości polegała na opracowaniu systemów, porad, które mówiły jak żyć.
Człowiek mądry to człowiek dobry, uczciwy i prawy. Mądrość sama z siebie miała prowadzić do podania kierunku życia prawego, uczciwego.
Mądrość izraelska
Świadectwa są zachowane w Biblii.
Są księgi w 100% mądrościowe ze względu na:
· Treść
· Formę
· Cel
Celem ksiąg Mądrościowych było dawanie wskazań i instrukcji dobrego życia.
W NT nie ma ani jednej księgi ściśle mądrościowe, mieli oni inne problemy. W ewangelii występują elementy mądrościowe, np. przypowieści (opowiadanie z mądrościowe puentą).
W ST mówimy o zjawisku mądrościowym , które jest zachowane w:
· Księdze Przysłów
· Księdze Hioba
· Księdze Koheleta
Są to księgi hebrajskie.
Wyrażają mądrość ogólną – semicką, charakterystyczną dla starożytnego Wschodu .
Ks. Mądrości i Ks. Stracha są greckimi księgami o młodszymi od tamtych ksiąg. Wyrażają one myśl grecką – filozofię.
Widać w tych księgach: Prz, Hb, Koh, i Mdr (Koh i Mdr – księgi bardzo młode II/I w. przed Chrystusem) różnice języka, treści i kulturowe.
Jest również różnica kanoniczna. Kanon hbr nie uwzględnia ani Syr ani Mdr. Kościoły protestanckie je odrzucają.
Początki mądrości w Izraelu
Przypisywanie mądrości królowi Salomonowi. Tak jest, że niektóre zjawiska przypisywane są jakiejś wielkiej postaci, np. rozporządzenia prawne, przykazania przypisywane są Mojżeszowi, psalmy – Dawidowi. Literatura mądrościowe w tradycji żydowskiej jak i chrześcijańskiej przypisana jest Salomonowi. Był on synem Dawida, trzecim królem Izraela, zbudował świątynię i zasłynął jako najmądrzejszy władca. Wieść i o jego mądrości rozeszła się na cały ówczesny świat.
Skąd się wzięła tradycja przypisywania mądrości królowi Salomonowi?
Ta tradycja wyrosła z informacji z Ksiąg Królewskich, które podają ogólną charakterystykę króla Salomona. Był mądry, uczciwy, sprawiedliwy. Ks. Królewskie mówią, że Salomon ułożył 3 tys. przysłów, powiedzonek mądrościowych i ok. 1 tys. pieśni mądrościowych. Dowiadujemy się też jak Salomon praktykował tę mądrość np. jeśli chodzi o wyroki sądowe albo w spotkaniu z królową południa Sabą, która specjalnie przyjechała do niego aby go posłuchać.
Nie wiadomo czy Salomon rzeczywiście był mądry, jedno jest pewne, że jako władca miał decydujący wpływ na rozwój zjawiska jakim była mądrość. Był człowiekiem, który promował nurty mądrościowe. Wskazują na to świadectwa literackie i archeologiczne.
Z czasami Salomona łączymy początki środowisk mądrościowych: mędrców profesjonalnych i szkół.
Mędrcy prowadzili szkoły, ale zajmowali się też: dyplomacją, polityką, ekonomią, stosunkami międzynarodowymi, poza tym uczyli teologii, filozofii, czyli byli ludźmi od wszystkiego.
Szkoły:
· Na Bliskim Wschodzie do dnia dzisiejszego system nauczania nic się prawie nie zmienił.
· Uczono się na pamięć Pisma Świętego i Talmudu: wiersza za wierszem. Do dziś jest stosowane.
· Początki systematycznego nauczania IX-X w. przed Chr. – czasy Salomona.
Instytucja mędrców: (gdy mówi się o instytucji ludzi mądrych)
· Mądrość była uprawiana profesjonalnie w środowisku teokracji kapłańskiej.
· W Izraelu mądrością zajmowali się:
- arystokracja kapłańska
- ludzie świeccy – urzędnicy, dostojnicy dworu królewskiego, także pisarze, skrybowie, tłumacze.
Z czasem mędrcy wytworzyli coś na sposób elitarnej i zamkniętej grupy społecznej. Zwali się oni hakamim - należeli ludzie z racji pochodzenia i brano pod uwagę zdolności intelektualne. Nie ważne były cechy genetyczne, ale zdolności intelektualne.
Kapłani – u nich liczyło się tylko pochodzenie, nie brano pod uwagę intelekt czy wiedzę.
Hakamim zwracali uwagę na zdolności intelektualne, gdyż mogli dzięki temu dostosować się tam ludzie z niższych warstw społecznych, pod warunkiem, że opanowali pewną wiedzą, tak np. do hakamim przenikać mogli pisarze.
Pisarze, skrybowie – oddzielna grupa, nie tylko umieli czytać i pisać, ale pełnili rolę polityczną, gospodarczą w państwie.
Ośrodki krzewienia mądrości.W późniejszym czasie po powrocie z niewoli babilońskiej –
centrum była Jerozolima. Ale na początku ośrodków mądrości było więcej np.:
· Samaria – stolica Królestwa Północnego Izraela (X/IX w. przed Chr.). Był to ośrodek mądrości i kultury.
· Megido – w Galilei, słynęła z potęgi ale też i z wysokiej kultury, mądrości. Tak było już od czasów kananejskich. Odkryto w Megido bardzo liczne świadectwa dzieł literackich, które tam powstały.
Bardzo często autorami mądrości byli nieizraelczycy, ale w tradycji biblijnej tych nieizraelczyków ochrzczono i włączono do tradycji.
Zjawisko mądrościowe nie jest typowe tylko dla narodu wybranego, ale o wiele szersze. Przykładem takiej mądrości jest Ks. Hioba. Hiob nie jest Izraelczykiem, pochodził z ziemi Uz – na wschód od Izraela – tereny Moabu i Edonu. Tradycja kościelna uznała księgę tego poganina za swoją i włączono ją do kanonu. Przyjaciele Hioba – już po samych imionach można się domyślić, że nie są Izraelczykami a Edonczykami.
...
ebookipdf