Gotyk styl w architekturze i innych dziedzinach sztuk plastycznych (rzeźbie, malarstwie i sztuce sepulkralnej), który powstał i rozwinął się w połowie XII wieku we Francji (Anglosasi uważają że w Anglii ;)) i swoim zasięgiem objął zachodniochrześcijańską Europę.
Powstanie gotyku związane jest z rozwijającą się pod koniec średniowiecza kulturą dworską, rycerską i mieszczańską.
Gotyk dzielimy zasadniczo się na trzy okresy (z wyjątkiem Anglii, w którym rozróżniamy inne okresy), których czas trwania jest różny dla poszczególnych państw – najbardziej widoczny podział jest we Francji:
· gotyk wczesny
· gotyk dojrzały – promienisty
· gotyk późny – płomienistym (flamboyant)
rozeta w stylu płomienistym
Architektura
Termin architektura gotycka odnosi się do stylu w architekturze europejskiej okresu późnego średniowiecza, od około połowy XII do początku XVI wieku.
Za wzorcowy przykład budynku gotyckiego uważa się gotycką katedrę, choć w rzeczywistości był to również okres rozwoju architektury świeckiej (mieszczańskiej i rezydencjonalnej). Architektura gotycka w zamierzeniu jej twórców miała w doskonały sposób odzwierciedlać boską naturę i wielbić Boga.
Strzelista i ogromna bryła kościoła stała się symbolem czasów, w których religijność łączyła w sobie wyprawy krzyżowe i pragnienie wzniesienia się ku Bogu. W bryle dominują kierunki pionowe. Ich powtarzalność w bliskim sąsiedztwie, rozczłonkowanie bryły, delikatna dekoracja tworzą budowle ekspresyjne i lekkie. Barwne światło przenikające do wnętrza przez wysokie witraże stwarza wrażenie uduchowienia, a powtarzające się we wnętrzu wertykalne linie i znaczna odległość do sklepienia kieruje wzrok ku górze.
Nazwa „gotyk”, „gotycki” została użyta po raz pierwszy w połowie XV wieku przez L.B. Albertiego. Było to pejoratywne określenie opisujące wytwory kultury uważanej za prymitywną i barbarzyńską. Negatywną ocenę stylu gotyckiego potwierdził Giorgio Vasari w XVI w. Dla ludności italskiej gotyckie formy architektoniczne były równie obce i niezrozumiałe, jak poprzedzający go romanizm. Zatem architektura i styl gotycki nie mają żadnego historycznego związku z plemieniem Gotów.
Styl gotycki był nazywany także stylem ostrołukowym. Jednak i to określenie nie jest właściwe. Ostry łuk występował nie tylko w architekturze gotyku. Występował już (i to wcześniej) wstylu romańskim oraz w architekturze islamu.
Historia
Gotyk powstał około 1120 roku we Francji, następnie był stopniowo przejmowany przez pozostałe państwa (najwcześniej, ok. 1175 przez Anglię, po 1200 roku przez Niemcy). Miejscem narodzin gotyku był region Ile-de-France, jednak pewne rozwiązania konstrukcyjne umożliwiające jego powstanie (np. sklepienie krzyżowo-żebrowe) zaczęły pojawiać się już na przełomie XI i XII wieku w Normandii (Évreux, Jumièges, Lessay), północnych Włoszech (kościoły w Rivolta d’Adda i w Mediolanie) i Anglii (katedra w Durham, lata budowy 1093-1128).
Łuk ostry pojawia się np. w Burgundii, m.in. w sklepieniu kościoła benedyktynów w Cluny z przełomu XI i XII wieku. Etapy bezpośrednio poprzedzające ukształtowanie się architektury gotyckiej mogą ilustrować kościoły klasztorne w Saint-Germer-de-Fly (dep. Oise) i Saint Martin-des-Champs (Paryż).
łuk ostry
Łuk ostry, złożony zazwyczaj z dwóch odcinków kół, wraz z rozwojem gotyku staje się niejednokrotnie coraz bardziej skomplikowany.
W Anglii pojawił się tzw. łuk Tudorów, łuk przybiera postać tzw. oślego grzbietu, a nad niewielkimi otworami występuje tzw. łuk kotarowy.
łuk kotarowy łuk Tudorów
Sam fakt pojawienia się coraz ostrzej budowanego łuku nie jest najistotniejszą cechą gotyku. Większe znaczenie miało odejście od przestrzeganej wcześniej rygorystycznej zasady wiążącej wysokość strzałki łuku z jego rozpiętością. Zmianie ulega także sposób konstruowania sklepień krzyżowych przez zastosowanie żeber podpierających kolebki. To z kolei, w połączeniu ze zmianami kształtu łuku, pozwala na znaczną dowolność w kształtowaniu rozwiązań sklepień przekrywających nawy. Dla odciążenia filarów część sił przenoszących się ze sklepienia przerzucono za pośrednictwem łęków na stawiane poza obrysem bryły kościoła tzw.wieże sił.
Ideą Sugera było stworzenie ziemskiego odpowiednika Niebieskiej Jerozolimy, budynku o wysokim stopniu linearności i przenikniętego światłem, inspirowanego pismami Pseudo-Dionizego Aeropagity. Cienkie kolumny, okna z witrażami i ogólne wrażenie wertykalizmu i lekkości złożyło się na architekturę, której elementy ulegną nasileniu w ciągu dalszego rozwoju stylu gotyckiego.
W okresie gotyku najczęściej budowano kościoły na planie trójnawowej bazyliki, chociaż zachowało się także wiele przykładów zastosowania rozwiązań halowych.Kościół halowy to kościół wielonawowy o równej wysokości wszystkich naw. Przykładem może być Bazylika Mariacka Wniebowzięcia NMP w Gdańsku, czy też Saint-Savin-sur-Gartempe we Francji. W przeciwieństwie do bazyliki, nawa główna jest oświetlona za pomocą okien umieszczonych w nawach bocznych.
Bazyliki i hale mają znacznie wydłużony kształt i zakończone są podłużnymi prezbiteriami. Układ wzbogacają obejścia i wieńce kaplic. Fasadę zamyka jedna lub (częściej) dwie wieże. Czasem spotykane są także rozwiązania, w których zastosowano dwie wieże na zakończeniach transeptu albo obok niego. Rozmach wiąże się nie tylko z rozwojem sztuki budowlanej, ale także z rosnącą pozycją mieszczaństwa, które w wielu przypadkach było fundatorem budowli stawianych w poszczególnych miastach. Skromniejsze kościoły powstawały przy ośrodkach zakonnych hołdujących regule ubóstwa.
Cechą najbardziej charakterystyczną dla gotyckich kościołów jest ich ogrom i strzelistość. Gotyckie kościoły były budowane niejednokrotnie przez dziesiątki lat. Zmieniająca się niekiedy sytuacja materialna fundatorów powodowała przerywanie budowy niedokończonych wież (stąd w wielu gotyckich kościołach wieże mają różną wysokość) i wystroju elewacji. Dzieła kończono czasem po latach, w innej epoce i w innym stylu.
Gotyk podkreśla wertykalizm budynku i cechuje się szkieletową budową. Zastosowanie łuków przyporowych, ostrych łuków w elementach konstrukcyjnych i sklepień krzyżowo-żebrowych pozwoliło na prawie całkowite wyeliminowanie ściany, zastąpionej przez okna wypełnione witrażami.
Masywne filary stosowane w romanizmie zmieniły się w gotyku w pęki służek, których przedłużeniami stały się żebra sklepienne.
Część obciążeń przenoszonych przez żebra sklepienne przerzucono powyżej dachów na dobudowane z zewnątrz wieże sił zwieńczone ostro zakończonymi sterczynami/pinaklami/fialami.
W budowlach halowych siły te przejmowały skarpy. Podparcie sklepień na żebrach pozwoliło na wprowadzenie sklepień żebrowych przekrywających pola o dowolnym kształcie. Udoskonalenie techniki pozwoliło na bardziej racjonalne wykorzystanie przekrojów żeber. a) krzyżowo-żebrowe, b) gwiaździste, c) kryształowe, d) sieciowe
Konsole
Całości wrażenia dopełniała dekoracja rzeźbiarska, pokrywająca kapitele kolumn i służek, zworniki (klucze) w miejscu przecięcia się żeber, konsole podpierające służki, a także fasady zewnętrzne, w szczególności koncentrująca się na portalach zwieńczonych trójkątną wimpergą i w galerii królewskiej.
Krzywizny zdobią czołganki (żabki)
, szczyty wieńczą kwiatony, w portalach miejsce półkolumn często zajmują rzeźby królów i proroków (tzw. portal królewski).
Kwiaton
Wśród ornamentów rzeźbiarskich pojawiają się motywy roślinne i zwierzęce. Artyści chętnie sięgają do rodzimych wzorów, wykorzystując powszechnie znane kształty np. winorośli, bluszczu, liści koniczyny, dębu czy najzwyklejszych polnych kwiatów. Motywy roślinne przeplatają się z wizerunkami ptaków i innych zwierząt. Nie obce są fantazyjne stwory w postawie wyprostowanej, albo skulone (maszkarony), niekiedy pełniące rolę rzygaczy.
Rzeźbę cechuje realizm i coraz wyraźniejsza ekspresja. Obróbka detali rzeźbiarskich jest niezwykle staranna, nie ma znaczenia, czy element architektoniczny będzie mógł być podziwiany przez widza, czy też umieszczony wysoko ponad ziemią pozostanie niewidoczny w swoich szczegółach.
Artysta tworzył na chwałę Boga. Szczyt zdobią niewielkie wnęki zwane blendami, których wnętrze często pokrywane jest tynkiem, a czasem urozmaicane podziałem przy pomocy laskowania (maswerku).
Ściany dodatkowo zdobią wielobarwne freski...
rafont1