Dagmara Krysiak
MODUS OPERANDI SPRAWCY
Definicja:
- modus operandi jest to szczególny, charakterystyczny, z reguły powtarzalny sposób zachowania się sprawcy, w którym odbijają się jego indywidualne cechy, właściwości i możliwości człowieka, przez które dany sposób jest przez niego stosowany.
- w kryminalistyce jest szeroko rozumiany, jako sposób który wyraża się nie tylko w danym czynie, ale także w jego następstwach, zwłaszcza śladach, zachowaniu poprzedzającym czyn, zachowanie następujące po popełnieniu czynu – zawsze jednak w ścisłym związku z czynem.
- perseweracja – utrwalona tendencja do podejmowania takich samych czynów i ich realizowania taką samą metodą oraz do sytuacyjnego reagowania w pewien charakterystyczny sposób.
Historia:
- pierwszą kategorią przestępstw, na których sposób popełniania zwrócono uwagę w celach wykrywczych, były kradzieże zwłaszcza kradzieże z włamaniem zwane przez Hansa Grossa modus furandi (łac. fur – złodziej).
- z czasem zaczęto dopatrywać się znamiennych cech w działaniu innych przestępców,
- pierwszy nowoczesny, ale nie niezawodny, system rejestracji sposobów przestępczego działania pojawił się w 1913 roku w Anglii i był to tzw. Crime index; w Polsce taki system pojawił się w 1926,
- do dzisiaj jednak szuka się optymalnych kryteriów i metod ustalania, rejestrowania i wyszukiwania oraz porównywania cech znamionujących ujawniane czyny przestępcze,
- według Hansa Grossa najistotniejszym śladem pozostawionym prawie we wszystkich przypadkach przez złodzieja jest sposób w jaki kradzież popełnia i od którego prawie nigdy nie jest w stanie całkowicie się uwolnić.
Rozwinięcie zagadnienia:
- dzięki modus operandi można w drodze analogii łączyć przestępstwa o nie wykrytym sprawstwie,
- istnieje pewien stadialny model komponentów, w których przejawić się może specyficzny modus operandi sprawcy; stadiów jest wiele m.in.
* planowanie czynu przestępczego,
* wytypowanie i rozpoznanie obiektu,
* wykorzystanie powiązań między miejscem czynu lub osobami miejscowymi,
* konflikt z ofiarą,
* dobór wspólników,
* zapewnienie ‘upłynnienia łupu’
* wybór czasu dokonania przestępstwa
* uzyskanie narzędzi przestępstwa,
* alibi,
* specyficzne cechy czynności wykonawczych przestępstwa,
* maskowanie swojego wizerunku w określony sposób,
* użycie specjalnych narzędzi,
* ostentacyjne zostawianie śladów,
* wiedza, umiejętności specjalne potrzebne do wykonania czynu w określony sposób,
* powrót na miejsce przestępstwa,
* planowanie powtórzenia przestępstwa itd.
- każdy z wyżej wymienionych etapów jest tylko propozycją stadium popełniania przestępstwa, zazwyczaj zależy ono od indywidualnego planu sprawcy i wówczas niektóre z stadiów pojawiają się w przestępstwie, innych w ogóle nie ma,
- na każdym z tych etapów sprawca może zachowywać się w charakterystyczny sobie tylko sposób np. odnośnie maskowania może rabować bank w masce karnawałowej lub charakterystycznej czapce, kominiarce i robi tak za każdym razem; lub np. użycie specjalnych narzędzi – gdy zawsze do swoich zabójstw używał ostrej siekiery;
- elementy wskaźnikowe modus operandi – to inaczej te spośród komponentów, które w konkretnym przestępstwie zostaną ustalone; wiadomo już, że wszystkie, a nawet większość nich w jednym przestępstwie nie muszą występować jednocześnie,
- komponenty postępowania sprawcy ustalane są zawsze w oparciu o analizę wyników oględzin miejsca zdarzenia, ekspertyz kryminalistycznych, treści zeznań świadków, wyjaśnień podejrzanych, eksperymentów procesowo – kryminalistycznych, treści ustaleń operacyjno – rozpoznawczych,
- analizując modus operandi, warto zauważyć, że po wielokrotnym wykonywaniu czynności ulega uproszczeniu system orientacji, przewartościowuje się rola określonych zmysłów np. początkowa dominacja zmysłu wzroku słabnie na rzecz orientacji kinestetycznej; do działania często wkrada się też rutyna, która w tym wypadku nie działa ułatwiająco,
- determinanty modelujące modus operandi – cechy osobowości sprawcy, osobnicze możliwości cielesne, wiek, doświadczenie i wiedza, zawód, tradycja, obiektywne układy sytuacyjne, aspiracje, dewiacje, psychopatie, możność dysponowania środkami materialnymi, bezpośrednie wpływy środowiskowe,
- wyróżnia się 4 typy tzw. sytuacji trudnych, mogących wpływać również na modus operandi:
* deprywacje (zaistnienie warunków niemożliwych do normalnego funkcjonowania organizmu lub samopoczucia człowieka)
* przeciążenia (wykonywanie czynności na granicy sił fiz. lub umysłowych)
* zagrożenia (oczekiwanie realnego naruszenia wartości cenionej przez podmiot czynności) ,
* utrudnienia (zaburzenia planowanego roku wykonywania czynności w wyniku braków przedmiotowych, niedoinformowania, przeszkód, przeciwdziałań)
Proces:
- art. 53 par. 2 K.K. nakazuje uwzględnienie przy wymiarze kary szeregu elementów przedmiotowych i podmiotowych, a odnajdowanych wśród nośników modus operandi wymienionych wyżej,
- ogromne znaczenie ma wiedza o nośnikach i elementach modus operandi przy ustalaniu okoliczności przestępstw nieumyślnych,
- istotność przy ustalaniu rodzaju winy i pomoc przy właściwej ocenie prawnokarnej,
- powołując się na sam modus operandi, nie można przypisać określonych przestępstw danej osobie, istotą modus operandi jest możliwość budowy jak najtrafniejszych wersji kryminalistycznych:
* podstawa wersyjnego typowania sprawcy na podstawie rejestru,
* tworzywo wersji na temat indywidualnych cech sprawcy dotychczas nierejestrowanego,
* przedmiotem wersji śledczych, gdy zachodzi potrzeba ustalenia innych, nieznanych jeszcze komponentów czynu,
- zarówno w postępowaniu przygotowawczym jak i na rozprawie modus operandi jest sygnałem naprowadzającym,
- obecnie spotkać można tezę o obniżającym się stopniu perseweracji przestępczej, co związane jest ze zmianą cech współczesnych, statystycznych przestępców, których cechy prymitywizują się, dochodząc nawet do brutalności,
- przestępca ulega zasadzie mimetyzmu tzn. w dużych skupiskach ludzkich ulega ochronnemu przystosowaniu się do otaczającego środowiska,
- często analogiczna metoda popełnienia przestępstwa nie wiąże się z jakimś konkretnym modus operandi, a jest wynikiem po prostu mało zróżnicowanych elementów rzeczywistości w ujęciu technicznym np. podobne pojazdy, do których włamanie może przebiegać w podobny sposób; drzwi o podobnych konstrukcjach, gdzie sforsowanie jednych automatycznie daje metodę forsowania innych, podobnych; podobne bloki, w jakich dochodzi do popełnienia przestępstw, mogą nie być wskazówką przy modus operandi, ale wynikać po prostu z analogii budownictwa itd.,
- modus operandi, a zwłaszcza zasadniczo go modelujące cechy osobowości umożliwiają określenie sylwetki psychofizycznej nieznanego sprawcy tzw. profilowanie (krótka charakterystyka zwięźle obejmująca niektóre cechy sprawcy),
- początki profilowania sięgają legendarnego Kuby Rozpruwacza;
- długo prowadzono badania nad badaniami w zakresie profilowania, a ukoronowaniem tych badań stał się Program Profilowania Psychologicznego, opracowany przez FBI w Quantico w 1978.
Bibliografia:
- T. Hanusek „Kryminalistyka; Zarys Wykładu” Zakamycze,
- M. Kulicki, V. Kwiatkowska – Wójcikiewicz, L. Stępka „Kryminalistyka” ;
trwewqetrwewqe