ŻYDZI W KRAKOWIE-Dawniej i dziś.pdf

ŻYDZI W KRAKOWIE.

Początki

Z zachowanych dokumentów opisujących podróże kupców Żydowskich na tereny

dzisiejszej Polski można przypuszczać, że Żydzi pojawili się na terenie obecnego

Krakowa już w pierwszym tysiącleciu naszej ery.

Pod koniec XI w. krzyżowcy dokonali pogromów Żydów w Pradze.

Według Kosmasa, którego można traktować jako czeskiego odpowiednika naszego

Wincentego Kadłubka, część Żydów została pod przymusem ochrzczona, część

natomiast zbiegła na Węgry i do Polski.

Pierwsza polska wzmianka o Żydach w Krakowie pochodzi z kroniki Kadłubka. Zapisał

on, że za panowania Mieszka III Starego (1173-77) doszło do pobicia pewnego Żyda, za

co sprawcy zostali osądzeni jako „świętokradcy”. Kwalifikacja tego czynu wynikała ze

statusu Żydów, których uznawano za „sługi skarbu” więc napaść na nich równała się

więc naruszeniu prawa książęcego (przepis zawarty w przywileju wyd. 1157 dla Żydów

przez Fryderyka I Barbarossę przyjął się również w Polsce).

Pierwszym zanotowanym z imienia Żydem krakowskim był Charnisz, zamordowany w

1287 przez pewnego Jakuba, któremu za ten czyn skonfiskowano dom.

Od początku XIV wieku źródła historyczne notują istnienie ul. Żydowskiej obecnie św.

Anny, gdzie znajdował się „vicus Judeorum” - dzielnica żydowska.

W obręb jej wchodziły dwie synagogi, łaźnia i szpital.

Nieopodal dzielnicy żydowskiej, ale już poza murami miasta znajdował się cmentarz

żydowski położony w miejscu nazwanym Kawiary.

Drugie skupisko Żydów znajdowało się w rejonie obecnego Placu Szczepańskiego, gdzie

również wystawili synagogę.

Żydzi tworzyli wtedy zorganizowaną gminę na czele której stał rabin, zwany w

dokumentach tamtego czasu biskupem żydowskim – „episcopus Judeorum”. Zarządzał

on gminą wraz. ze starszymi gminy (od 4 do 6 osób) .

Wspomagał go w obowiązkach kapłańskich i sądowniczych tzw. Szkolnik. Sądownictwo

nad Żydami było podzielone:

sprawy między Żydami podlegały sądowi kahalnemu, spory między Żydami i

chrześcijanami rozstrzygał w imieniu króla sąd wojewodziński.

Jeżeli powodem był Żyd, stawał przed sądem właściwym dla pozwanego, a więc

miejskim lub ziemskim (stanowy sąd szlachecki).

Księgi miejskie odnotowują wiele konfliktów między Żydami i chrześcijanami. W

średniowiecznym Krakowie kilkakrotnie doszło do tumultów.

Pierwszy miał miejsce w roku 1369. Tuż po nim Rada Miejska złożyła na ręce króla

Kazimierza Wielkiego memoriał, w którym przedstawiła „wiele nieprawości”, jakich miasto

doznawało z powodu „panoszenia się żydowskiego”.

W następnym roku ta sama rada, na polecenie króla, wystawiła dokument, gwaranrujący

opiekę i obronę Lewkowi i jego rodzinie oraz rabinowi Kasymowi.

Drugi tumult nastąpił w 1407. Według żyjącego kilkadziesiąt lat później późniejszej Jana

Długosza, przyczyną miała być pogłoska o dokonanym rzekomo przez Żydów rytualnym

mordzie na chrześcijańskim dziecku. Tłum napadł na dzielnicę żydowską mordując i

rabując mienie. Przybyła z Wawelu straż zamkowa, która przywróciła porządek i

odebrała zrabowane rzeczy - głównie zastawy chrześcijan. 30 osób z pospólstwa

oskarżono o udział w rozruchach. Proces sądowy, trwał 2 lata.

W 1423 roku za bezprawne aresztowanie Żydów w stan oskarżenia postawiono radę

miasta. Wywołało to rozruchy.

W 1453 przybył do słynny Krakowa kaznodzieja Jan Kapistran, którego kazania wywołały

wcześniej we Wrocławiu wielki pogrom Żydów (ponad 100 ofiar), a wielu zostało pod

przymusem ochrzczonych.

W Krakowie jednak jego kazania nie padły na podatny grunt i nie doszło do podobnych

incydentów.

Współżycie między chrześcijanami a Żydami cały czas nacechowane było zatargami

ekonomicznymi.

W 1462 r. dla zażegnania zatargu między gminą żydowską a radą miejską król, nakazał

zachowanie spokoju pod groźbą zapłaty ogromnej sumy (10 tys. grzywien) przez stronę,

która się temu nie podporządkuje, i zarządził, by wszystkie sporne kwestie rozwiązano

na drodze sądowej.

W 1469 kapituła krakowska reprezentowaną przez J. Długosza wykupiła (zapewne pod

naciskiem) żydowskie domy na ulicy Św. Anny, a nastepnie wymieniła je z

uniwersytetem . W zamian Żydzi otrzymali parcele w pobliżu drugiego Żydowskiego

skupiska przy obecnym Placu Szczepańskim.

W 1485 nałożono ograniczenia na handel żydowski w Krakowie. Żydzi zmuszeni byli do

zrzeczenia prawa do handlu i wykonywania rzemiosła na terenie miasta Krakowa. Nie

dotyczyło to handlu w miastach satelickich Kazimierzu i Kleparzu. Nigdy Żydzi nie

przestrzegali tego układu, jednak do końca istnienia Rzeczypospolitej, wynikające z

niego ograniczenia były podstawą wszystkich późniejszych umów zawieranych między

władzami Krakowa i Żydami.

W nocy z 29 na 30 VI 1494 wybuchł pożar, który strawił znaczną część miasta między

ulicami Mikołajską i Szewską, w tym część dzielnicy żydowskiej.

Winą za pożar obciążono Żydów. W czasie pożaru dokonano grabieży i napadów na

domy żydowskie.

Po pożarze Jan I Olbracht wydzielił nowe działki dla pogożelców na terenie dawnej wsi

Bawół na Kazimierzu, w rejonie dzisiejszej ulicy Szerokiej.

Stopniowo zmuszono Żydów do przeniesienia się do Kazimierza.

Umiejętnie spekulując pieniądzem Żydzi w bardzo krótkim czasie dorabiali się

ogromnych majątków.

Zajmowali się oni głównie pożyczaniem pieniędzy na wysoki procent. Zadłużali się u nich

mieszczanie, szlachta, duchowieństwo, a nawet władcy (m.in. Ludwik Węgierski,

Jadwiga, Władysław II Jagiełło, Kazimierz IV Jagiellończyk) Zobowiązania płatności

często były poręczane przez osoby trzecie lub przez skrypt dłużny wystawiany przez

dłużnika (ten proceder wywoływał wiele konfliktów, które najczęściej kończyły się w

sądach).

Były to przyczyny niechęci które zaowocowały edyktem królewskim nakazującym

przeniesienie Żydów do miast Kazimierza, potocznie nazywanym „wygnaniem Żydów z

Krakowa”.

Do zamieszkujących od ponad stu lat Kazimierz Żydów dołączyli przybysze z Krakowa.

Przeprowadzka nie była odległa. Oba miasta przylegały do siebie, a linii prostej było to

1200 metrów.

Żydzi opanowali rejon dawnej wsi Bawół, czyli obecnej ulicy Szerokiej, który z czasem

został odgrodzony murem tworząc odrębne miasto żydowskie.

Niedługo potem, w latach 1517-18 przybyli uciekinierzy z Czech i Moraw oraz wielu

emigrantów z miast niemieckich i Śląska Zamieszkała tu również niewielka grupa Żydów

sefardyjskich.

Ambicje poszczególnych grup wywołały konflikty na tle przywództwa nad społecznością.

Przez pewien czas Żydzi czescy i morawscy posiadali konkurencyjną gminę z własnym

rabinem. Przewaga Żydów krakowskich, którzy ugruntowali swoją pozycję spowodowała

wydanie w 1595 statutu w którym w 93 artykułach normowano całokształt życia

społeczności żydowskiej. Kontrolę nad różnymi sferami życia sprawowały służby gminne:

dobroczynności, targowy i porządkowy, skarbowy oraz nadzoru moralnego. Podatki

płacono zarówno na rzecz państwa (m.in. tzw. podatek koronacyjny), jak i władz

miejskich (m.in. opłaty za prawa handlu, za rozszerzenie Miasta Żydowskiego).

Środki na te świadczenia czerpano z tzw. chazaki (koncesji na prawo do handlu lub

dzierżaw).

Mimo ograniczeń dotyczących handlu i rzemiosła Żydów w Krakowie i Kazimierzu, do

potopu szwedzkiego, czyli do roku 1655 społeczność żydowska żyła bardzo dostatnio.

Posiadano wiele sklepów w Krakowie, handlowano z miastami czeskimi i niemieckimi -

m.in. Frankfurtem nad Odrą, Frankfurtem nad Menem, Lipskiem z Wiedniem, z miastami

niderlandzkimi, a za pośrednictwem Lwowa z Turcją. Przedmiotem handlu były między

innymi skóry, futra, sukno, zbroje, złoto, srebro, kamienie szlachetne oraz luksusowe

produkty rzemiosła artystycznego.

Dzięki dobrej kondycji finansowej gminy, oligarchia kahalna wzmocniła swą władzę, nie

dopuszczając na ogół do głosu uboższych kramarzy, rzemieślników lub drobnych

handlarzy obwoźnych.

W 1583 i ponownie 1608 Rada Kazimierza odsprzedała gminie żydowskiej tereny

należące do chrześcijańskiej części Kazimierza. Powiększono wtedy obszar Miasta

Żydowskiego i ustalono wiele przepisów ułatwiających żydowski handel.

Ponowne umowy podpisane były w latach 1609 i 1615.

Do upadku Rzeczypospolitej szlacheckiej Żydzi czynili starania o całkowite usunięcie

ograniczeń handlowych, na przemian zyskując i tracąc kolejne przywileje

W okresie poprzedzającym potop szwedzki, na Kazimierzu mieszkało ok. 4 tys. Żydów.

Według spisu działało tu 70 rzemieślników : krawców, kuśnierzy, czapników,

pasamoników i szmuklerzy, a także szewców, garbarzy i introligatorów; powstawały w

tym czasie na wzór chrześcijańskich cechy żydowskie.

Kazimierz stał się najważniejszym żydowskim ośrodkiem kulturalnym i duchowym

tamtych czasów.

Rozwinęło się drukarstwo hebrajskie i szkolnictwo żydowskie.

Kazimierska jesziwa miała wysoką renomę w całej Europie, a jej przedstawiciel Moses

Isserles zdobył miano najwybitniejszego przedstawiciela myśli intelektualnej Żydów.

Wielki pożar z 1643, który strawił większość miasta żydowskiego, oraz wielka zaraza

(1651-52), która pochłonęła w ok. 3,5 tys. ofiar były pierwszymi tragicznymi

wydarzeniami w drodze do upadku miasta żydowskiego.

Jeszcze w 1648 do Miasta Żydowskiego dotarły rzesze uchodźców z terenów

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: