Sztuka romańska (styl romański, romanizm) – styl w sztukach plastycznych wykonywanych z kamienia XI – XIII wieku. Najwcześniej formy stylistyczne zostały ukształtowane na terenach zajmowanych obecnie przez dzisiejsze północne Włochy, Francję i zachodnie Niemcy (XI – XII wiek). Wkrótce zasięgiem nowego stylu objęte zostały kolejne tereny Europy i wraz z prowadzonymi wyprawami krzyżowymi przeniknął na Bliski Wschód.
Architektura romańska
Architektura romańska rozwijała się od X – XIII wieku w nowo powstających, samodzielnych krajach Europy.
Termin „romańska” został wprowadzony dopiero w XIX wieku, naprzód w filologii dla określenia grupy języków wywodzących się z łaciny, później dla sztuki i architektury powstałej po ponownym zainteresowaniu się sztuką starożytnego Rzymu.
Okres trwania architektury romańskiej jest umowny i przyjmowany różnie w poszczególnych państwach. Najtrudniej jest określić moment przejścia od architektury wczesnego chrześcijaństwa do romańskiej we Włoszech. Przyjmuje się, że pod tym względem Francja i Niemcy wyprzedziły Włochy. Tak samo mało precyzyjnie określa się moment zakończenia epoki romańskiej. Najwcześniej, bo już w połowie XII wieku, od tego stylu odeszli budowniczowie we Francji, w innych krajach Europy okres romański trwał jeszcze przez prawie cały wiek.
Po przekroczeniu 1000 roku, który wydawał się ludziom żyjącym w na przełomie wieków momentem szczególnym, rozpoczęto na szeroką skalę wznoszenie nowych kościołów. Właśnie budownictwo sakralne odegrało największą rolę w kształtowaniu się nowego stylu architektonicznego, nazwanego stylem romańskim.
Kościoły pełniły w tym okresie podwójną rolę: były ośrodkami kultu oraz często spełniały funkcję obronną, dając schronienie podczas oblężeń.
Użycie kamienia, jako najczęściej stosowanego budulca i obronny charakter budowli, miały duży wpływ na kompozycję bryły budowli.
Kościół romański to budynek złożony z prostych brył (prostopadłościanów, walców, ostrosłupów) o surowym, ciężkim i monumentalnym charakterze. Grube mury i wąskie otwory okienne i drzwiowe, masywne wieże, podkreślają obronność założeń. Rzeźba i malarstwo są podporządkowane architekturze. Ponowne zainteresowanie się architekturą klasyczną i znaczny rozwój sztuki budowlanej, pozwoliły na powstanie wielu monumentalnych dzieł. Nie powielano jednak wzorów antycznych. Na kształtowanie się architektury romańskiej, oprócz architektury starożytnego Rzymu znaczny wpływ wywarła architektura wczesnego chrześcijaństwa i architektura przedromańska, a zwłaszcza dziedzictwo okresu karolińskiego. Zasięg architektury romańskiej przekroczył granice Cesarstwa Zachodniego, obejmując także Europę Środkowo-Wschodnią i Skandynawię. Jej wzorce wraz z krucjatami dotarły także do Syrii i Palestyny. W okresie romańskim po raz pierwszy od czasów starożytnych ukształtował się w miarę jednolity styl, obejmujący swoim wpływem tak duży obszar.
Kaplica pałacowa w Akwizgranie
kaplica pałacowa w Akwizgranie - przykryta kopułą
Jest najlepiej zachowanym zabytkiem architektury karolińskiej. Na polecenie Karola Wielkiego wznosił ją do 786 r. do 800 roku mistrz Odo z Metzu, na wzór kościoła San Vitale w Rawennie. Konsekrowana w 803 roku przez papieża Leona III. Wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO. Miejsce pochówku Karola Wielkiego.
plan kaplicy pałacowej Karola Wielkiego w Akwizgranie
Kaplica łączyła się z innymi częściami pałacu. Środkowa część masywu zachodniego, z polichromowaną na czerwono arkadą, otwierała się na atrium, które mogło pomieścić siedem tysięcy osób. Władca ukazywał się z empory umieszczonej nad wejściem. Jeszcze wyżej znajdowała się mała kaplica. Wnętrze właściwiej kaplicy dzieli się na dwie kondygnacje o odmiennych funkcjach. Przyziemie służyło potrzebom liturgicznym, a poziom empor był zarezerwowany dla władcy i jego świty. Po zachodniej stronie empory stoi oryginalny marmurowy tron Karola Wielkiego.
wnętrze kaplicy pałacowej Karola Wielkiego w Akwizgranie
Władca uczestniczył z tego miejsca w mszach odprawianych przy głównym ołtarzu, który znajdował się naprzeciwko. Element, który łączyły obie strefy kaplicy to środkowa ośmioboczna nawa, oddzielona od niskiego obejścia masywnymi arkadami oraz smukłymi kolumnowymi przeźroczami od biegnącej wyżej empory.
Bizantyjski charakter miały złote mozaiki w kopule oraz pochodzące właśnie z Bizancjum organy. W Akwizgranie odlano kraty służące jako balustrada empory oraz brązowe drzwi głównego portalu, ozdobione na wzór dzieł starożytnych lwimi głowami. Najważniejszą zmianą budowli było zastąpienie dwukondygnacyjnego karolińskiego sanktuarium gotyckim chórem.
Kościół św. Michała w Hildesheim
kościół św. Michała w Hildesheim - bryła
Drzwi kościoła św. Michała
Katedra w Spirze
fasada (westwerk) katedry w Spirze
Największa zachowana do dnia dzisiejszego katedra romańska w Europie, jedna z trzech obok katedr w Moguncji i Wormacji katedr cesarskich typu nadreńskiego. Kościół grzebalny cesarzy z dynastii salickiej, staufickiej i habsburskiej. Spalona w 1689. Odbudowana i częściowo zrekonstruowana w XVIII–XIX wieku.
bryła katedry w Spirze
plan katedry w Spirze
Wielka nawa główna oddzielona jest od naw bocznych dwunastoma filarami z każdej strony do których przylegają półkolumny podtrzymujące obecnie pasy sklepienia. Pod wschodnią częścią budowli rozciąga się wielka krypta.
Kościół w Cluny III (rekonstrukcja z lat 1035-1130)
rekonstrukcja kościoła Cluny III
Największa budowla sakralna wieków średnich. Najbogatsze w architekturze romańskiej rozwinięcie planu i rozczłonkowanie bryły: 5 naw. 2 transepty, 15 absyd, 8 wież.
plan Cluny III
Kościół został zniszczony podczas Rewolucji Francuskiej w 1790 roku, a następnie rozebrany i sprzedany na materiał budowlany. Ocalało tylko południowe ramię zachodniego transeptu. Niestety to ogromne dzieło nie doczekało się wiernych naśladownictw. Jego wpływ musiał być jednak przemożny także na formowanie gotyku, ale obecnie trudno to ustalić z powodu braku pierwowzoru.
Katedra Notre Dame w Poitiers
fasada kościoła Notre-Dame-la-Grande w Poitiers
Wyróżnia się bogactwem dekoracji na tle sztuki romańskiej we Francji.
Obfita dekoracja sprawiła, że przypomina powiększony do ogromnych rozmiarów ozdobny relikwiarz albo płaskorzeźbioną skrzyneczkę z kości słoniowej.
Cechą fasady są wieże, nawiązującą kształtem do tzw. latarni zmarłych. Mają formę wiązek kolumn dźwigające właściwe latarnie otwierające się na zewnątrz arkadami i zwieńczone stożkowatymi hełmami.
Katedra w Pizie
Budowę katedry rozpoczęto w 1063 roku, kościół miał być widomym znakiem potęgi i bogactwa kupieckiej republiki, która z powodzeniem współzawodniczyła wtedy z Genuą i Wenecją, apogeum świetności osiągając w XII i XIII wieku.
Pod koniec stulecia zaczęto wydłużać krótszy pierwotnie korpus katedry. Zaprojektowana około 1200 roku przez mistrza Rainolda fasada została ukończona w latach 1261-1272.
Kościół ma plan krzyża łacińskiego, pięcionawowy korpus i trzynawowy transept, co wobec zakończenia chóru i obu ramion transeptu absydami sprawia, że budowla wydaje się połączeniem trzech bazylik. W miejscu ich zetknięcia nad skrzyżowaniem wznosi się elipsoidalna kopuła na trompach. Środkowe nawy korpusu i transeptu kryte są drewnianymi stropem, podobnie empory nad nawami bocznymi, te ostatnie zaś przykrywa sklepienie krzyżowe.
Nawy boczne mają tutaj specjalne znaczenie: tworzą rodzaj obejścia całej świątyni z wyjątkiem jej wschodniego i zachodniego zakończenia. Ramiona transeptu są tym obejściem całkowicie otoczone, także od strony nawy głównej, dzięki czemu powstało dodatkowe oparcie dla kopuły na skrzyżowaniu.
Kampanila w Pizie
Katedrę w Pizie wzniesiono na otwartej przestrzeni, gdzie obok kościoła mogły stanąć towarzyszące budowle: Kampanila (krzywa wieża), baptysterium i cmentarz. Kampanila na skutek zbyt słabych fundamentów i osiadania gruntu, konstrukcja zaczęła przechylać się do przodu. Wieża ma dzisiaj wysokość ok. 55metrów i przechyla się 1mm na rok. Krzywa wieża wyróżnia się szlachetnością marmurowego budulca i pięknem dekoracji. Motyw arkadowych galerii wywodzi się z architektury lombardzkiej.
Mistrz Rainaldo znakomicie rozwiązał problem wpisania poziomych galerii w bazylikową sylwetę fasady. Wszystkie elewacje oblicowane są białym marmurem, od którego odcinają się wąskie pasy z zielonkawego serpentynu, a w przypadku fasady dodatkowo inkrustacje w kształcie rombów.
Palatium z rotundą na Ostrowie Lednickim
palatium z rotudną na Ostrowie Lednickim - widok z góry
Krypta św. Leonadra na Wawelu
Kolegiata w Tumie pod Łęczycą
Archikolegiata NMP i św. Aleksego w Tumie (archikolegiata łęczycka) - kościół znajdujący się w pobliżu dawnej lokalizacji wczesnośredniowiecznego grodu. Należy do najlepszych przykładów architektury romańskiej w Polsce.
Została konsekrowana w 1161 roku podczas zjazdu książąt dzielnicowych. Kolegiata otrzymała formę trójnawowej bazyliki o dwóch chórach flanowanych parami wież. Układ ten nawiązywał pośrednio do cesarskich katedr w Nadrenii. Większość murów jest pozbawiona dekoracji oprócz dwóch potężnych wież. Dekoracja rzeźbiarska skupia się w głównym portalu, który został umieszczony w elewacji północnej wobec zamknięcia kościoła od zachodu absydą.
Rotunda św. Prokopa w Strzelnie
Jest najbardziej skomplikowaną z polskich rotund.
Rotunda świętego Prokopa to największa romańska świątynia w Polsce zbudowana na planie koła.
Do rotundy, pełniącej funkcję nawy, przylegają:
· od strony wschodniej – prezbiterium na planie kwadratu, przekryte sklepieniem krzyżowo-żebrowym,
· od północy – dwie małe apsydy,
· od zachodu – wysoka, podkowiasta wieża z wydatną skarpą od strony zachodniej i emporą na piętrze.
Kolumny z kościoła Norbertanek w Strzelnie
Największą osobliwością tej okazałej choć niewielkiej budowli jest niesłychanie obfity wystrój rzeźbiarski. Jego głównym elementami są dwie piaskowcowe kolumny o trzonach ozdobionych dekoracją figuratywną. Każdy z niech został podzielony fryzami z wici palmetowej na 3 równe strefy. Każdą strefę tworzy 6 arkadek wspartych na półkolumienkach mieszczących postacie ludzkie. Na kolumnie południowej znajdują się personifikacje cnót, na północnej - przywar. Część figur można zidentyfikować; np. Swawola (mężczyzna w krótkiej tunice wznoszący w górę dzwonek). Obok widać Krzywoprzysięstwo ukazane jako mężczyzna unoszący lewą rękę w geście przysięgi, prawą ręką ujmujący wydłużony przedmiot.
kolumny romańskie - alegorie cnót - w kościele Norbertanek w Strzelnie
Tympanon św. Trójcy ze Strzelna
...
rafont1