Mat_szkol_zegl_lod.pdf

Materiaªy Szkoleniowe - eglarstwo Lodowe

WITOLD KURSKI

czerwiec 2008

Opracowanie na prawach r¦kopisu

dla instruktorów »eglarstwa lodowego.

1 WIADOMOCI OGÓLNE

Pocz¡tki »eglarstwa lodowego.

eglarstwo lodowe jest znane w Holandii i Szwecji od wczesnych lat XVII wieku. Pierwsze ±lizgi

lodowe sªu»yªy przede wszystkim do transportu ªadunków i ludzi.

Najstarszym ¹ródªem informacji jest holenderski miedzioryt z 1605 roku Christoela van Siche-

ma znajduj¡cy si¦ w Morskim Muzeum w Rotterdamie i przedstawiaj¡cy ±lizg lodowy z o»aglowa-

niem rejowym i pªozami pod kadªubem na którym podró»uje jedenastu ludzi.

Pod koniec XVII w (1698 r) car Piotr I po powrocie z pobytu w Holandii wprowadza w Rosji

±lizgi lodowe budowane wedªug wzorów holenderskich.

W drugiej poªowie XVIII wieku (1775 r) ±lizg lodowy wraz z emigrantami holenderskimi poja-

wiª si¦ w Ameryce. Holenderska kolonia w Nowym Amsterdamie (obecnie Nowy York) nad rzek¡

Hudson, rozwin¦ªa si¦ i staªa si¦ o±rodkiem »eglarstwa lodowego. Wyobra»enie o tym, jak wygl¡daªy

±lizgi z ko«ca XVII wieku daje nam rys.1 zaczerpni¦ty z dzieªa Frederica Chapmana pt. ÿArchitec-

tura Navalis Mercatoria" wydanego po raz pierwszy w Goteborgu w 1768 r. Rysunek przedstawia

±lizg lodowy, którego kadªub jest zbli»ony do kadªuba klasycznej ªodzi »aglowej. Zastosowano zasa-

d¦ wynoszenia pªóz bocznych poza kadªub umieszczaj¡c j¡ na poprzecznej belce nazywanej obecnie

pªozownic¡. Rozwi¡zanie to staªo si¦ klasycznym i jest stosowane powszechnie do dzisiaj. B¦dzie

interesuj¡ce zauwa»y¢, »e ta zasada byªa równie» zastosowana w XX w przez konstruktorów lot-

niczych, którzy przystosowywali wodnosamoloty do l¡dowania na lodzie, przez stawianie kadªuba

na poprzeczn¡ belk¦ z nartami. Ciekawie rozwi¡zano sterowanie ±lizgiem mocuj¡c ostrze pªozy

bezpo±rednio na spodzie pªetwy sterowej znajduj¡cej si¦ na rue jachtu. lizg wyposa»ony byª w

hamulec dziaªaj¡cy nie tylko na postoju lecz i w ruchu, co niew¡tpliwie byªo niezb¦dne podczas

»eglugi po zamarzni¦tych kanaªach w których nie byªo miejsca na manewrowanie. Ten hamulec to

pionowy pr¦t przechodz¡cy przez st¦pk¦ i w miar¦ potrzeby wysuwany przez sternika, który stop¡

naciskaª na d¹wigni¦. W ±lizgu tym zastosowano gaowy grot oraz fok.

Zastosowania sportowe

Pocz¡tkowo ±lizgi byªy u»ywane do transportu towarów ale informacja z 1790 roku mówi nam,

»e w tym roku nad rzek¡ Hudson zbudowano pierwszy ±lizg wyª¡cznie do celów sportowych. W

Informacja: 1 stopa szwedzka w 1768 roku = 0.296 metra.

Opis Chapmana N o 10 jest jachtem lodowym. A to szeroka deska, która czterema bolcami pod ka-

dªubem jest zamocowana, pod ni¡ s¡ dwie pªozy B B okute »elazem. D jest to d¹wignia do której

przymocowany jest »elazny bolec zaostrzony na zewn¦trznym ko«cu, aby jacht do zatrzymania doprowadzi¢,

co si¦ dzieje przez naciskanie na d¹wigni¦ D , tak »e bolec wbija si¦ w lód. Jednak po wycofaniu nacisku

bolec idzie do góry, bo spr¦zyna C podnosi d¹wigni¦.

Rysunek 1: lizg lodowy wedªug ÿ Architectura Navalis Mercatoria" z 1768 r Frederica Chapmana.

roku 1865 zaªo»ono pierwszy na ±wiecie klub zrzeszaj¡cy »eglarzy lodowych ÿPoughkeepsie Ice

Yacht Club" nad rzek¡ Hudson.

W Europie najbardziej rozwin¦ªo sie »eglarstwo lodowe w krajach baªtyckich i w Rosji. W

1819 roku w Stoczni Admiralicji w Petersburgu zbudowano pierszy ±lizg, który znajdowaª sie na

li±cie okr¦tów oty a» do roku 1890. Mógª zabiera¢ 12 osób i rozwija¢ pr¦dko±¢ 60 km/godz,

mimo ogromnego ci¦»aru wªasnego. W 1882 r odbyªy sie pierwsze regaty bojerowe w uj±ciu Newy,

na dystansie 84 km. Rok wcze±niej w 1881 r ameryka«ski klub ÿOrange Lake Ice Yacht Club"

zorganizowaª pierwsze mistrzostwa ±wiata w »eglarstwie lodowym. Amerykanie na ogóª wyprzedzali

Europejczyków i gdy otysze i Esto«czycy »eglowali jeszcze na swoich ci¦»kich i niezgrabnych

jachtach lodowych to w Ameryce robiono ju» próby z du»ymi ±lizgami. Np skonstruowany przez

braci Buckhout z Poughkeepsie pot¦»ny ±lizg miaª ponad 20 m dªugo±ci i prawie 100 m.kw. »agla.

Ju» przed pierwsz¡ wojn¡ ±wiatow¡ odbyªa si¦ podj¦ta przez zwi¡zek sportowy ÿKaiserwald" z

Rygi wraz ze ÿStockholmer Isjektklubb" pierwsza próba zorganizowania Mistrzostw Europy, lecz

pierwsza wojna ±wiatowa zastopowaªa sportowe kontakty.

W 1926 roku klub »eglarski w Rydze zorganizowaª mi¦dzynarodowy tydzie« »eglarstwa lodo-

wego. Erik von Holst z Tallina okazaª si¦ na jachcie wªasnej konstrukcji, nie do pokonania, gdy»

na 23 km trasie wyprzedziª konkurenta o 6 minut. Zajmowaª sie on »eglarstwem lodowym jeszcze

przed pierwsz¡ wojn¡ ±wiatow¡ a w 1925 roku wydaª prac¦ naukow¡ ÿDie Eisjacht". W 1928 roku

zostaªa zaªo»ona Europejska Unia eglarstwa Lodowego, do której nale»aªy Niemcy, Litwa, otwa

i Estonia. Pó¹niej doª¡czyªa Austria, Holandia oraz za spraw¡ Weilanda i Polska (1935). Dzi¦ki

podj¦tym decyzjom zostaª zatrzymany rozwój du»ych i drogich ±lizgów a zainteresowania »eglarzy

skierowaªy sie ku mniejszym ±lizgom z pªoz¡ sterow¡ na rue na których mogªyby »eglowa¢ dwie

osoby. Byªy to klasy 10 m.kw., 12 m.kw., 15 m.kw. oraz MONOTYP XV.

lizg MONOTYP XV konstrukcji Erika von Holsta z 1931 roku zostaª szybko rozpowszechniony

w okresie mi¦dzywojennym szczególnie na terenach pa«stw baªtyckich, w Prusach Wschodnich i

w Polsce. W Polsce po II wojnie byª to podstawowy typ ±lizgu i rozgrywano na nim regaty a»

do 1974 r. Mimo, »e dziaªalno±¢ Europejskiej Unii eglarstwa Lodowego zostaªa przerwana przez

II wojn¦, to wprowadzone przez ni¡ przepisy regatowe i prawa drogi byªy stosowane a» do ko«ca

lat sze±¢dziesi¡tych, gdy na kontynencie europejskim zacz¡ª dominowa¢ pochodz¡cy z USA ±lizg

DN.

Jak doszªo do powstania w USA wielu klas maªych ±lizgów w tym ±lizgu DN?

Po pocz¡tkowym okresie rozwoju i budowy du»ych ±lizgów o powierzchni »agli 60 m.kw. i wi¦cej

z grotem i sztakslami i pªoz¡ sterow¡ na rue zacz¦to poszukiwa¢ nowych rozwi¡za« przez sto-

sowanie l»ejszych konstrukcji i o»aglowania ket. Stosowano rownie» o»aglowanie ªaci«skie. lizg

ÿCLAREL" z 1908 r., do którego miaª nale»e¢ rekord pr¦dko±ci 140 mil/godz. miaª wªa±nie o»a-

glowanie ªaci«skie. W 1901 r zbudowano w USA pierwszy ±lizg z pªoz¡ steruj¡c¡ na dziobie lecz

okazaªo si¦, »e jest to ukªad nieodpowiedni dla du»ych ±lizgów, a wywrotka du»ego ±lizgu zbudo-

wanego w tym ukªadzie jest bardzo niebezpieczna. Natomiast ukªad ten okazaª si¦ doskonaªy do

niewielkich szybkich ±lizgów, umo»liwia bowiem takie umieszczenie zaªogi, »e jej ci¦»ar znacz¡co

zwi¦ksza stateczno±¢ poprzeczn¡ ±lizgu. Taki ukªad ma zalety równie» podczas szybkiej »eglugi

gdy» ±lizg zachowuje si¦ statecznie i nie wpada w korkoci¡g.

Maªe ±lizgi wcale nie »egluj¡ wolniej ni» ±lizgi du»e, jednak»e przy pogorszeniu warunków

lodowych trac¡ swoje dobre wªa±ciwo±ci, nie mog¡c przebi¢ sie przez zaspy, podczas gdy du»e

±lizgi »egluj¡ gdy» ich pªozownice przechodz¡ ponad ±niegiem. Do budowy maªych ±lizgów w USA

przyczyniª si¦ wielki kryzys 1929 r gdy» niewielu mogªo sobie pozwoli¢ na budow¦ du»ych ±lizgów.

Od 1931 roku zacz¦to w USA budowa¢ masowo maªe ±lizgi z przedni¡ pªoz¡ steruj¡c¡ w klasach ÿD"

i ÿE", bowiem maªy ±lizg nietrudno byªo przewozi¢ samochodem na inne akweny w poszukiwaniu

lepszych warunków lodowych, czy te» celem rozegrania regat. Rozwój motoryzacji i powszechno±¢

samochodów osobowych wywoªaªy zainteresowanie takimi ±lizgami, które mo»naby przewozi¢ na

dachu samochodu osobowego lub na maªej przyczepce. Byªy to ±lizgi ÿYankee", ÿArrow", ÿSkeeter",

ÿRenegade" oraz ÿDN" a w roku 1972 doª¡czyª ±lizg ÿNite".

Najmniejszym z tych ±lizgów jest DN zbudowany po raz pierwszy w Detroit w 1937 roku w

wyniku rozpisanego przez gazet¦ Detroit News w 1936 r konkursu na stworzenie sprz¦tu do zabaw

na lodzie. Z licznych propozycji wybrano ±lizg lodowy trójki konstruktorów (Archie Aarel, Joe

Lodge, Norm Gerritt) a pierwszy egzemplarz zbudowaª zakªad Williama Sarnsa. Mimo, »e istniej¡

ocjalne plany to ±lizgu DN nie mo»na nazwa¢ monotypem, bowiem tolerancje wymiarów s¡ tak

du»e, »e dwa ±lizgi zbudowane wedªug tego samego rysunku i w zgodzie z przepisami mog¡ si¦

znacznie ró»ni¢ mi¦dzy sob¡. lizg DN zacz¡ª zyskiwa¢ popularno±¢, a po drugiej wojnie ±wiatowej

traª do Holandii i zacz¡ª si¦ rozpowszechnia¢ w Europie, gdzie w 1966 roku byªo ju» 600 ±lizgów

DN-60. W tym te» roku plany plany DN-a traªy do Polski i do najbli»szego sezonu zbudowano u

nas 30 ±lizgów co umo»liwiªo starty w regatach. Liczebno±¢ slizgów DN na ±wiecie jest mo»liwa

do oszacowania, bowiem ¹ródªem informacji s¡ roczniki klasy DN które podaj¡ listy aktywnych

zawodników. I tak na lata 2002 - 2004 mo»na oszacowa¢.

1. USA - okoªo 500

2. EUROPA - okoªo 2000 w tym Niemcy 500, Holandia 400, Szwecja 250, Norwegia 220, Da-

nia 200, Polska 150, Rosja 80, Finlandia 50, Szwajcaria 50, W¦gry 40, Norwegia 35, Cze-

chosªowacja 30, Estonia 30, otwa 10, Anglia 10, Wªochy 10.

Wynikaªoby, »e liczba aktywnych zawodników jest rz¦du 2.5 tysi¡ca, ale analiza numerów rejestra-

cyjnych wykazuje, »e zarejestrowanych ±lizgów w historii klasy DN byªo dwukrotnie lub trzykrotnie

wi¦cej ni» wynosi obecnie liczba aktywnych zawodników.

Ocjalne plany budowy i przepisy klasowe rozprowadza IDNIYRA (International DN Ice Yacht

Association). lizg DN zmieniª obraz sportu bojerowego, bowiem umo»liwiª rozpowszechnienie

si¦ idei obecnie uwa»anej za oczywist¡, »e zawodnik posiada wªasny ±lizg (konstrukcja wzgl¦dnie

tania) oraz wªasny ±rodek transportu (samochód) i wozi ±lizg ze sob¡ na zawody.

Wraz ze ±lizgiem DN zmieniªy si¦ przepisy regatowe. Na miejsce obowi¡zuj¡cych przepisów

regatowych Europejskiej Unii eglarstwa Lodowego wprowadzono ameryka«skie przepisy regatowe.

Mo»liwo±¢ przewo»enia ±lizgu i organizacji mistrzostw w ró»nych krajach spowodowaªa, »e lodo-

wi »eglarze Europy zd¡»aj¡ tam gdzie s¡ warunki lodowe, nierzadko zmieniaj¡c miejsce rozegrania

mistrzostw dosªownie w ostatniej chwili przed regatami.

Lista krajów, których »eglarze uprawiaj¡ »eglarstwo lodowe dzi¦ki takiej organizacji sportu

znacznie si¦ powi¦kszyªa i w mistrzostwach ±wiata startuj¡ nawet »eglarze, którzy w swoich krajach

maj¡ nikªe mo»liwo±ci uprawiania tego sportu z powodu niesprzyjaj¡cych warunków klimatycznych.

W USA i w Europie »egluje wiele ±lizgów innych klas, ale tylko w klasie DN s¡ rozgrywane regaty

o najwy»szej randze, to jest Mistrzostwa wiata i Mistrzostwa Europy (tak byo a» do 2008 roku,

bowiem wtedy w Szwecji po raz pierwszy rozegrano Mistrzostwa wiata Monotypów XV).

Renesans Monotypu XV Po trwaj¡cej ponad 50 lat przerwie w rozgrywaniu Mistrzostw Europy w

klasie Monotyp XV zostaªo powoªane 22 sierpnia 1992 roku w Estonii w Haapsalu Mi¦dzynarodo-

we Stowarzyszenie w celu rozwijania dziaªalno±ci sportowej na Monotypach XV tzw. IM{XVIYRA

(International Monotype{XV Ice Yacht Racing Association). Zostaªy uprz¡dkowane przepisy kla-

sowe i obecnie t.j. w 2008 roku obowi¡zuje wersja z sierpnia 1999 r. a w zakresie prawa drogi

obowi¡zuj¡ od 2005 roku takie same przepisy jak dla DNa. Tradycyjnie rozgrywane s¡ co roku

Mistrzostwa Europy (European Championship), Puchar Europy (European Cup) i Puchar Baªtyku

(Baltic Cup). a w roku 2008 rozegrano Mistrzostwa wiata (World Campionship). Od lat startuje

okoªo 20 zaªóg ze Szwecji, Estonii, otwy, Niemiec, Rosji i Holandii a w roku 2008 po raz pierw-

szy wystartowali Polacy. Istnieje doskonale opracowana strona internetowa www.monotype-xv.org

gdzie mo»na znale¹¢ równie» plany Monotypu XV, oryginalne z lat trzydziestych, rosyjskie z lat

pi¦¢dziesi¡tych i wspóªczesne.

Konstruktorzy

Nowoczesny ±lizg ª¡czy w sobie osi¡gni¦cia wielu konstruktorów i budowniczych, nazwiska których

ulegaj¡ zapomnieniu. Warto wi¦c przypomnie¢ niektóre z nich.

1. Erik von Landesen { Carska Rosja - Haapsalu - obszar obecnej Estonii. Budowaª wielo-

miejscowe ±lizgi lodowe: ÿTrilby"- 18.5 m 2 - 1908, ÿFreiheit"- 17.5 m 2 - 1910, ÿKeiserwald"-

20.0 m 2 - 1912, ÿTarantella"- 20.0 m 2 -1915. Rozwijaª rozwi¡zania konstrukcyjne pªóz umo»-

liwiaj¡ce »eglowanie w warunkach ±niegowych.

2. Erik von Holst 1894 - 1962 { Estonia. Konstruktor ±lizgów 20 m.kw i 15 m.kw. Przed I wojn¡

wraz z G.Proenem zbudowaª ±lizg ÿBumerang"- 20 m 2 , a w 1924 ±lizgi 20 m 2 i 15 m 2 .

Na pocz¡tku lat trzydziestych wprowadziª póªskorupow¡ konstrukcj¦ kadªuba i zastosowaª

obracany opªywowy maszt, i wedªug tej koncepcji skonstruowaª ±lizgi ÿPhantom"- 20 m 2 i

ÿMonotyp XV". W 1937 roku skonstruowaª ta«szy od XV ±lizg przeznaczony do szerokiego

rozpowszechniemia ÿMonotyp 12 m.kw". Autor ksi¡»ki "Die Eisjacht". wydanej w 1925 r.

Znakomity regatowiec, czterokrotny mistrz Europy i jeden raz mistrz Niemiec i jeden raz

mistrz Estonii w klasie 15 m 2 .

3. Hans von Schulmann { Estonia. Konstruktor jachtu lodowego ÿFeuervogel"z aeropªatem

o powierzchni 10 m.kw.(1938), który zbudowaª po zebraniu do±wiadcze« nad ±lizgiem ÿVa

banque" z »aglem 15 m.kw. rozpi¦tym na ramie (Haapsalu 1935). Autor ksi¡»ki ÿAerodynamik

und Segel" wydanej w 1925 r.

4. Georg Tepper 1897 - 1978 { Prusy Wschodnie. Znakomity konstruktor ±lizgów klas 15 m.kw.

i 12 m.kw. W klasie 15 m 2 sze±ciokrotnie mistrz Niemiec i jeden raz mistrz Europy. Zasto-

sowaª obracan¡ wzgl¦dem kadªuba pªozownic¦. Konstruktor ±lizgu z aeropªatem. Po wojnie

skonstruowaª ±lizg taniej dwumiejscowej klasy o powierzchni »agla 8 m.kw.

5. Wªadimir Girs { Estonia. Znakomity konstruktor ±lizgów z aeropªatami o powierzchni 12 m.kw.

i 8 m.kw.. Zastosowaª najnowocze±niejsze rozwi¡zania konstrukcyjne, w tym mo»liwo±¢ zmia-

ny geometrii aeropªata w czasie ruchu ±lizgu.

6. Walter Beauvais { USA konstruktor nowoczesnego Skeetera 1931 r.

7. Tead Med { z Chicago. W 1938 r. rozwin¡ª konstrukcj¦ ±lizgu Skeeter. Rekord pr¦dko±ci na

±lizgu lodowym nale»y do jednej z ostatnich wersji ÿE{Skeetera" i wynosi 230 km/godz.

8. Elmer Millenbach { USA. Konstruktor ±lizgu Renegade z 1947 r.

9. Gordon Reich { z Kanady. W roku 1940 zastosowaª w konstrukcji ±lizgu wysi¦gnik, na

którym mocuje sie pªoz¦ sterow¡. Wysi¦gnik speªnia rol¦ resora i staª sie rozwi¡zaniem

powszechnie stosowanym.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: