RACHUNEK KOSZTÓW
Rachunek kosztów – proces ustalania kosztów prowadzenia działalności gospodarczej, polegającej na wytwarzaniu wyrobów, świadczeniu usług i wykonywaniu funkcji.
Możemy mówić o:
a) przedmiocie
Koszty prowadzenia działalności gospodarczej wymagającej wykorzystania zasobów majątkowych przedsiębiorstwa i pracy ludzkiej, a więc koszty ponoszone przy wytwarzaniu wyrobów, świadczeniu usług oraz przy wykonywaniu określonych funkcji.
b) podmiocie
Jednostki gospodarcze prowadzące daną działalność gospodarczą polegającą na wytwarzaniu wyrobów lub świadczeniu usług.
Cel rachunku kosztów.
Podstawowym celem jest dostarczanie organom decyzyjnym wieloprzekrojowych informacji ekonomicznych o kosztach działalności.
Informacje te potrzebne są przy:
a) ustalaniu kosztów wytworzenia wyrobów, świadczenia usług;
b) obliczaniu uzyskanych efektów i wyników;
c) wartościowej wycenie zapasów;
d) ustalaniu cen sprzedaży produktów;
e) ocenie efektywności gospodarowania;
f) kontroli działalności
g) podejmowaniu decyzji ekonomicznych.
Rachunek kosztów pełni rolę służebną wobec procesów decyzyjnych i kontrolnych. Podstawowym zadaniem systematycznego rachunku kosztów jest generowanie informacji ekonomicznych potrzebnych do zarządzania przedsiębiorstwem. Informacje te uzyskuje się w wyniku procesów przetwarzania obejmującego procedury właściwe systemowi ekonomicznemu rachunku kosztów.
Podmioty:
1. zużywane wewnątrz systemu rachunkowości;
2. użytkownicy z jednostki gospodarczej spoza rachunkowości;
3. użytkownicy zewnętrzni (odbiorcy) spoza przedsiębiorstwa.
Systematycznie prowadzony rachunek kosztów wykorzystuje ogólne procedury stosowane i wykorzystywane w rachunkowości, tj. dokumentowanie operacji gosp., ewidencjonowanie operacji na kontach, inwentaryzowanie składników majątkowych.
Funkcje rachunku kosztów.
Wynikają one z ogólnego podejścia do rachunkowości, jak i podsystem rachunkowości.
1. Informacyjna
Polega na tworzeniu informacji dotyczących kosztów i ich dostosowaniu do potrzeb informacyjnych, użytkowanych w celu formułowania opinii i podejmowania decyzji. Jest ona realizowana na wewnętrznych użytkowników, jak i na adresatów zewnętrznych. Spełnienie przez rachunek kosztów tej funkcji wymaga realizacji, współdziałania 3 innych funkcji:
1.1. Rejestracyjna
Podsystem ewidencyjny rachunkowości zajmujący się dokumentowaniem stosowanych składników kosztowych oraz ujmowanie tych składników w ewidencji systematycznej.
1.2. Klasyfikacyjna
Związana z dokonywaniem klasyfikacji kosztów zgodnie z zasadami metody bilansowej (ujmowanie kosztów na odpowiednich kontach, tj. kontach kosztów rodzajowych oraz wg miejsc powstawania)
1.3. Sprawozdawcza
Związana z końcowym produktem procesów przekształcania informacji w systemie rachunkowości, której konkretnym zakończeniem jest sporządzanie raportów, sprawozdań dla różnych adresatów
2. Analityczna
Obejmuje badanie i interpretację informacji dostarczanych przez system rachunku kosztów w celu oceny poziomu dynamiki i struktury kosztów oraz wyników finansowych i efektów działania jednostek gospodarczych.
3. Optymalizacyjna
Tworzy podstawy do dokonywania wyborów optymalnych.
4. Motywacyjna
Przejawia się w dostarczaniu informacji o kosztach (poziomie i kształtowaniu się ich) w celu lepszego wykorzystania posiadanych składników produkcyjnych.
5. Kontrolna
Dostarcza informacji o kosztach w celu oceny stopnia osiągnięcia wyznaczonych zadań i stopnia wykorzystania postawionych do dyspozycji środków.
Koszty stanowią wyrażone w pieniądzu celowe zużycie składników majątku trwałego i obrotowego usług obcych, nakładów pracy oraz niektóre wydatki nie stanowiące zużycia związane z prowadzeniem normalnej działalności przez jednostkę gospodarczą w określonym czasie.
Wydatek związany jest ze sferą obiegu pieniądza występujący w formie pieniężnej. Oznacza rozchód środków pieniężnych. Może to być, np. zakup materiałów i przyjęcie do magazynu, opłacenie podatku, spłata raty pożyczki, ale np. usługi obce są wydatkiem normalnym, który jest kosztem.
Nakład związany jest z tym, że nie każdy wydatek i zużycie staje się kosztem. Rozbieżność między momentem zużycia a momentem zaliczenia go do kosztów.
Stwierdza się, że:
- nie każdy wydatek to nakład
- nie każdy nakład wymaga poniesienia wydatku
- nakłady jednostki gosp. stanowiące odpowiednik poniesionych wydatków pieniężnych nie są identyczne pod względem czasowym i kwotowym (w krótkich okresach).
Podział kosztów wg kryteriów (określa o otrzymaniu przekroju kosztów):
1. Wg działalności
a) operacyjnej
Obejmują koszty ponoszone w celu zrealizowania podstawowych zadań, dla których jedn. gosp. została utworzona. Składają się z określonych pozycji kosztów, zwykłej działalności oraz z tzw. pozostałych kosztów operacyjnych. Zwykła działalność operacyjna obejmuje działalność produkcyjną, handlową i usługową. Koszty dział. prod. to koszty działalności polegającej na wytwarzaniu wyrobów gotowych lub są to koszty produkcji podstawowej związanej z wytwarzaniem prod. gotowych przeznaczonych do sprzedaży oraz koszty działalności pomocniczej, prowadzonej głównie na potrzeby wewnętrzne jedn. gosp. a sporadycznie sprzedawana odbiorcom zewnętrznym.
Koszty działalności handlowej obejmują koszty obrotu towarowego, związane z zakupem, magazynowaniem i sprzedażą towarów.
Koszty działalności usługowej obejmujące koszty związane z wytwarzaniem lub świadczeniem usług. Nie mają one postaci rzeczowej i nie mogą być magazynowane.
b) inwestycyjnej
Są to koszty związane z budową środków trwałych. Obejmują koszty mające na celu stworzenie nowych lub powiększenie istniejących środków trwałych. W rezultacie może nastąpić: wytworzenie śr. trw., ulepszenie śr. trw., którego efektem jest powiększenie się wartości istniejącego śr. trw.
c) koszty działalności finansowej
Są to koszty operacji finansowych dokonywanych przez jedn. gosp.. Zalicza się do nich: zapłacone prowizje os otrzymanych pożyczek i kredytów, zapłacone odsetki, dyskonto przy sprzedaży czeków obcych, pap. wart., weksli itp.
Koszty działalności operacyjnej i finansowej stanowią koszty działalności gospodarczej.
d) koszty działalności związane z funduszami celowymi
Obejmują one koszty ponoszone na realizację zadań, które określają przepisy stanowiące podstawę tworzenia funduszy, np. Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych.
2. Wg struktury wewnętrznej.
a) koszty proste
Składają się one z jednego rodzaju kosztów, który nie może być rozłożony na części składowe, np. amortyzacja, podatek od nieruchomości.
b) koszty złożone
Obejmują one kilka rodzajów kosztów prostych:
- koszty utrzymania zarządu
- płace
- utrzymanie budynków
Koszty proste tworzą tzw. Układ rodzajowy kosztów, który zawiera się w zespole IV kont (zużycie mat. i ener., usługi obce, podatki i opłaty, wynagrodzenia, świadczenia na rzecz pracowników, amortyzacja, pozostałe koszty proste).
Koszty złożone odzwierciedlane są na kontach zespołu V (koszty wg miejsc powstawania). Miejsce powstania to inaczej wyodrębnione organizacyjnie stanowisko pracy, komórki organizacyjne lub funkcje, za których realizację odpowiedzialne są określone osoby. Są to następujące koszty: k. wydziałów podst., wydziałów pomocniczych, k. zarządu, k. zakupu (rozliczane w czasie na kontach zespołu VI), k. sprzedaży.
3. Układ kalkulacyjny.
Podstawowy podział ze względu na możliwość przyporządkowania kosztów do przedmiotu odniesienia, np. wyroby gotowe, półfabrykaty, produkcja w toku.
a) koszty bezpośrednie
Pozycje kosztów, które można przypisać określonym przedmiotom kalkulacji, np. wyroby gotowe. Na podstawie pomiaru bezpośredniego lub dokumentacji źródłowej wyróżniamy podgrupy: materiały bezp., paliwo i energia, płace bezp., narzędzia i przyrządy specjalne, obróbka obca, koszty przygotowania nowej produkcji.
b) koszty pośrednie
Są to koszty, które nie mogą być odniesione wprost na określone przedmioty kalkulacyjne na podstawie dokumentacji. Koszty te grupuje się najpierw wspólnie, a następnie podlegają rozliczeniu za pomocą tzw. kluczy podziałowych. W przedsiębiorstwie przemysłowym są to koszty: wydziałowe, zarządu, zakupu, sprzedaży.
4. Ze względu na znaczenie kosztów ze względów kalkulacyjnych.
Dzielą się na koszty:
a) podstawowe
Obejmują one te koszty, które wiążą się z procesem produkcyjnym i można je traktować jako koszty produktów.
b) ogólne
Zaliczamy do nich koszty zarządzania zarówno wydziałów produkcyjnych i pozostałych komórek organizacyjnych oraz inne koszty dotyczące utrzymania jedn. gosp. jako całości.
5. Ze względu na wpływ wielkości działalności.
Dzielimy je na:
a) koszty stałe
Są to koszty, które nie są zależne od wielkości produkcji lub innej działalności jedn. gosp. (amortyzacja budynków, podatki od nieruchomości, czynsze)
- koszty bezwzględnie stałe (absolutnie nie zależą od wielkości produkcji, np. amortyzacja budynków)
- względnie stałe (niezmienne w pewnych zakresach, np. koszty zarządu, koszty amortyzacji maszyn)
b) koszty zmienne
Zmieniają się wraz z rozmiarami produkcji lub działalności (koszty rosną, gdy produkcja rośnie, maleją, gdy produkcja maleje).
- koszty zmienne proporcjonalnie (np. koszty zużycia materiałowego)
- koszty zmienne progresywne (rosną szybciej niż produkcja, np. koszty robocizny, nadliczbówki)
- koszty zmienne degresywne (maleje wartość w miarę wzrostu produkcji, np. koszt amortyzacji maszyn).
Rozliczenia międzypodmiotowe kosztów.
W przedsiębiorstwach, w których istnieją powiązane podmioty wewnętrzne zachodzi potrzeba rozliczenia kosztów i świadczeń międzypodmiotowych. Problem ten występuje, gdy w przeds. występują wydziały produkcji pomocniczej. Podstawowym zaś zadaniem tych wydziałów jest wspomaganie innych rodzajów działalności jedn. gosp., a zwłaszcza dział. podst. Wydziały produkcji pomocniczej wytwarzają wyroby i świadczą usługi na wewnętrzne potrzeby przedsiębiorstwa, a więc na potrzeby zarządu, zbytu oraz innych wydziałów pomocniczych.
Działalność wydziału produkcji pomocniczej obejmuje świadczenie następujących usług: transportowych, remontowych, wytwarzanie energii, narzędzi, opakowań, części zapasowych i prototypów oraz świadczenie usług bytowych dla pracowników. Istnieje tendencja ograniczania tych usług pomocniczych na korzyść korzystania z usług zewnętrznych.
Ogół kosztów ponoszonych przez wydziały prod. pomoc. zapisuje się na koncie syntetycznym o nazwie Koszty działalności pomocniczej i socjalnej (ewidencjonuje się na nim wszystkie koszty). Stosuje się ewidencję dwupoziomową:
a) koszty poszczególnych wydziałów
b) wydzielenie poszczególnych szczebli kosztów rodzajowych.
Zgrupowane koszty danego wydziału pomocniczego podlegają rozliczeniu na koniec okresu. Rozliczenie to ma na celu podział ogółu kosztów pomiędzy te miejsca powstawania kosztów, które korzystały ze świadczeń.
Koszty świadczeń wydziałów działalności pomocniczej na rzecz innych typów działalności i sprzedaż na zewnątrz są kalkulowane w wysokości technicznego kosztu wytworzenia. Sposób rozliczania kosztów wydz. pom. na rzecz odbiorców zależy od charakteru i kierunków świadczeń wydziałów pomocniczych. Ze względu na charakter świadczenia dzielimy na jednorodne (produkcja 1 rodzaju wyrobów) i różnorodne (produkcja wielu rodzajów wyrobów i usług). Ze względu na kierunki wyróżniamy świadczenia jednokierunkowe (charakteryzują się wyłącznie potrzebami innych odbiorców poza wydziałami pomocniczymi) oraz polegające na produkcji wyrobów i usług na potrzeby innych odbiorców, jak i potrzeby innych wydziałów pomocniczych.
Rozliczanie kosztów wydziału pomocniczego powinno przebiegać następująco:
1. ustalenie kosztu wytworzenia jednostki produktu danego wydziału
2. ustalenie kosztów świadczeń na rzecz poszczególnych odbiorców i innych wydziałów oraz odbiorców zewnętrznych.
Podstawą odpowiedniego podziału kosztów jest wykorzystanie właściwego doboru kluczy podziałowych.
Rachunek kosztów rodzajowych.
Zajmuje się on gromadzeniem wszystkich kosztów, jakie powstają w jednostce gospodarczej w związku z zaopatrzeniem, produkcją i sprzedażą wyrobów i usług w danym okresie sprawozdawczym.
Podstawowym zadaniem rachunku kosztów rodzajowych jest grupowanie całości ponoszonych kosztów wg ich elementarnych składników. Przez to stwarza się możliwość podziału poszczególnych składników kosztów na miejsca ich powstawania oraz na nośniki kosztów, traktowanych jako przyczyny poniesienia kosztów.
Grupowanie kosztów wg rodzaju daje możliwość kontroli zużycia poszczególnych czynników produkcji w związku z wytwarzaniem określonych wyrobów i świadczeniem usług.
Rachunek kosztów rodzajowych ułatwia badanie i analizowanie wewnętrznych struktur kosztów, a tym samym daje podstawę planowania poziomu i wysokości kosztów.
Znaczenie rachunku kosztów rodzajowych jest istotne zwłaszcza w tych jednostkach gosp., które nie prowadzą pełnej ewidencji kosztów.
Istnieje związek pomiędzy rachunkiem kosztów a zasadami ewidencji kosztów:
- rachunek kosztów ujmuje koszty tylko w układzie tylko w układzie rodzajowym, a to ma odbicie w ewidencji w zespole 4.
- ewidencja kosztów obejmuje tylko koszty wg miejsca ich powstawania i ewidencjonowane są tylko w układzie 5.
- pełna ewidencja obejmuje ewidencję kosztów wg miejsc ich powstawania i w układzie rodzajowym.
Fragmentaryczna ewidencja kosztów może być prowadzona w jednostkach o nierozwiniętej strukturze lub jednostkach produkcyjnych.
Koszty ponoszone w przedsiębiorstwie mogą być rozłożone na składniki, które w danym przedsiębiorstwie nie mogą już ulec dalszemu rozłożeniu, tj. pierwotne jednorodne składniki kosztów będące dla przedsiębiorstwa element procesu pracy. Składniki te określa się mianem rodzaju kosztów lub kosztów rodzajowych. Standardowo w układzie rodzajowym kosztów wyodrębnia się składniki kosztowe: zużycia materiałów i energii, usługi obce, podatki i opłaty, wynagrodzenia, świadczenia na rzecz pracowników, amortyzacja, pozostałe nie wymienione koszty rodzajowe.
Rodzajowy układ kosztów pozwala grupować koszty wg ekonomicznej treści elementarnych nakładów czynników produkcji potrzebnych do obliczeń produkcji dodanej.
Większość pozycji kosztów rodzajowych to koszty proste, które są wyrazem zużycia pierwotnych czynników produkcji.
Rodzajowy układ kosztów nie obejmuje:
- pozostałych kosztów operacyjnych (nie związanych z typową działalnością jednostki), np. koszty związane ze sprzedażą środków trwałych, zapłata kary umownej.
- koszty operacji finansowych
- koszty inwestycji wykonywanych przez jednostki obce
- koszty związane z funduszami specjalnymi (Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych)
- koszty związane z usuwaniem zdarzeń losowych (strat nadzwyczajnych).
Koszty zużycia materiałów i energii obejmują wartość zużytych materiałów podstawowych i pomocniczych budowlanych, technicznych, części zapasowych, biurowych, opakowań, wartość zużytych paliw płynnych, gazowych, nabytej energii elektrycznej, gazu, wody. Wartości te wycenia się wg rzeczywistych cen zakupu, tj. kwot należnych sprzedawcy z pominięciem podatku VAT, a przypadku materiałów z zagranicy obejmuje także cło, podatek akcyzowy i importowy. Przy zakupie materiałów powstają koszty związane z zakupem, które powinny być wyszczególnione i doliczone proporcjonalnie do zużytych materiałów.
Usługi obce to świadczenia wykonywane przez podmioty obce. Traktowane są one jako natychmiastowe zużycie i są wciągane od razu w koszty. Do kosztów usług obcych nie zalicza się kosztów usług bankowych, likwidacji środków trwałych (pozostałe koszty operacyjne), usług świadczonych o charakterze kar.
Podatki i opłaty obejmują wszystkie płacone przez jednostki podatki i opłaty o charakterze podatkowym, które stanowią koszt typowej działalności operacyjnej, np. opłaty za wieczyste użytkowanie gruntów, opłaty lokalne, opłaty za korzystanie ze środowiska, opłaty skarbowe itp. i opłaty licencyjne za licencje do 1 roku.
Wynagrodzenia obejmują ogół wynagrodzeń pieniężnych oraz wartość świadczeń w naturze, czyli deputatów lub ich ekwiwalentów zaliczanych do wynagrodzeń osób fizycznych. Wyróżniamy 2 rodzaje wynagrodzeń:
- osobowe (na podstawie umowy o pracę)
- bezosobowe (na podst. umów cywilno-prawnych: o dzieło, zlecenia).
Świadczenia na rzecz pracowników – jednostki gospodarcze zobowiązane są do ponoszenia różnych świadczeń związanych z zatrudnianiem pracowników. Świadczenia te zaliczane są do kosztów działalności operacyjnej.
Koszty zużycia składników majątku trwałego (amortyzacja) – wartość zużycia określa się jako umorzenia. Zużywające się środki trwałe przenoszą swoją wartość na usługi. Metoda degresywna naliczania amortyzacji polega na zmniejszaniu wartości amortyzacji, natomiast progresywna na zwiększaniu tej wartości.
Pozostałe koszty rodzajowe – w szczególności zalicza się do nich: koszty podróży służbowych (przejazdy, noclegi, diety), koszty reprezentacji i reklamy (zalicza się je w ciężar kosztów operacyjnych. Są one limitowane), koszty usług bankowych związane z opłatami manipulacyjnymi.
Kalkulacja – powinna ustalać wysokość kosztu jednostkowego wraz ze wskazaniem struktury jego części składowych. Jest całością czynności obliczeniowych zmierzających do ustalenia kwoty kosztów przypadających na przedmiot kalkulacji. Jest to ogół czynności i zabiegów zmierzających do ustalenia kwoty kosztów przypadających na przedmiot kalkulacji. Stanowi część składową rachunkowości przedsiębiorstw, zadaniem której jest obliczenie kosztów przypadających na przedmiot kalkulacji. Stanowi ustalenie wg pozycji kalkulacyjnych całkowitego kosztu własnego przedmiotu kalkulacji za pomocą metod dostosowanych do rodzaju i organizacji produkcji.
Istota kalkulacji sprowadza się do wykonania czynności głównie asymetrycznych, zmierzających do ustalenia kalkulowanego kosztu na jednostkę produktu lub innego przedmiotu kalkulacji zarówno w wartości globalnej, jak i z podziałem na elementy składowe. Możemy ją rozpatrywać z punktu widzenia pełnego rachunku kosztów, jak również w rachunku kosztów niepełnych.
Jednym z elementów kalkulacji jest jej cel, czyli ustalenie jednostkowego kosztu wytworzenia, jednostkowego kosztu własnego sprzedaży, czy jedn. kosztu zmiennego.
Celem i zadaniem kalkulacji jest ustalenie kosztu wytworzenia jednostki produktu drogą:
a) agregacji ogółu kosztów dotyczących tych produktów z podziałem na pozycje kalkulacyjne;
b) ustalenia poszczególnych rodzajów wytworzonych wyrobów, czyli tzw. liczby jednostek kalkulacyjnych stanowiących podstawę kalkulacji;
c) przyporządkowanie tych kosztów do poszczególnych rodzajów produktów. Koszty bezpośrednie na podst. dokumentów księgowych, koszty pośrednie za pomocą odpowiednich kluczy podziałowych i metod rozliczeniowych.
d) ustalenia jednostkowego kosztu wytworzenia zarówno ogółem, jak i w przekroju poszczególnych pozycji kalkulacyjnych.
Zadania kalkulacji sprowadzają się głównie do:
a) ...
MAXXDATA