Rozdział 3

Metody badań

BADANIA NAUKOWE

Rola teorii

Obiektywizm

Streszczenie

TYPY BADAN

Badania opisowe

Badania korelacyjne

Badania eksperymentalne

Streszczenie

BADANIE ROZWOJU

Badania podłużne

Rozwój a środowisko

Badanie biegu życia

Badania poprzeczne

Kombinacja badań podłużnych i poprzecznych

Streszczenie

INNE STRATEGIE BADAWCZE

Badania międzykulturowe

Badania porównawcze

Streszczenie

PROBLEMY  ETYCZNE

Potencjalne ryzyko

Środki zapobiegawcze

Streszczenie

PODSUMOWANIE

BADANIA dziecka stały się badaniami naukowymi w 19. wieku, kiedy to G. Stanley

Hall zaczął stosować kwestionariusze w celu zebrania danych o wiedzy potocznej  dzieci. Od tego czasu metody używane przez psychologów dziecka znacznie się udoskonaliły pod względem ilościowym i jakościowym. Postęp ten z kolei w dużym

stopniu przyczynił się do niezwykłego wzbogacenia wiedzy o procesach rozwojowych, jakie nastąpiło w naszym stuleciu (Appelbaum i McCall, 1983; Vasta, 1982b). Rozdział ten zaczniemy od wprowadzenia pewnych podstawowych pojęć, istotnych dla wszystkich badań naukowych. Następnie omówimy główne metody badaw­cze stosowane w psychologii rozwojowej. Na koniec zajmiemy się drażliwymi czasem kwestiami etycznymi związanymi z prowadzeniem badań.

BADANIA NAUKOWE

Rozwój dziecka wydaje się czymś zupełnie różnym od wytwarzania energii jądrowej czy od fotosyntezy dokonującej się w komórkach liścia. Ale metody badawcze używa­ne przez psychologów rozwojowych są zasadniczo takie same jak te, które stosują fizycy, biologowie i reprezentanci innych nauk przyrodniczych.

Sposób podejścia stosowany przez naukowców badających jakiś problem określa się jako metodę naukową. Składa się na nią system reguł, zgodnie z którymi naukowcy planują i przeprowadzają swoje badania, oceniają ich rezultaty i informują o uzyskanych wynikach innych uczonych. Reguły te tworzyły się przez stulecia i mogą być wykorzystywane we wszelkich badaniach.

Rola teorii

W rozdziale 2. omawialiśmy różne ważne teorie, nie zdefiniowaliśmy jednak tego r terminu. Teoria w psychologii jest zbiorem twierdzeń opisujących związki między zachowaniem a czynnikami, które przypuszczalnie na nie wpływają. Twierdzenie

- posiadające silną podbudowę naukową nazywa się prawem lub zasadą; dobrym '- przykładem może być zasada wzmocnień. Twierdzenie, które jedynie zakłada istnienie - jakiegoś związku, nazywa się hipotezą.

Teorie pełnią w badaniach naukowych dwie ważne funkcje. Pierwsza wiąże się - z rolą teorii w organizowaniu wyników badań. Po zebraniu danych badacze używają - teorii w celu połączenia informacji w spójną całość wyjaśniającą badane zachowania

czy procesy. Gdy dokona się organizacji wiedzy, dostrzega się czasem nowe pytania, na które nie ma jeszcze odpowiedzi, i nowe zależności, które nie mają jeszcze wystarczającego potwierdzenia w danych. Druga funkcja teorii polega więc na tym, że ukierunkowują one dalsze badania, stając się źródłem hipotez, które wymagają naukowej weryfikacji.

Psychologowie rozwojowi nie badają więc funkcjonowania dziecka w sposób przypadkowy, zajmując się pierwszymi lepszymi pytaniami, jakie przychodzą im na

myśl. Badania są zwykle ukierunkowane przez leżące u ich podłoża teorie czy orienta­cje teoretyczne. I tak: psychologowie o orientacji poznawczej będą badali właściwości wiedzy dziecka; teoretyków uczenia się w środowisku będą interesowały sposoby nabywania nowych zachowań w drodze doświadczenia; badania etologów będą doty­czyły różnych wrodzonych wzorców reagowania. Oprócz takiego ukierunkowywania ogólnych zainteresowań badawczych teorie rozwojowe są też źródłem specyficznych hipotez dotyczących przyczyn zachowania. W efekcie większość prowadzonych badań to elementy szerszych programów, w których sprawdza się kolejne hipotezy.

Obiektywizm

Reprezentanci innych niż nauka dziedzin - takich jak literatura, muzyka czy sztu­ka - często polegają na indywidualnych gustach, osobistych opiniach i innych subiektywnych sądach. Dla naukowców, przeciwnie, ważny jest obiektywizm - pró­bują oni określać i badać interesujące ich problemy tak, by możliwe było, przynajm­niej w kwestiach zasadniczych, porozumienie z innymi badaczami:

Jednym z rezultatów tego nacisku na obiektywizm jest w psychologii dziecka koncentracja na obserwowalnych zachowaniach. Jak pamiętamy, dwa główne cele psychologii dziecka - opisywanie zachowań w poszczególnych okresach rozwoju oraz wykrywanie przyczyn i procesów odpowiedzialnych za zmiany tych zachowań w kolejnych okresach - koncentrują się na zachowaniu. Co więcej, choć wszyscy psychologowie rozwojowi uznają ważność wewnętrznych procesów poznawczych, nawet te mechanizmy mogą badać jedynie drogą obserwowania ich wpływu na określone aspekty zachowania. Na przykład asymilację i akomodację badamy, obser­wując reakcje dziecka na nowe doświadczenia, a inteligencję - obliczając wyniki uzyskane przez dziecko w teście mierzącym iloraz inteligencji. W każdym przypadku procesy czy operacje poznawcze mogą być ujawnione i badane tylko poprzez ich wpływ na zachowanie.

Związaną z tym cechę obiektywizmu naukowego stanowi to, że badane zachowa­nia czy zjawiska muszą być możliwe do zmierzenia. Znaczy to, że badany aspekt rozwoju musi zawsze być zdefiniowany i opisany przez wskazanie specyficznych zachowań, które można zliczać. Na przykład interesuje nas badanie altruizmu u dzieci - ich gotowości do służenia pomocą innym. Możemy zdecydować się na określenie altruizmu jako zachowań polegających na dzieleniu się i zaplanować procedurę pozwalającą na policzenie monet, które każde z badanych dzieci prze­znaczy, w ściśle określonych warunkach, na cele dobroczynne. Albo załóżmy, że chcemy badać przywiązanie niemowlęcia do matki. Moglibyśmy zdefiniować przywią­zanie za pomocą takich zachowań, jak krzyk, uśmiech i poszukiwanie, a następnie mierzyć czas, w jakim każde z tych zachowań pojawia się u dziecka po wyjściu matki z pokoju. W powyższych przykładach określiliśmy abstrakcyjne pojęcia „altruizm" i „przywiązanie" za pomocą zachowań, które można precyzyjnie opisać i zmierzyć.

Przypuszczalne czynniki wpływające na zachowania dzieci również muszą dawać się ująć w sposób ilościowy. Stosunkowo łatwo jest opisać tak wyznaczniki fizyczne, np. liczbę dzieci w klasie czy ilość alkoholu wypitego przez matkę w czasie ciąży. Natomiast determinanty związane z zachowaniami innych osób, np. aprobata społe­czna czy modelowanie, są trudniejsze do uchwycenia; i one jednak muszą być dokładnie zdefiniowane i opisane tak, by można je było mierzyć.

Precyzyjny pomiar zachowań i ich przyczyn to sprawa najwyższej wagi, ponieważ badanie naukowe koncentruje się na zmianach, poszukując przyczyn. Typowym sposobem sprawdzenia przez psychologa, czy jego hipoteza jest słuszna, to znaczy czy określony czynnik wpływa na określone zachowanie, jest eksperyment; pozwala on na sprawdzenie, czy czynnik, którego wpływ się przypuszcza, istotnie wywołuje zmiany w zakresie danego zachowania. Gdyby czynników i zachowań nie mierzono bardzo dokładnie, trudno byłoby stwierdzić, czy jakieś zmiany rzeczywiście zachodzą. Psychologowie rozwojowi mają jeszcze dodatkowy powód do starań o dokładność pomiaru. Nawet wówczas, gdy w badaniu chodzi raczej o sam opis zachowań aniżeli o ich wyjaśnienie, różnice między reakcjami dziecka, np. dwumiesięcznego i cztero­miesięcznego, można wykryć tylko pod tym warunkiem, że mierzy się je z dużą precyzją.

W tym podręczniku opisujemy wiele prac badawczych. Różnią się one problema­tyką, stosowanymi metodami zbierania danych i rodzajem badanych osób. Wszystkie mają jednak dwie wyżej wskazane cechy. Koncentrują się na zmianach obserwowal­nych reakcji i dotyczą zachowań lub zjawisk, które mierzy się tak precyzyjnie, jak tylko jest to możliwe.

Streszczenie

Na metodę naukową składają się reguły stosowane przez badaczy przy prowadzeniu badań i opisywaniu ich wyników. Teorie naukowe pełnią w procesie badawczym dwie ważne funkcje. Po pierwsze, pomagają w organizowaniu wyników badań. Po drugie, ukierunkowują badaczy, stanowiąc źródło ważnych pytań. Badania naukowe wyma­gają obiektywizmu, co skłania psychologów do koncentrowania się na obserwowal­nych zachowaniach i zmusza do opisywania tych zachowań i ich wyznaczników w sposób pozwalający na ujęcie ilościowe.

TYPY BADAŃ

Wśród badań prowadzonych w dziedzinie psychologii można wyróżnić trzy główne typy: badania opisowe, korelacyjne i eksperymentalne. Omówimy pokrótce te sposoby podejścia w zastosowaniu do badania dzieci.

Badania opisowe

Najstarszą formą badań psychologicznych jest podejście czysto opisowe. Badania - opisowe polegają na obserwowaniu dzieci i rejestrowaniu tego, co się widzi. Nie o- stosuje się żadnych środków formalnych służących wyjaśnianiu obserwacji czy wy­krywaniu związków między zachowaniami dzieci a innymi czynnikami. Wczesne bio­grafie dzieci, np. oparte na codziennych zapiskach, jakie prowadzili Darwin i inni y autorzy na temat zachowania się własnych dzieci, dostarczyły pierwszych systematy­cznych danych opisowych dotyczących rozwoju człowieka. Dane kwestionariuszowe G. Stanleya Halla, a potem normy Arnolda Gesella, opisujące typowe umiejętności i zdolności dzieci w różnym wieku, również były oparte na metodzie obserwacyjnej. Dziś tego rodzaju badania opisowe są znacznie mniej rozpowszechnione. Na ogół prowadzi się je tylko wtedy, gdy wiedza na dany temat jest bardzo niewielka. I wówczas jednak często są one tylko pierwszym etapem planu badawczego, który przewiduje stosowanie później innych metod.

Badania korelacyjne

Pójściem o krok dalej w stosunku do prostego obserwowania i rejestrowania wyda­rzeń jest poszukiwanie w materiale obserwacyjnym systematycznych związków. Bada­cze próbują wtedy określać korelacje między zmiennymi.

Zmienną jest dowolny czynnik, który może przybierać różne wartości, tworząc tym  samym pewien wymiar (dymensję). Prostymi przykładami zmiennych są cechy fizycz­ne człowieka, jak wzrost, waga, wiek itd., i fizyczne właściwości środowiska, np. temperatura, wielkość pokoju, ilość zjedzonego pokarmu, liczba osób w rodzinie. Zachowania człowieka, jeśli się je właściwie zdefiniuje, również mogą być zmiennymi.

Przykładami zmiennych behawioralnych mogą być częstość występowania danego ; zachowania, czas jego trwania czy intensywność (siła, z jaką występuje).

Korelacja jest twierdzeniem, które opisuje, jak są powiązane dwie zmienne. Moglibyśmy na przykład zastanowić się, czy wiek dzieci jest skorelowany - to znaczy w systematyczny sposób związany - z ich wzrostem. By odpowiedzieć na to pytanie, moglibyśmy zmierzyć i zarejestrować wzrost 100 dzieci w wieku 2-12 lat, a następnie zobaczyć, czy zmianom jednej zmiennej odpowiadają zmiany drugiej zmiennej. W tym przypadku wykrylibyśmy wyraźną korelację między wiekiem a wzrostem - w miarę jak wzrasta wiek dzieci, stają się one na ogół coraz wyższe. Ten typ związku, polegający na tym, że obie zmienne zmieniają się w tym samym kierunku, nazywa się  korelacją dodatnią.

A jaki jest związek między wiekiem dziecka a liczbą godzin spędzanych przez nie każdego dnia w domu? Tu także wykrylibyśmy systematyczny związek, ale obie zmienne szłyby w przeciwnych kierunkach - ze wzrostem wieku dziecka ilość czasu spędzanego przez nie w domu na ogół zmniejsza się. Tego rodzaju związek nazywa

się korelacją ujemną. I wreszcie moglibyśmy zbadać związek między wzrostem dziec­ka a liczbą dzieci w jego klasie. W tym przypadku prawdopodobnie stwierdzilibyśmy,  że zmienne nie są w ogóle ze sobą związane, co oznacza brak korelacji.

Korelacje można nie tylko opisywać z uwagi na ich kierunek (korelacja dodatnia , czy ujemna), ale także określać ich siłę. Silna korelacja oznacza, że dwie zmienne są

ściśle ze sobą związane. Znajomość wartości jednej zmiennej pozwala nam wówczas  na przewidywanie wartości drugiej zmiennej. Im korelacje są słabsze, tym bardziej zmniejszają się możliwości przewidywania jednej zmiennej na podstawie drugiej. Gdy  zmienne są zupełnie nie powiązane, wiedza na temat wartości jednej z nich nie mówi niczego o wartości drugiej.  Kierunek korelacji oznaczany jest znakiem plus lub minus, a siła - liczbą, którą określa się za pomocą prostej formuły statystycznej. W rezultacie zastosowania tej , formuły otrzymujemy współczynnik korelacji (r), który może przybierać wartości od +1,00 do -1,00. Współczynnik korelacji +0,86 wskazuje na silną korelację dodat­nią, a +0,17 - na słabą korelację dodatnią. Podobnie -0,93, -0,41 i -0,08 oznaczają - odpowiednio - silną, umiarkowaną i słabą korelację ujemną. Współ­czynnik 0,00 wskazuje, że między zmiennymi nie ma korelacji. Korelacje można też przedstawiać graficznie, wykreślając diagram rozrzutu; przykłady pokazano na rys. 3-1.

Aby pokazać zarówno użyteczność, jak ograniczoność badań korelacyjnych, roz­ważymy hipotetyczny przykład. Przypuśćmy, że jacyś badacze chcą zobaczyć, czy istnieje związek między umiejętnością czytania a czasem spędzanym przez dzieci na oglądaniu edukacyjnego programu telewizyjnego Ulica Sezamkowa. Badacze ci za­czynają od utworzenia losowo dobranej grupy dzieci i u każdego z nich określają poziom umiejętności czytania, np. stosując test czytania, w którym można otrzymać od 0 do 100 punktów. Następnie badacze dokonują pomiaru drugiej zmiennej, np. dowiadując się od rodziców, ile godzin tygodniowo każde z dzieci ogląda Ulicę Sezamkową. W końcu obliczają korelację między tymi dwoma zbiorami pomiarów i stwierdzają, że współczynnik wynosi +0,78. Jaki wniosek można wyprowadzić na podstawie tych wyników?

Silna dodatnia korelacja między tymi zmiennymi mogłaby skłaniać nas do uzna­nia, że oglądanie Ulicy Sezamkowej doskonali umiejętność czytania czy - mówiąc ogólniej - że jedna ze zmiennych wpływa na drugą. Ale na podstawie korelacji nie można mówić o związku przyczynowym między zmiennymi i na tym właśnie polega główna słabość badań korelacyjnych. Omówiona tu przykładowo korelacja może wiernie odzwierciedlać charakter i siłę związku między oglądaniem a czytaniem, ale nie może pokazać relacji przyczynowo-skutkowej między nimi. Dlaczego tak jest?

Jeśli starannie rozważymy przedstawiony przykład, zobaczymy, że niewykluczone są inne wnioski. Na przykład równie prawdopodobna, jak wpływ oglądania telewizji na czytanie, jest zależność odwrotna. Dzieci, które lepiej czytają, mogą bardziej lubić Ulicę Sezamkową niż te, które czytają gorzej, i dlatego częściej ją oglądać. Inną możliwość stanowi to, że na obie rozpatrywane tu zmienne wpływa jakaś trzecia zmienna, której nie mierzono. Na przykład obie mogą zależeć od poziomu wykształ­cenia rodziców dzieci. Bardzo prawdopodobne jest to, że rodzice o wyższym wy­kształceniu bardziej zachęcają dzieci zarówno do czytania, jak do oglądania pro­gramów edukacyjnych w telewizji. Tak więc choć analiza korelacyjna jest warto­ściowym sposobem wykrywania i mierzenia systematycznych związków, nie może być stosowana w celu ich wyjaśniania. Wymaga to silniejszej metody badawczej, jaką stanowi podejście eksperymentalne.

Niemniej badania korelacyjne odgrywają ważną rolę w procesie badawczym. Często są one, podobnie jak badania opisowe, źródłem interesujących i inspirują­cych pytań. Pytania te mogą być formułowane pod postacią hipotez badawczych, które sprawdza się przy użyciu bardziej dokładnych metod.

Badania eksperymentalne

Typem badań najpopularniejszym i mającym w psychologii rozwojowej największe znaczenie jest eksperyment. Podobnie jak proste badanie korelacyjne, prosty eks­peryment często polega na badaniu związku tylko między dwiema zmiennymi. Jed­nakże, inaczej niż w badaniu korelacyjnym, eksperymentowanie pozwala nam wnios­kować o związkach przyczynowo-skutkowych między badanymi zmiennymi.

Najważniejsza różnica między badaniem korelacyjnym a badaniem eksperymen­talnym tkwi w sposobie uzyskiwania informacji. Badanie korelacyjne opiera się zwykle na prostej obserwacji. Zmienne stanowiące przedmiot zainteresowania obserwuje się i rejestruje bez żadnej ingerencji czy oddziaływania ze strony badacza. W eks­perymencie natomiast badacz w systematyczny sposób oddziałuje na jedną zmienną, obserwując, jak wpływa to na drugą zmienną.

Zmienna, która jest poddawana oddziaływaniom, czyli manipulacji, nazywa się zmienną niezależną. Zmienna, na którą wpływa ta manipulacja, nazywa się zmienną zależną. W badaniach psychologicznych zmienną zależną jest zwykle pewien aspekt zachowania, a zmienną niezależną - jakiś czynnik, który, jak przypuszcza badacz, może wpływać na to zachowanie.

Badania grup Większość badań eksperymentalnych w psychologii rozwojowej prze­prowadza się za pomocą metody polegającej na porównywaniu zachowania grup osób poddanych różnym oddziaływaniom.

Zobaczmy, jak badacze mogliby użyć metody eksperymentalnej w odniesieniu do pytania, czy oglądanie Ulicy Sezamkowej wpływa na proces czytania. Przede wszy­stkim musieliby mieć hipotezę jasno określającą zmienną niezależną i zmienną zależ­ną. Gdyby hipoteza głosiła, że oglądanie Ulicy Sezamkowej doskonali umiejętność czytania, zmienną niezależną byłoby oglądanie, a zależną - poziom czytania. Na­stępnym krokiem byłoby dokonanie systematycznej manipulacji zmienną niezależną. Tak jak w badaniu korelacyjnym, badacze wybierają pewną liczbę dzieci, ale tym razem dzielą je losowo na, powiedzmy, cztery grupy. Pierwszej grupie polecają oglądanie Ulicy Sezamkowej 2 godziny tygodniowo, drugiej - 4 godziny, trze­ciej - 8 godzin, a czwartej - 10 godzin. Po na przykład 6 miesiącach badacze ponownie przeprowadzają ze wszystkimi dziećmi test czytania i porównują wyniki różnych grup. Możliwe rezultaty przedstawiono na rys. 3-3. Jeśli stwierdzone różnice w poziomie wykonania są wystarczająco duże (co wykaże odpowiedni test statystycz­ny), badacze mogą nie tylko wnosić o systematycznym związku między dwiema zmiennymi, lecz także sformułować twierdzenie o zależności przyczynowo-skutkowej, konkludując, że oglądanie Ulicy Sezamkowej doskonali u dzieci umiejętność czytania. Hipoteza postawiona przez psychologów uzyskała w ten sposób potwierdzenie w da­nych eksperymentalnych.

Wycofywanie i ponawianie oddziaływania Chociaż badania eksperymentalne najczęściej polegają na wprowadzaniu do różnych grup różnych wartości zmiennej

niezależnej, istnieje alternatywna metoda. Polega ona na tym, że zmienną niezależną systematycznie wprowadza się i wycofuje, rejestrując wpływy, jakie wywiera to na zmienną zależną. Główna korzyść wynikająca ze stosowania takiego planu badaw­czego polega na tym, że nie wymaga on dużej liczby osób; eksperyment taki może być efektywnie przeprowadzony nawet z jednym tylko dzieckiem.

Rozważmy na przykład eksperyment skonstruowany w celu sprawdzenia hipotezy, i że niemowlę częściej uśmiecha się w obecności matki niż pod jej nieobecność. Podstawowa procedura eksperymentu polega na rejestrowaniu liczby uśmiechów niemowlęcia na minutę podczas 20-minutowych sesji przez 16 dni.

Przeprowadzając eksperyment, badacz musi najpierw określić poziom początkowy obserwowanego zachowania. W rozważanym przykładzie będzie to liczba uśmiechów występująca u dziecka „normalnie", gdy nie ma przy nim matki. Następnie, w fazie drugiej, która jest fazą oddziaływania, wprowadza się zmienną niezależną. Następuje wyraźny wzrost liczby uśmiechów, gdy matka jest obecna. Zmiana w zachowaniu niemowlęcia jest zgodna z hipotezą badacza, ale nie stanowi jeszcze wystarczającej podstawy do stwierdzenia związku przyczynowego między obecnością matki a zwiększeniem się liczby uśmiechów. Zachowanie dziecka mogło być rezultatem innych czynników, np. poprawy ogólnego „nastroju", które tylko przez przypadek współwystępowały z obecnością matki.

By zmniejszyć prawdopodobieństwo tego, że zmiana w zachowaniu tylko przy­padkowo współwystępuje ze zmianą zmiennej niezależnej, badacz próbuje powtórzyć procedurę i jej efekty. Tak więc następny krok polega na usunięciu zmiennej niezale­żnej. Nazywa się to fazą wycofania zmiennej niezależnej. W naszym przykładzie możemy zauważyć, że zachowanie dziecka wraca do poziomu początkowego. Na koniec znowu wprowadza się zmienną niezależną w drugiej fazie oddziaływania. Jeśli następuje po tym taka sama zmiana zachowania jak w pierwszej fazie oddziaływa­nia, badacz otrzymuje wystarczający dowód związku przyczynowego między zmienną niezależną i zależną. Ponieważ liczba uśmiechów znowu wzrosła, badacz może wyprowadzić wniosek, że uśmiechanie się zależy od obecności matki.

Eksperyment jest cennym narzędziem badań naukowych nie tylko dlatego, że pozwala wykrywać związki przczynowo-skutkowe, ale także dlatego, że może być stosowany w odniesieniu do szerokiego zakresu problemów i w bardzo różnych sytuacjach. Wiele eksperymentów prowadzonych przez psychologów dziecka odbywa się w laboratoriach, zwłaszcza wówczas, gdy warunki wymagają starannej kontroli. Ale eksperymenty można też przeprowadzać w terenie - np. na placu zabaw, w klasie szkolnej, w domu - gdzie zachowanie dziecka bada się w bardziej natural­nych czy typowych warunkach.

Podejście eksperymentalne ma w badaniu rozwoju dziecka ogromne znaczenie i na dalszych stronach tej książki pojawią się liczne przykłady eksperymentów. Tu przedstawiliśmy tylko najbardziej podstawowe pojęcia związane z tą metodą. By eksperyment miał wartość naukową, musi odpowiadać wielu szczegółowym, nie omó­wionym tu wymaganiom. Dotyczą one takich spraw, jak dobór osób badanych i sposób przydzielania ich do poszczególnych grup, warunki, w jakich zbiera się dane, stosowane testy statystyczne itd. Co więcej, badania eksperymentalne - kore­lacyjne także - zwykle są znacznie bardziej złożone, niż to pokazaliśmy. Przede wszystkim w jednym badaniu często uwzględnia się więcej niż tylko dwie zmienne. Omówienie tych wszystkich kwestii można znaleźć w tekstach specjalnie poświęco­nych metodologii psychologii rozwojowej (np. Miller, 1987; Vasta, 1979).

Streszczenie

Trzy główne metody badawcze stosowane w psychologii dziecka to: badanie opiso­we, badanie korelacyjne i eksperymentowanie. Podejście opisowe polega na obser­wacji i dziś stosuje się je głównie tylko jako pierwszy krok postępowania badawczego w odniesieniu do kwestii, o których jeszcze niewiele wiadomo. Badania korelacyjne prowadzi się w celu wykrycia związków między zmiennymi określanych ze względu na kierunek i siłę. Metoda ta nie pozwala na wnioskowanie o przyczynach i skutkach. Podejście eksperymentalne polega na sprawdzaniu hipotez przez systematyczne ma­nipulowanie zmienną. niezależną i rejestrowanie wpływu, jaki to ma na zmienną zależną. W efekcie badacze mogą wyprowadzać wnioski na temat relacji przyczyno­wo-skutkowych. Badania eksperymentalne można prowadzić na grupach, do których wprowadza się różne wartości zmiennej niezależnej; można też badać tylko kilka osób, wobec których stosuje się powtarzane wprowadzanie i wycofywanie zmiennej niezależnej.

BADANIE ROZWOJU

Rozwój, jak już wiemy, polega na zmianach zachowania dokonujących się w miarę upływu czasu. W związku z tym wiele kwestii interesujących badaczy rozwoju dotyczy różnic między zachowaniami dzieci w różnym wieku. Czasem poszukuje się danych, które mają głównie charakter opisowy, jak na przykład wówczas, gdy bada się rozwój mowy, polegający na przechodzeniu od jednowyrazowych wypowiedzi bardzo małego dziecka, przez błędnie konstruowane zdania przedszkolaka, do w pełni poprawnych zdań dziecka starszego. Kiedy indziej badania koncentrują się na po­szukiwaniu wyznaczników zachowania, jak na przykład wtedy, gdy chce się określić wpływ wychowania przedszkolnego na późniejsze przystosowanie społeczne dziecka do szkoły. Niezależnie jednak od typu stawianych pytań psychologowi potrzebna jest metoda badania, która pozwoli na porównanie zachowań dzieci w różnym wieku. Do tego służą trzy metody: badania podłużne, badania poprzeczne i kombinacja tych dwu.

Badania podłużne

Jednym ze sposobów pozwalających na porównywanie zachowań dzieci w różnym wieku jest badanie podłużne. Idea tego sposobu jest bardzo prosta - interesujące badacza zachowanie mierzy się najpierw, gdy dziecko jest małe, i ponawia się badanie po pewnym czasie. Główną zaletę tej metody stanowi to, że pozwala ona bezpośrednio badać, jak wraz z wiekiem zmienia się zachowanie dziecka (Mussen, 1987).

Liczba lat, jakich wymaga badanie podłużne, może być bardzo różna. Niektóre kwestie da się rozstrzygnąć w stosunkowo wąskich ramach czasowych. Na przykład sprawdzenie, czy różne sposoby pielęgnacji mają różny wpływ na wiek, w jakim dziecko zaczyna chodzić i mówić, powinno zająć tylko 18-24 miesięcy. Inne pro­blemy, takie jak wpływ wczesnych doświadczeń dziecka związanych z dyscypliną na późniejsze stosowanie przez nie kar, gdy samo już będzie rodzicem, wymagają badań trwających parę dziesięcioleci.

Badania podłużne mogą mieć charakter zarówno korelacyjny, jak eksperymental­ny. Jeśli mierzymy jakieś zachowania najpierw w jednym, a następnie w późniejszym wieku, możemy określić ich stałość, po prostu korelując te dwa zbiory pomiarów. Eksperymentalne badania podłużne często obejmują wprowadzanie oddziaływań w pewnym momencie rozwoju, a następnie sprawdzanie ich wpływu na zmienne zależne w innym momencie czy momentach.

...