Różnice indywidualne 05.06.doc

Psychologia różnic indywidualnych                                                                                                                 6 V 2010

egzamin 8 czerwca 10.00 aula

Definicje inteligencji (2)

• Inteligencja to zdolność uczenia się (Ferguson). (ta definicja to głos w dyskusji nt tego, czy inteligencja jest właściwością typowo ludzką czy też również dotyczącą zwierząt).
• Inteligencja to zdolność rozwiązywania problemów (Piaget).
• Inteligencja jest tym, co mierzą testy inteligencji (Boring). Takie podejście jest krytyką testów inteligencji (argumenty: na wynik w teście inteligencji ma wpływ szereg różnych czynników, w tym też pozaintelektualnych. Iloraz inteligencji nie odzwierciedla rzeczywistego potencjału intelektualnego, bo te zadania różnią się od tych, które mamy w życiu. Trzeba analizować proces dochodzenia do wyniku, nie sam wynik. Pl – E. Nęcka).
• Istnieją dwa rodzaje inteligencji – A i B (Hebb)

-        inteligencja A to podstawowy potencjał organizmu zdeterminowany przez genotyp. Określa górną granicę możliwości człowieka.

-        inteligencja B (fenotypowa) to zdolności intelektualne, które przejawiają się w zachowaniu. Są one wynikiem interakcji inteligencji A i środowiska.

Koncepcja ta zainspirowała Cattella.

• Inteligencja C (psychometryczna), która ujawnia się w badaniach na podstawie testów inteligencji (Vernon).
• Inteligencja to zdolność przejawiająca się w szybkości przetwarzania informacji (Hurt). Badany jest czas inspekcji też.

·         Inteligencja jest to zdolność przystosowania się do okoliczności dzięki dostrzeganiu abstrakcyjnych relacji, korzystaniu z uprzednich doświadczeń i skutecznej kontroli nad własnymi procesami poznawczymi (Nęcka).

Szczególną rolę odgrywa pobudzenie emocjonalne. Procesualny charakter inteligencji.

Czynnikowe koncepcje inteligencji: hierarchiczne i czynników równorzędnych.

Pytanie o relacje między czynnikami.

I.       dwuczynnikowa teoria zdolności. Charles Spearman (1863-1945)

• czynnik g (general) – utożsamiany ze zdolnościami ogólnymi. Ich hipotetyczny mechanizm, to energia umysłowa zlokalizowana w mózgu.
• Czynnik s (specific) – niezależny od czynnika g, identyfikowany ze zdolnościami specjalnymi.

·         Wynik każdego działania stanowi interakcję wpływu każdego z tych czynników:
g X s
poziom rozwoju tych czynników niekoniecznie musi być jednakowy.
Zadania matematyczne są w większym stopniu nasycone czynnikiem g niż s.

Zasady funkcjonowania intelektu według Spearmana

• Zrozumienie własnego doświadczenia.
• Ujmowanie stosunku pomiędzy dwoma lub więcej znanymi elementami (edukcja relacji)..
• Odkrywanie brakującego elementu, do którego odnosi się znana relacji (edukcja korelatu).

Edukcja np Słońce + Ziemia = ? smażyć

II.    Philip E. Vernon

• Rok wcześniej swoja teorię hierarchiczną wymyślił Burt, ale go olali
• Schemat ukazujący hierarchiczną koncepcję czynników uzdolnień wg Vernona

Czynnik g u góry, odchodzą od niego dwa czynniki grupowe: werbalno szkolny i przestrzenno-manualny., które dzielą się dalej na grupowe (w:sz -> werbalne, liczbowe, rozumowanie logiczne, uwaga, płynność słowna; p:m-> rysunek, prace ręczne, zdolności przestrzenne, czas reakcji, psychomotoryka), a te grupowe na pełno specyficznych

G = werbalno szkolne i przestrzenno:mechaniczne (główne czynniki)

w:sz; p:m dzielą się na drugorzędne czynniki grupowe.
Drugorzędne czynniki grupowe składają się z specyficznych

Czynnik g składa się z werbalno szkolnych (składających się z werbalnych i liczbowych) oraz przestrzenno mechanicznych (składających się z przestrzennych i manualnych). Drugorzędne czynniki składają się z dużej liczby specyficznych.

III. Raymond B. Cattell (1905-1998)

• Amerykański badacz osobowości, temperamentu i inteligencji.

• koncepcja czynnika g według Cattella:

Czynnik g

Inteligencja gc (skrystalizowana):

- powstaje jako wynik uczenia

Się i doświadczenia, które

Nakładają się na czynnik g.

- wiedza i zdolność pojmowania

Nabyte przez jednostkę

Triadowa (triadic) teoria struktury zdolności Cattella (i Horna) jako próba przyczynowego wyjaśniania zjawiska inteligencji.

• teoria zakłada istnienie trzech głównych składników zdolności:

1.      Możliwości (capacity) umysłowe, na które składa się szybkość i płynność procesów umysłowych, pamięć i inteligencja płynna. Stanowią funkcję masy asocjacyjnej mózgu i są biologicznie ograniczone.

2.      Zdolności lokalne, występujące obok gf i gc. U ich podstawy leży organizacja strukturalna pól sensorycznych i motorycznych. W ich skład wchodzą zdolności wzrokowe, słuchowe i motoryczne.

3.      Zdolności pośredniczące (instrumentalne). Stanowią one narzędzie za pomocą którego wyraża się ludzi umysł. Należą tu zdolności podstawowe w ująciu Thurstone'a oraz inteligencja skrystalizowana.

Poziom gf spada z wiekiem, poziom gc rozwija się wolniej, ale może utrzymać się na wysokim poziomie z wiekiem, wzrastać z wiekiem.

IV. Louis L. Thurstone (1887 – 1995). Teoria podstawowych zdolności umysłowych

• amerykański psychometra, badacz inteligencji.
• Posługiwał się analizą czynnikową, ale czynnikom nadał status równorzędnych (metoda centroidalna).

Podstawowe zdolności umysłowe wg Thurstone'a. Model czynników równorzędnych.

• płynność słowna (word fluency, W) – łatwość i szybkość generowania słów i właściwego ich użycia.
• Zdolności liczbowe (number, N) – łatwość wykonywania operacji arytmetycznych

·         Rozumienie słów (V)

• Zdolności przestrzenne (space, S) -
• Zdolności rozumowania – rozumowanie indukcyjne
• Szybkość spostrzegania (perceptual speed, P). – zdolność rozpoznawania obiektów i szybkość spostrzegania podobieństwa i różnic między nimi.
• Pamięć – odtwarzanie mechanicznie zapamiętanego materiału.

Testy Podstawowych Zdolności Umysłowych PMA.

Potem znalazł czynnik nadrzędny, czynnik 2. Stopnia – zdolność indukcji

V.    Joy P. Guilford

Morfologiczna struktura inteligencji

Model struktury intelektu według Guilforda. (Teori trzech aspektów intelektu).

Używał centroidalną metodę analizy czynnikowej z rotacją ortogonalną – co wyklucza hierarchię.

1.      każdą zdolność można opisać odwołując się do trzech następujących aspektów: operacja, treść (materiał) i wytwór.

• • Operacje – dotyczą procesów przetwarzania informacji. Obejmują 5 kategorii: poznawanie, pamięć, myślenie dywergencyjne, myślenie konwergencyjne i ocenianie.
  • Treści – odnoszą się do treści informacji i obejmują 4 następujące kategorie: figuralną, symboliczną, semantyczna i behawioralną.
  • Wytwory – odnoszą się do formalnego aspektu informacji. Składa się na nie 6 następujących kategorii: jednostki, klasy, relacje, systemy, przekształcenia i implikacje.

Razem 120, ułożone w model prostopadłościanu. Model MSI. Zdolności elementarne są niezależne i nie korelują ze sobą.

Wady: atomizm

VI. Howard Gardner (ur. 1949)

• amerykański psycholog, twórca teorii inteligencji wielorakiej.

·         Przysłużyła się do badania kierowców.

Teoria wielu inteligencji wg Gardnera

Inteligencja – zdolności do rozwiązywania problemów lub do tworzenia produktów cenionych w określonym środowisku kulturowym lub w społeczności (1993, s.7).

• inteligencja językowa – polega na umiejętności werbalnego porozumiewania się.
• Inteligencja logiczno–matematyczna – polega na rozumieniu abstrakcyjnych relacji i posługiwanie się nimi. Ujawnia się głównie w rozumowaniu indukcyjnym.
• Inteligencja przestrzenna – zdolność polegająca na spostrzeganiu informacji wzrokowych i przestrzennych.
• Inteligencja muzyczna – pozwala tworzyć, przekazywać i rozumieć znaczenie, jakie niesie dźwięk. Ważna w świecie zwierząt, jeśli chodzi o ludzie, jej waga budzi kontrowersje.
• Inteligencja kinestetyczna – kontrolowanie własnej motoryki i zdolność manipulowania przedmiotami. Ma podłoże biologiczne (apraksja, zaburzenie celowych ruchów).
• Inteligencja interpersonalna – zdolność rozpoznawania i odróżniania uczuć, przekonań i intencji innych ludzi.
• inteligencja intrapersonalna – skierowanie do wewnątrz. Zdolność samoobserwacji, głównie rozróżniania własnych uczuć.

Młodsi kierowcy mają większe zdolności przestrzenne niż starsi.

Krytyka teorii strukturalnych

• Problem utożsamienia czynników wynikających z analizy z bytami realnymi.
  Jaka jest pewność, że to, co ujawnia się w analizie odzwierciedla rzeczywiste zdolności?
• Problem arbitralności analizy czynnikowej.
• Opisowy charakter teorii strukturalnych.
  Opisują, ale nie wyjaśniają natury, pochodzenia, rozwoju inteligencji.
• Niedostateczne uwzględnianie czynników rozwojowych.

Inteligencja: podejście poznawcze.

Istota podejścia poznawczego:

• inteligencja rozumiana jest jako sposób przetwarzania informacji obejmujący szereg mechanizmów poznawczych, takich jak uczenie się, zasoby uwagi, pamięć robocza, strategie poznawcze i kontrola poznawcza.
• Poznanie tych mechanizmów wymaga przejścia na elementarny poziom analizy (wprowadzenie nowego paradygmatu badawczego – propozycja Hunta 1980). zamiast stosowania metod statystycznych. (okazało się, że taki elementarny poziom nie jest wystarczająco złożony dla badania inteligencji).
• Nowy paradygmat obejmuje proste zadania, nie wymagające wiedzy ani szczególnych umiejętności, dostępne ludziom bez względy na ich wykształcenie czy pochodzenie kulturowe, takie jak zadania mierzące czas reakcji prostej, czas reakcji z wyborem albo czas inspekcji.

Triarchiczna teoria inteligencji Sternberga

I.                   Subteoria składników:

Punktem wyjścia koncepcja inteligencji płynnej Cattella, najbliższa ujęciu psychometrycznemu. Akademicka/ analityczna. Analizował składniki zadań umysłowych, w których za punkt wspólny uznał rozumowanie indukcyjne.

Model myślenia przez analogię – 6 składników procesu przetwarzania informacji w rozumowaniu indukcyjnym (elementarne składniki przetwarzania informacji: rozkodowanie, wnioskowanie, umiejscowienie, zastosowanie, uzasadnianie, odpowiedź):

1. 1. składniki wykonawcze:

procesy przetwarzania informacji uczestniczące w wykonywaniu zadań. Kodowanie -> strukturalizacja i porównywanie bodźców (wnioskowanie, przekształcanie, zastosowanie, porównywanie, wyjaśnianie) -> reakcja

2.      składniki nabywania wiedzy:

procesy przetwarzania informacji obecne w czynnościach uczenia się i nabywania wiedzy: selektywne kodowanie, selektywne łączenie, selektywne porównywanie. Miarą inteligencji są tu RI w szybkości nabywania wiedzy.

3.      Metaskładniki

Procesy przetwarzania informacji wyższego rzędy (są w planowaniu, kontroli, podejmowaniu decyzji). Nadzorują przebieg procesów niższego rzędu. Są tu: decyzja co do problemu, który należy rozwiązać; wybór składników 1, 2; decyzja dot zaangażowania uwagi, kontrola rozwiązania, wrażliwość na zewnętrzne sprzężenie zwrotne.

II.                Subteoria doświadczenia

1. 1. 1. Zdolność do radzenia sobie z nowym zadaniem i wymogami środowiska; wymaga udziału ogólnego systemu przetwarzania informacji (kontrolowany, świadomy)
      2. Zdolność do automatyzacji procesów informacyjnych; lokalny system informacyjny

III.             Subteoria kontekstu

Ujmuje inteligencję w relacji do świata zewnętrznego; podkreśla rolę kontekstu środowiskowego w determinowaniu zachowania inteligentnego. Inteligencja – celowa adaptacja do realnie istniejącej rzeczywistości. Adaptacja, selekcja, kształtowanie.

Kontekstualna definicja inteligencji.

Podzielił na inteligencję praktyczną („zdrowy rozsądek”) i psychometryczną