Barbara Szacka

WPROWADZENIE

OFICYNA -W" NAUKOWA

Warszawa 2003

do socjologii

Spis treści

Przedmowa     11

CZĘŚĆ PIERWSZA. PROLEGOMENA      15

Rozdział I. CHARAKTER SOCJOLOGII I HISTORYCZNE WARUNKI JEJ POWSTANIA       17

1. Przedsocjologiczna wiedza o społeczeństwie     19

     Przedsocjologiczna refleksja teoretyczna     20

      Wiedza potoczna i wiedza naukowa     21

2. Historyczne warunki narodzin socjologii jako dyscypliny naukowej      23

3. Socjologia jako dyscyplina naukowa     26

Kształtowanie się socjologii jako dyscypliny naukowej      26
Socjologia jako jedna z nauk społecznych     28
Wewnętrzne zróżnicowanie socjologii      32             
Socjologia współczesna     36
Socjologia współczesna a powojenna socjologia polska      40

4. Metody i narzędzia badawcze socjologii 43

     Empiryczne poznawanie społeczeństwa 43

     Narzędzia badawcze socjologa 45

5. Socjologia jako dyscyplina użyteczna praktycznie      49

Rozdział II. BIOLOGICZNE PODSTAWY ŻYCIA SPOŁECZNEGO Z PERSPEKTYWY BIOLOGII EWOLUCYJNEJ       53

1. Ekologia, etologia i socjobiologia      55

2. Podstawowe problemy życia społecznego istot żywych     60

3. Sposoby rozwiązywania problemów życia społecznego wśród kręgowców      61

Mechanizmy ograniczania agresji      62

Współpraca i współdziałanie     65

4. Życie społeczne człowieka z perspektywy biologii ewolucyjnej      66

Rozdział III. KULTURA       73

1. Kultura jako wyróżnik człowieka      75

Charakterystyka kultury jako atrybutu człowieka     76

Treść kultury      77

2. Wielość kultur i relatywizm kulturowy     81

    Wielość kultur i kryteria ich wyodrębniania     81

     Relatywizm kulturowy     83

3. Dziedziny kultury i kultura symboliczna     86

     Kultura symboliczna      87

4. Kultura jako przedmiot zainteresowania socjologii     89

Rozdział IV. ZMIANA SPOŁECZNO-KULTUROWA       93

1. Klasyczne teorie rozwoju społecznego: marksizm i ewolucjonizm     96

    Marksizm     96

    Ewolucjonizm      99

2. Typy społeczeństw      100

    Społeczeństwo tradycyjne     101

    Społeczeństwo przemysłowe     102

    Społeczeństwo poprzemysłowe, ponowoczesne i informacyjne     103

3. Teorie modernizacji, konwergencji i zależności      104

    Modernizacja     104

    Teoria konwergencji      106

     Koncepcja zależności i systemu światowego     107

4. Działania ludzi oraz ruchy społeczne jako czynniki zmiany     108

    Ruchy społeczne     109

    Nota bibliograficzna      113

CZĘŚĆ DRUGA. CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE      117

Rozdział V. INTERAKCJE SPOŁECZNE       119             

1. Pojęcie interakcji społecznej     121

2. Interakcje jako przedmiot zainteresowania psychologii      122

3. Interakcje jako przedmiot zainteresowania socjologii      123

    Interakcja jako wymiana      124

    Interakcja jako gra     125

    Interakcja jako komunikacja      126

4. Społeczeństwo z perspektywy interakcji     130

    Instytucje     132

Rozdział VI. SOCJALIZACJA       135

1. Pojęcie socjalizacji      137

2. Osobowość     139

Osobowość jako przedmiot zainteresowania antropologii społecznej i socjologii      141

3. Rola społeczna      144

Dwa kierunki zainteresowań rolą społeczną     146

Rola społeczna a osobowość     148

4. Tożsamość     149

5. Rodzaje socjalizacji     152

    Socjalizacja pierwotna     152

    Socjalizacja wtórna     153

    Resocjalizacja      154

Rozdział VII. KONTROLA SPOŁECZNA       157

1. Kontrola społeczna i porządek społeczny     159

2. Konformizm      162

3. Dewiacja     164

Co to jest dewiacja     164

Dewiacja jako przedmiot zainteresowania socjologii     166

Rola dewiacji w zbiorowości     172

4. Kontrola społeczna jako reakcja na dewiację     174

Nota bibliograficzna      177

CZĘŚĆ TRZECIA. ZBIOROWOŚCI SPOŁECZNE       179

Rozdział VIII. GRUPA SPOŁECZNA       181

1. Grupa społeczna jako przedmiot zainteresowania socjologii     183

2. Małe grupy jako mikrostruktury społeczne     185

3. Struktury wewnątrzgrupowe      188

    Struktura socjometryczna     188

    Struktura przywództwa     189

    Struktura komunikacji      191

4. Spójność grupy      192

5. Wybrane rodzaje grup     194

    Grupa pierwotna     194

    Grupy własna i obca     197

    Grupa odniesienia     199

Rozdział IX. ORGANIZACJA FORMALNA      203

1. Celowe grupy formalne, czyli organizacje     205

2. Historyczne źródła socjologii organizacji     207

     Max Weber i typ idealny biurokracji      207

    Teorie zarządzania      209

3. „Patologie" organizacji formalnych      212

4. Organizacje jako przedmiot zainteresowania socjologii     215

    Trzy poziomy analizy problematyki organizacji     217

Rozdział X. SPOŁECZNOŚĆ LOKALNA       223

1. Historyczne źródła socjologii społeczności lokalnych      225

    Ferdynand Tönnies i dwa typy zbiorowości      225

    Socjologia amerykańska okresu międzywojennego      226

    Franciszek Bujak     228

2. Społeczność lokalna i zbiorowość terytorialna      229

   Społeczność lokalna      229

   Zbiorowość terytorialna     230

3. Społeczności lokalne i zbiorowości terytorialne jako struktury średniego poziomu     230

4. Lokalizm     233             

Rozdział XI. NARÓD       237

1. Naród jako przedmiot zainteresowania socjologii     239

2. Zbiorowość etniczna      241

Charakter zbiorowości etnicznej     241            
Rodzaje grup etnicznych      242
Grupa etniczna a naród      243

3. Dwie drogi kształtowania się narodów w Europie      244

4. Naród a nowoczesność      246

Trzy fale ruchów narodowych i kształtowania się państw narodowych w epoce nowoczesnej     249

5. Państwa wielonarodowe i narody wieloetniczne      250

Konflikty etniczne     254

6. Zawiłe drogi kształtowania się nowoczesnych narodów: przykład Polski      256

Od państwa do narodu     256

Od narodu do państwa      262

Mniejszości narodowe i etniczne we współczesnej Polsce     267

Nota bibliograficzna      271

CZĘŚĆ CZWARTA. PODZIAŁY SPOŁECZNE       273

Rozdział XII. ZRÓŻNICOWANIE SPOŁECZNE

I RUCHLIWOŚĆ SPOŁECZNA       275

1. Różnice i nierówności jako przedmiot zainteresowania socjologii     277

2. Trzy klasyczne spojrzenia na podziały społeczne     280             
Karol Marks i pojęcie historyczne klasy     280
Max Weber i trzy płaszczyzny podziałów społecznych      282
Koncepcje stratyfikacji (uwarstwienia)      285

3. Klasy i warstwy - rozmaitość znaczeń     287
Klasa      288
Warstwa     289

4. Zróżnicowanie społeczno-zawodowe      291

    Klasyfikacje i skale zawodów     291

     Prestiż zawodu      293

5. Ruchliwość społeczna      294

Rozdział XIII. ZRÓŻNICOWANIE SPOŁECZNE

SPOŁECZEŃSTW PONOWOCZESNYCH       299

1. „Śmierć klas"      303

2. Klasa średnia     307

3. Underclass i marginalizacja społeczna      310

Bezrobocie      312

Bieda     313

Rozdział XIV. ZRÓŻNICOWANIE SPOŁECZNE, NIERÓWNOŚCI I RUCHLIWOŚĆ SPOŁECZNA W POLSCE      317

1. Zróżnicowanie społeczno-zawodowe     320

Zróżnicowanie społeczno-zawodowe w okresie PRL     320

Zróżnicowanie społeczno-zawodowe po zmianie ustrojowej 1989 roku      323

2. Ruchliwość społeczna     325

Charakter ruchliwości społecznej     326

Mężczyźni i kobiety w procesie ruchliwości społecznej      328

3. Polska klasa średnia      329

4. Nierówności społeczne w świetle antropologicznych badań poborowych     332

5. Wieś w układzie nierówności społecznych      334

Wieś-miasto jako wymiar zróżnicowania społecznego      334

Zróżnicowanie ludności wiejskiej      336

Zróżnicowanie rolników      336

6. Oblicze polskiej biedy     337

Miary ubóstwa i ich ograniczenia      337

Zasięg i głębokość polskiego ubóstwa      339

Stara i nowa bieda     340

Długotrwała bieda jako zalążek underclass     342

Rozdział XV. RÓŻNICE PŁCI JAKO RÓŻNICE SPOŁECZNE      345

1. Kobiety jako przedmiot zainteresowania nauk społecznych     347

2. Społeczne różnice płci     349

Różnice płci w sferze pracy      350

Różnice płci w sferze władzy i polityki     353

Różnice płci w sferze obyczaju     355

3. Feminizm i ruchy kobiece     357...