Bhikkhu Bodhi - Wprowadzenie do Dhammapady.pdf - Dokumenty - CIEKAWE!!! - bard007

Wprowadzenie do Dhammapady

Bodhi Bhikkhu

Całość Dhammapady można przeczytać na stronie Mahajana.net, klikając w baner poniżej.

"Publikacja niniejsza nie jest chroniona prawem autorskim. Możliwym jest swobodne kopiowanie i wykorzystywanie dowolnych jej

fragmentów za przytoczeniem źródła. Wydawcy proszą jedynie o powiadomienie ich o takim fakcie."

Od czasów starożytnych aż po dzień dzisiejszy, Dhammapada była i jest uznawana za

najbardziej zwięzłe przedstawienie nauki Buddy, jakie można znaleźć w kanonie palijskim,

oraz za główny duchowy testament wczesnego buddyzmu. W krajach wyznających buddyzm

Theravady, takich jak Sri Lanka, Birma i Tajlandia, wpływ Dhammapady jest wszechobecny.

Jest ona wiecznie świeżym źródłem tematów kazań i dyskusji, przewodnikiem w

rozwiązywaniu niezliczonych problemów życia codziennego, materiałem do wstępnych

duchownych pouczeń dla nowicjuszy w klasztorach. Można oczekiwać, iż nawet

doświadczeni pustelnicy o skłonnościach kontemplacyjnych zaszyci w leśnych pustelniach

czy górskich jaskiniach, wśród swych nielicznych dóbr materialnych będą mieli kopię tej

książki. Ponadto podziw dla Dhammapady nie ograniczał się jedynie do zadeklarowanych

wyznawców buddyzmu. Wszędzie tam, gdzie ją poznawano, jej moralna szczerość,

realistyczne pojmowanie życia ludzkiego, aforystyczna mądrość i poruszający przekaz drogi

ku wolności od cierpienia, zyskiwały jej oddanie i cześć ludzi reagujących na to, co dobre i

prawdziwe.

Autorem strof składających się na Dhammapadę, jest indyjski mędrzec zwany Buddą, co jest

pełnym czci tytułem oznaczającym „oświeconego” lub „przebudzonego”. Historia życia tej

czcigodnej osoby była często ozdabiana literackimi upiększeniami i domieszką legendy, lecz

zasadnicze historyczne fakty są proste i jasne. Przyszły Budda urodził się w szóstym wieku

p.n.e. jako syn króla panującego w małym państwie u podnóży Himalajów, na terenie

dzisiejszego Nepalu. Jego imię brzmiało Siddhattha, a nazwisko rodowe Gotama (w

sanskrycie: Siddhartha Gautama). Wychowywany w przepychu, przygotowywany przez ojca

do objęcia po nim tronu, młody książę wkrótce po osiągnięciu dojrzałości doznał głęboko

poruszającego spotkania z cierpieniami życia, w wyniku czego stracił wszelkie

zainteresowanie przyjemnościami i przywilejami związanymi ze sprawowaniem władzy nad

innymi. Gdy miał dwadzieścia dziewięć lat, pewnej nocy opuścił królewskie miasto i odszedł

w lasy, by żyć jak asceta, zdecydowany odnaleźć drogę do wyzwolenia z cierpień. Przez

następne sześć lat wypróbowywał różne systemy medytacji i poddawał się surowym

umartwieniom, lecz odkrył jedynie, iż praktyki te nie przybliżyły go ani trochę ku

ostatecznemu celowi. W końcu, mając lat trzydzieści pięć, siedząc w głębokiej medytacji pod

drzewem we wiosce Gaja, osiągnął Najwyższe Oświecenie i stał się Buddą, prawdziwie

Oświeconym. Przez kolejne czterdzieści pięć lat podróżował po północnych Indiach, głosząc

prawdy, które odkrył, i ustanawiając zakon mnichów i mniszek dla dalszego głoszenia jego

nauki. W wieku lat osiemdziesięciu, przebywając w małym miasteczku Kusinara w otoczeniu

wielkiej rzeszy uczniów, odszedł spokojnie po długim i owocnym życiu.

Dla swych wyznawców Budda nie jest bogiem ani boskim wcieleniem, ani też prorokiem

przynoszącym boską nowinę, lecz kimś, kto poprzez swój własny wysiłek i inteligencję

osiągnął najwyższą zdobycz duchową, do jakiej zdolny jest człowiek — doskonałą mądrość,

pełne oświecenie, całkowite oczyszczenie umysłu. W historii ludzkości pełni on rolę

nauczyciela — światowego nauczyciela, który ze współczucia wskazuje innym drogę ku

Nibbanie (w sanskrycie: Nirvana), ostatecznemu uwolnieniu od cierpienia. Jego nauka, znana

jako Dhamma, oferuje zbiór wskazań wyjaśniających prawdziwą naturę istnienia i

ukazujących ścieżkę wiodącą ku wyzwoleniu. Wolna od dogmatów i autorytatywnych

roszczeń, których nie można zbadać, Dhammapada pewnie zasadza się na solidnym podłożu

jasnego zrozumienia rzeczywistości przez Buddę, i prowadzi praktykującego ją do takiego

samego zrozumienia — wiedzy, która usuwa korzenie cierpienia.

Tytuł Dhammapada przypisany niniejszej antologii przez starożytnych kompilatorów pism

buddyjskich, oznacza fragmenty, aspekty czy też wycinki Dhammy. Praca ta otrzymała taki

tytuł, ponieważ w swych dwudziestu sześciu rozdziałach łączy wielorakie aspekty nauki

Buddy ukazując różne punkty, z których możemy wglądać w jej sedno. Podczas gdy dłuższe

przemowy Buddy, zawarte w pisanych prozą częściach Kanonu buddyjskiego, zwykle

rozwijają się metodycznie, według sekwencyjnej struktury doktryny, to Dhammapadzie brak

takiego systematycznego układu. Praca ta jest po prostu zbiorem inspirujących i pouczających

strof dotyczących podstaw Dhammy, pomyślanych jako fundament osobistych wskazań i

pouczeń. Niektóre kolejne strofy, w części rozdziałów, mogły być wypowiedziane przez

Buddę przy jednej okazji, i wtedy wyraźnie wykazują one stopniowe rozwijanie jakiejś myśli

bądź też różne ujęcia tego samego tematu. Jednakże w większości przypadków jedynym

powodem zgrupowania strof w jeden rozdział jest po prostu to, że dotykają one podobnego

zagadnienia. Tytuły dwudziestu sześciu rozdziałów służą w ten sposób jako rodzaj rubryk do

klasyfikowania różnych poetyckich wypowiedzi Mistrza, a powodem do włączenia danego

wiersza do danego rozdziału jest to, że wymieniony jest w nim temat zaznaczony w tytule

rozdziału. W niektórych przypadkach (Rozdziały 4 i 23) może to być bardziej symbol

metaforyczny niż element doktryny. Wydaje się także, iż nie ma żadnego zamierzonego

porządku w kolejności samych rozdziałów, choć czasami można odnaleźć w tym nikłe ślady

rozwijania pewnego wątku.

Elementy nauki Buddy, widziane w aspekcie jej całkowitości, wiążą się w jeden doskonale

spójny system myślenia i praktyki, który czerpie swą jedność z ostatecznego celu, jakim jest

osiągnięcie wyzwolenia od cierpień. Lecz nauka ta, wypływając nieuchronnie z losu

człowieka jako swej matrycy i punktu wyjścia, musi być wyrażona w taki sposób, by

docierała do ludzi znajdujących się na różnych poziomach rozwoju duchowego, stojących

przed bardzo różnymi problemami i celami, zainteresowanych w danym momencie różnymi

sprawami, mających bardzo zróżnicowane możliwości rozumienia. Zatem tak jak woda, choć

w swej istocie taka sama, przyjmuje inny kształt w zależności od naczynia, do którego jest

nalana, tak też Dhamma wyzwolenia przyjmuje różne kształty w odpowiedzi na potrzeby

ludzi, którzy mają być jej nauczani. Ta różnorodność, już wystarczająco widoczna w pisanych

prozą rozprawach buddyjskich, staje się jeszcze bardziej uderzająca w przypadku tak wysoce

skondensowanego, spontanicznego i wypełnionego intuicyjnym ładunkiem przekazu, jakim są

wersety użyte w Dhammapadzie. Wzmocniona siła przekazu może prowadzić do pozornych

niekonsekwencji, które mogą z kolei wprowadzać w błąd osoby nieświadome powyższych

faktów. Przykładowo, w wielu wierszach Budda zaleca pewne szczególne praktyki jako

prowadzące do odrodzenia się w niebie, a w innych przestrzega swych uczniów przed

dążeniem do nieba i wychwala tego, który nie zachwyca się niebiańskimi rozkoszami (187,

417). Często pochwala on skutki gromadzenia zasług, lecz w innych miejscach wychwala

tego, kto przekroczył poza zasługę i przewinę (39, 412). Bez uchwycenia wewnętrznej

struktury Dhammapady, stwierdzenia takie jak powyższe, zestawione obok siebie, będą

wydawać się nie do pogodzenia i mogą nawet prowadzić do uznania nauki za wewnętrznie

sprzeczną.

Kluczem do rozwikłania tych pozornych sprzeczności jest zdanie sobie sprawy z faktu, że

Dhamma czerpie swój kształt zarówno z potrzeb różnych osób, do których jest kierowana, jak

również z wielorakości potrzeb, które mogą współistnieć nawet w tej samej osobie. By

odkrywać sens zawarty w różnorodnych stwierdzeniach, jakie można znaleźć w

Dhammapadzie, i przy ustalaniu intencji, jakie kryły się za danym wierszem zawartym w tej

pracy, proponujemy przyjąć cztery poziomy rozumowania i w ten sposób uchwycić

prawidłowo miejsce każdego z nich w całościowej wizji Dhammy. Ten czteropoziomowy

schemat wywodzi się ze starożytnej maksymy interpretacyjnej, która głosi, iż nauka Buddy

ma trzy podstawowe cele: dobro ludzi tu i teraz, korzystne odrodzenie się w następnym

wcieleniu i osiągnięcie ostatecznego dobra. Trzy poziomy odpowiadają tym trzem celom, a

czwarty jest związany z rozróżnieniem pomiędzy dwoma aspektami ostatniego z celów:

ścieżką i jej owocami.

(I) Pierwszy poziom wiąże się z nastawieniem na stwarzanie dobra i szczęścia w

bezpośrednio dostrzegalnej sferze stosunków pomiędzy ludźmi. Na tym poziomie zadaniem

jest ukazanie człowiekowi drogi do życia w pokoju ze sobą samym i ze swymi współbraćmi,

do wypełniania obowiązków rodzinnych i społecznych oraz do ograniczania złości,

konfliktów i przemocy, zatruwających stosunki pomiędzy ludźmi i przynoszących tak wiele

cierpienia jednostce, społeczeństwu i światu. Wskazówki na tym poziomie są w znacznej

części identyczne z podstawowymi nakazami etycznymi proponowanymi przez wszystkie

wielkie uniwersalne religie, lecz w nauce buddyjskiej są one wolne od korzeni teistycznych, a

opierają się na dwóch bezpośrednio sprawdzalnych podstawach: trosce każdego człowieka o

własną integralność i długotrwałe szczęście oraz trosce o dobrobyt tych, których mogą

dotykać skutki naszych działań (129-132). Najbardziej ogólna wskazówka, jaką daje

Dhammapada, to unikanie wszelkiego zła, kultywowanie dobra i oczyszczanie swego umysłu

(183). By rozwiać wszelkie wątpliwości, jakie uczeń mógłby mieć co do tego czego powinien

unikać a co czynić, inne wiersze dostarczają wskazówek bardziej bezpośrednich. Winno się

unikać złości w czynach, słowach i myślach i dążyć do samoopanowania (231-234). Winno

się przestrzegać pięciu wskazań, podstawowego moralnego kodeksu buddyzmu, który naucza

powstrzymywania się od niszczenia życia, kradzieży, cudzołóstwa, kłamstwa i brania

środków odurzających. Ktoś, kto gwałci te pięć reguł, „podcina swe korzenie już w tym

właśnie świecie” (246-247). Uczeń powinien traktować wszystkie żywe istoty z dobrocią i

współczuciem, żyć uczciwie i w sposób prawy, panować nad swymi pragnieniami

zmysłowymi, mówić prawdę i prowadzić trzeźwe i rzetelne życie, wypełniając swe obowiązki

takie jak służenie swym rodzicom, najbliższej rodzinie i osobom duchownym, których

utrzymanie zależne jest od ludzi świeckich (332-333).

Duża liczba wierszy dotyczących tego pierwszego poziomu wiąże się z rozwiązywaniem

konfliktów i wrogości. Kłótni należy unikać poprzez cierpliwość i wyrozumiałość, gdyż

odpowiadając nienawiścią na nienawiść jedynie podtrzymujemy cykl zemsty i odwetu.

Nienawiść można prawdziwie przezwyciężyć jedynie nie-nienawiścią, pobłażliwością i

miłością (4-6). Nie powinno się odpowiadać na gorzkie słowa, lecz zachować milczenie

(134). Nie powinno się ulegać gniewowi, lecz panować nad nim, tak jak woźnica panuje nad

rozpędzonym rydwanem (222). Zamiast wyszukiwać błędy u innych, uczeń powinien badać

swe własne błędy i nieustannie czynić wysiłki, by usuwać swe własne skalania, niczym

złotnik oczyszczający srebro (50, 239). Nawet jeśli w przeszłości ktoś uczynił źle, to nie ma

potrzeby być przygnębionym czy zrozpaczonym; sposób postępowania człowieka może

zostać całkowicie odmieniony, a ktoś, kto porzuca zło na rzecz dobra, rozświetla ten świat

niczym księżyc uwolniony z zasłony chmur (173).

Nieskazitelne cechy wyróżniające cnotliwego człowieka to szczodrość, prawdomówność,

cierpliwość i współczucie (223). Rozwijając i doskonaląc w sobie te cechy, człowiek żyje w

harmonii ze swym sumieniem i w pokoju ze swymi współbraćmi. Aromat cnoty, stwierdza

Budda, jest słodszy niż aromat wszystkich kwiatów i perfum (55-56). Człowiek dobry jaśnieje

z daleka niczym Himalaje i gdziekolwiek by się nie udał, jest kochany i szanowany (303-

304).

(II) Na drugim poziomie swego przekazu Dhammapada ukazuje, iż znaczenie moralności nie

kończy się na prowadzeniu do ludzkiego szczęścia tu i teraz, lecz ma znacznie bardziej

decydujący wpływ, kształtuje przeznaczenie danej osoby. Ten poziom zaczyna się od

uświadomienia faktu, iż dla refleksyjnego umysłu zwykłe apelowanie o altruizm nie jest w

stanie dostarczyć zadawalającego kontekstu ogólnej sytuacji człowieka. Z jednej strony nasze

wrodzone poczucie moralnej sprawiedliwości każe oczekiwać, by dobroć była odpłacana

szczęściem, a zło cierpieniem; z drugiej, najczęstsze doświadczenie pokazuje nam ludzi

cnotliwych nękanych trudnościami i przypadłościami oraz ludzi na wskroś złych niesionych

przez fale fortuny (119-120). Intuicja moralna podpowiada nam, że jeśli bycie prawym ma w

dłuższej perspektywie wartość, to ten powyższy brak równowagi powinien zostać w jakiś

sposób odwrócony. Widzialny porządek rzeczy nie dostarcza tu żadnego oczywistego

rozwiązania, lecz nauka Buddy ujawnia czynnik potrzebny, by uczynić zadość naszemu

oczekiwaniu moralnej sprawiedliwości: jest nim powszechne bezosobowe prawo rządzące

wszystkimi odczuwającymi istotami. Jest to prawo kammy (sanskr. karmy), działania i

owocu, które sprawia, że czyn dający się ocenić w kategoriach moralności nie rozpływa się w

nicość, lecz przynosi w końcu stosowną odpłatę, w postaci szczęścia w zamian za dobro lub

cierpienia — za zło.

W popularnym rozumieniu kamma jest czasami utożsamiana z losem, lecz jest to pogląd

błędny, całkowicie nie do przyjęcia na gruncie doktryny buddyjskiej. Kamma oznacza

działanie związane z wolą, działanie zamierzone, które może się przejawiać na zewnątrz jako

czyn cielesny lub mowa, bądź pozostawać czymś wewnętrznym, jako nie wyrażone myśli,

pragnienia czy uczucia. Budda rozróżnia dwa zasadnicze etyczne rodzaje kammy: negatywną

— działanie wypływające z umysłowego stanu chciwości, nienawiści i ułudy; i pozytywną —

działanie zakorzenione w szczodrości i odrzuceniu przywiązań, dobrej woli i zrozumieniu.

Czyny rozmyślnie dokonywane przez człowieka mogą znikać bez śladu z jego pamięci, lecz

raz dokonane pozostawiają w umyśle subtelne ślady, nasiona o potencjale do zaowocowania

w przyszłości, kiedy zaistnieją warunki do ich dojrzenia.

Obiektywnym polem, na którym dojrzewają nasiona kammy, jest proces odradzania się,

zwany sansarą. W nauce Buddy życie nie jest widziane jako odosobnione zdarzenie

rozpoczynające się spontanicznie wraz z narodzinami i kończące całkowitym zniknięciem

wraz ze śmiercią. Każdy okres życia jest widziany jako część indywidualnej serii wcieleń, bez

wyraźnego początku w czasie i trwającej tak długo, jak długo trwa samo pragnienie istnienia.

Odrodzenie się może mieć miejsce w różnych krainach. Należą do nich nie tylko znane nam

krainy istot ludzkich i zwierząt, lecz także rozciągające się ponad nimi niebiańskie światy

wyższego szczęścia, piękna i mocy oraz położone poniżej piekielne światy skrajnych cierpień.

Przyczynę odradzania się w tych różnych krainach upatruje Budda w kammie, naszych

własnych świadomie zamierzonych uczynkach. W pierwszym rzędzie kamma decyduje o

tym, w jakiej krainie ma miejsce odrodzenie się; czyny dobre przynoszą odrodzenie w

wyższych sferach, czyny złe w niższych. Doprowadziwszy do odrodzenia się danej istoty,

kamma działa nadal, decydując o cechach i okolicznościach, przesądzających o jej życiu w

danej formie istnienia. Tak więc w ramach świata ludzkiego uprzednio nagromadzona dobra

kamma zaowocuje długim życiem, dobrym zdrowiem, zamożnością, urodą i powodzeniem;

nagromadzenie złej kammy przyniesie krótkie życie, choroby, ubóstwo, brzydotę i

niepowodzenia.

Ujmując rzecz normatywnie, drugi poziom nauki, jaki odnajdujemy w Dhammapadzie, jest

logicznym następstwem uznania prawa kammy, użytym tu dla ukazania ludziom, którzy w

naturalny sposób pożądają szczęścia i wolności od zmartwień, jakiegoś skutecznego sposobu

osiągania ich zamierzeń. Treść tej nauki nie jest różna od tego, co znajdujemy na pierwszym

poziomie; jest to ten sam zestaw pouczeń etycznych, nakazujących powstrzymywanie się od

zła i czynienie dobra. Różnica tkwi jedynie w perspektywie, z jakiej udzielane są te

pouczenia, inny jest też cel, w którym winny one zostać przyjęte. Zasady moralności są

ukazane teraz w ich szerszych kosmicznych powiązaniach, jako podłączone do

niewidzialnego, lecz wszechogarniającego prawa, spajającego całe życie i zarządzającego

powtarzającymi się obrotami życia i śmierci. Bycie w zgodzie z moralnością uzasadnione jest

tym, że pomimo związanych z tym wszelkich trudności i — zdawałoby się oczywistych —

porażek jest ono w harmonii z tym prawem, w ramach którego poprzez sprawczość kammy

nasze świadomie zamierzone uczynki stają się zasadniczym czynnikiem, który określa nasze

przeznaczenie zarówno w tym życiu, jak i w kolejnych stanach istnienia. Postępowanie w

zgodzie z tym prawem etycznym wiedzie nas w górę — ku wewnętrznemu rozwojowi,

odradzaniu się w wyższych stanach i bogatszemu doświadczaniu szczęścia i radości.

Gwałcenie tego prawa, działanie w uścisku samolubstwa i nienawiści wiedzie ku upadkowi

— ku wewnętrznej degradacji, cierpieniu i odradzaniu się w światach cierpienia. Temat ten

ukazany jest już w parze wersów otwierających Dhammapadę, i pojawia się on ponownie w

różnych postaciach przez jej dalszy ciąg (np. 15-18, 117-122, 127, 132-133, Rozdział 22).

(III) Zalecenia etyczne, będące odpowiedzią na pragnienie odrodzenia się na wyższych

poziomach i szczęścia w przyszłych żywotach, nie stanowią ostatecznej treści nauki Buddy i

w związku z tym nie mogą stanowić przekonującego programu osobistego rozwoju jednostki,

zalecanego przez Dhammapadę. W swoim obszarze zastosowania, są one bezwzględnie

ważne jako wstępne czy tymczasowe nauki dla tych, których zalety duchowe jeszcze w pełni

nie dojrzały i wymagają dalszego pogłębiania podczas kolejnych wcieleń. Głębsze, bardziej

wnikliwe dociekanie ujawnia jednak, iż wszystkim stanom istnienia w sansarze, nawet w

najwznioślejszych niebiańskich sferach, brak jest prawdziwej wartości; są one wszystkie

zasadniczo nietrwałe, pozbawione trwałej substancji, a więc dla tych, którzy się ich czepiają,

stanowią one potencjalne zarzewie przyszłego cierpienia. Uczeń, który jest dojrzały i

wystarczająco przygotowany przez uprzednie doświadczenia do przyjęcia tego szczególnego

wykładu Dhammy, jaki przekazał Budda, nie tęskni już nawet za odrodzeniem się w sferze

bogów. Zrozumiawszy zasadniczą skazę i niepełność wszelkich uwarunkowanych zjawisk i

rzeczy, skupia on swe aspiracje jedynie na wyzwoleniu z wiecznie powracającego kręgu

narodzin. Jest to ostateczny cel dla tych, którzy rozwinęli w sobie duchowość, oraz

długofalowy ideał dla tych, którzy potrzebują dalszego rozwoju: Nibbana, Bez-śmiertelność,

nieuwarunkowany stan, w którym nie ma już więcej narodzin, starzenia się i śmierci ani też

nie ma już cierpienia.

Bhikkhu Bodhi - Wprowadzenie do Dhammapady.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: