RODZAJE I GATUNKI PROZY ŚREDNIOWIECZNEJ

1.Proza średniowieczna pozostaje na służbie administracji świeckiej i kościelnej.

2. Estetyka średniowiecznej prozy:

-          dbałość o piękne brzmienie wypowiedzi (dźwięczność);

-          rytmiczność (poszczególne człony zdania kończyły się jednakowo akcentowanymi grupami sylab);

-          rymy gramatyczne.

3. Ars dictandi – sztuka układania wypowiedzi.

4. Oddziaływanie ars dictandi na prozę i poezję tworzoną w jęz. wernakularnych

5. Średniowieczna proza polska:

-          kazania;

-          modlitwy;

-          przekłady Biblii prozą.

RODZAJE I GATUNKI PROZY ŁACIŃSKIEJ

W zakresie podziału prozy łacińskiej doby Średniowiecza bardzo wyraźnie widoczny jest wpływ dziedzictwa antyku. Podobnie więc jak wówczas wyróżniano trzy rodzaje prozy:

-          mowa doradcza (w Polsce zwana „sejmową”), „filozoficzna”, polityczna, religijna: formy podawcze – monolog lub dialog (zwłaszcza w średniowiecznej twórczości naukowej – traktaty naukowe, także kroniki), funkcja popularyzatorska – kazania, apokryfy;

-          mowa okolicznościowa – pochwalna, panegiryczna, często pełniła funkcję parenetyczną (ukazując wzór człowieka w określonej roli społecznej);

-          mowa sądowa – obrończa lub oskarżycielska, używana często w polemikach religijnych.

Funkcja prozy artystycznej – była ona czynnikiem uświetniającym autorytet sprawującego władzę (!!!).

Proza artystyczna służyła do układania wszelkiego rodzaju dokumentów (przywileje, zarządzenia) oraz listów dyplomatycznych.

Charakterystyczna jest wielka  dbałość nie tylko o styl dokumentów, ale także o ich szatę graficzną (iluminacje).

PIŚMIENNICTWO HISTORYCZNE – KRONIKI

kroniki, annały, roczniki

1. Początkowo skromne zapiski zaczęto z czasem wzbogacać o rozbudowaną narrację (opowiadanie) ubarwioną baśniami, legendami, cytatami ze starożytnych, umoralniającymi konkluzjami, a nawet fragmentami poetyckimi.

2. Cecha kronik średniowiecznych – fakt historyczny przeplata się z fikcją.

3. Funkcje kronik średniowiecznych:

-          nie było nią ustalenie prawdy historycznej, lecz

-          uświetnienie władcy;

-          pouczenie, moralizowanie;

-          dostarczenie przyjemności czytelnikowi lub słuchaczowi.

KRONIKI POLSKIE

Średniowieczne kroniki polskie pisane były w jęz. łacińskim.

1. Kronika polska Galla Anonima, doprowadzono ją do roku 1116.Autor anonimowy, człowiek obeznany ze sztuką prozy, związany z zakonem Saint Gilles w Prowansji. Od XVI w. zwany Gallem na podstawie wzmianek odautorskich w tekście kroniki. Tekst kroniki skomponowany na wzór łacińskich narracji „o czynach bohatera” (gesta). Przybliża to Kronikę polską Galla do średniowiecznych kompozycji epickich chanson de geste.

Bohaterem kroniki jest książę Bolesław Krzywousty. Tekst urozmaicony jest fragmentami poetyckimi (modlitwy) i wstępami (np. słynny skrót – streszczenie biografii księcia – Pieśń o cudownym narodzeniu Bolesława Krzywoustego). Wzorcem biografii księcia jest średniowieczna legenda i charakterystyczne dla niej składniki:

-          bajeczne dzieje przodków;

-          proroctwo dotyczące bohatera;

-          cudowne okoliczności towarzyszące narodzinom;

-          nadzwyczajne zalety moralne i umysłowe bohatera.

Kronika polska Galla Anonima dała początek mitologii narodowej. Mitologię tę formowała intertekstualność.  W kronice Galla odnajdujemy liczne motywy biblijne, antyczne i chrześcijańskie.

2. Kronika polska Wincentego Kadłubka.

Kadłubek to erudyta i intelektualista średniowieczny wykształcony na uniwersytetach zachodnich. Jego kronika, nie spełniająca wprawdzie wymagań stawianym nowoczesnym pracom naukowym, posiada jednak cały szereg innych zalet. Ułożona jest w formie dialogu.

Zawarta w niej wiedza o świecie, sposób myślenia, poziom artystyczny są reprezentatywne dla średniowiecznego „prerenesansu” XII w. Kult pisarzy starożytnych widoczny w Kronice polskiej charakterystyczny jest dla ówczesnej mentalności. Ciekawa jest również „europejskość” kroniki Kadłubka – autor usilnie stara się wpisać stosunkowo młode dzieje swego kraju w historię powszechną, w tradycję kulturalną Europy. Służą temu tematy baśniowe przejęte z kronik zachodnich i zastosowane jako budulec dziejów bajecznych państwa polskiego.

Kronikarz próbuje w racjonalny sposób objaśniać niektóre wątki bajeczne (Popiel).

Mistrz Wincenty pragnął w swym dziele wykorzystać wspólne dobro Europejczyków, jakim była dla nich tradycja utrwalona w literaturze łacińskiej, w jej mitach, mądrościach, w doskonałości wzorców artystycznych. Kadłubkowi brak jeszcze świadomości dystansu historycznego (to dopiero cecha humanistów). Cechuje go natomiast bogata wyobraźnia, erudycja, pomysłowość, zmysł dydaktyczny.

3. Roczniki, czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego Jana Długosza.

Dzieło to jest pełnym odzwierciedleniem kultury umysłowej Polski XV w. („złota jesień polskiego średniowiecza”), prezentuje pierwszorzędny poziom artystyczny, ma wysoką wartość poznawczą, stanowi wybitne osiągnięcie prozy łacińskiej. Motywem przewodnim Roczników... jest konflikt polsko – krzyżacki i zwycięstwo nad Zakonem. Dzieło Długosza nie ustępuje żywością i bogactwem opisów średniowiecznej epice rycerskiej, choć autor opierał się na dokumentach i starał się być rzeczowy, krytyczny i wiarygodny.

Mistrzem Długosza był rzymski historyk Liwiusz. W Rocznikach zauważyć już można dystans autora wobec opisywanej rzeczywistości, krytyczny stosunek do źródeł.

1