Dysleksja.pdf

dr Marta Korendo

Akademia Pedagogiczna, Kraków

Streszczenie:

Artykuł porusza problem dysleksji ze szczególnym podkreśleniem zagadnień

związanych z potrzebą wczesnej diagnozy oraz indywidualnej terapii. Autorka postuluje

odejście od dotychczasowej praktyki diagnostycznej, zwłaszcza w zakresie czasu i

sposobu badania. Omówione zostały również grupy ćwiczeń najczęściej stosowanych

podczas terapii.

Dysleksja – problem wciąż nieznany 1 .

Dysleksja jest zjawiskiem coraz powszechniejszym, choć w ślad za tym nie idzie

ciągłe usprawnianie procedur diagnostycznych oraz wzrost wiedzy ogólnej na omawiany

temat. Wraz ze zwiększaniem się liczby osób z orzeczeniem dysleksji oraz uczniów z

objawami niezdiagnozowanego problemu, rosną również kłopoty nauczycieli z

interpretowaniem wskazań wydawanych przez poradnie psychologiczno – pedagogiczne oraz

przepisów prawnych regulujących kwestie specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu.

Niepokój budzą narastające i utrwalające się stereotypowe poglądy, podzielane także przez

specjalistów, dotyczące sposobu oraz czasu dokonywania diagnozy dysleksji, pomocy

uczniom dyslektycznym oraz pracy z zespołem klasowym, w którym 30 – 40 procent uczniów

posiada orzeczenia stwierdzające specyficzne trudności w nauce czytania i pisania.

Bezradność nauczycieli jest przyczyną tworzenia negatywnych postaw w stosunku do

problemu dysleksji, które przejawiają się w skrajnych wypadkach całkowitym ignorowaniem

orzeczeń lub przeciwnie – zwalnianiem uczniów z obowiązków, stosowaniem takich samych

ulg dla wszystkich posiadających orzeczenia poradni, bez względu na podłoże problemów

rozwojowych.

1 Tytuł artykułu nawiązuje do tytułu książki M. Kostki – Szymańskiej i G. Krasowicz – Kupis: Dysleksja.

Problem znany czy nieznany? , Lublin 2007

Dysleksja staje się zjawiskiem zbyt powszechnym, by można było obojętnie

przechodzić obok utrwalających się stereotypów wynikających często z braku wiedzy oraz

błędnych interpretacji przepisów oraz orzeczeń.

Co to jest dysleksja?

Dotychczasowe próby zdefiniowania dysleksji nie zakończyły się pełnym sukcesem.

Głównym powodem tego faktu jest to, że dysleksja okazała się zjawiskiem niezwykle

złożonym, o szerokim wachlarzu objawów. Dodatkowym problemem stało się wyłączanie

trudności o charakterze dyslektycznym z zaburzeń innego typu i próba wyabstrahowania

dysleksji jako zjawiska izolowanego, nie mogącego współistnieć z innymi problemami

rozwojowymi. Poważne wątpliwości w istniejących definicjach budzi fakt niediagnozowania

dysleksji w przypadku zaburzeń funkcjonowania zmysłów, w tym np. słuchu. Z wieloletnich

doświadczeń klinicznych wiemy już dzisiaj, że wiele osób niesłyszących wykazuje trudności

w nabywaniu systemu językowego o podłożu dyslektycznym, niezależne lub jedynie

częściowo zależne od zaburzeń słuchu. To często tłumaczy fakt odmiennego przebiegu terapii

u osób niesłyszących, u których początkowe dane wydawały się zbliżone (wiek

chronologiczny, wiek rozpoczęcia terapii, stopień ubytku słuchu, jakość protezowania,

metoda terapii itp.).

Podobne zastrzeżenia budzi fakt istotnego podkreślania wpływu elementów

środowiskowych na diagnozowanie dysleksji oraz uniezależnianie jej orzekania od

wspomnianych czynników.

Omawiana kwestia wydaje się niezwykle niejednoznaczna i niewymierna. Trudno

jednoznacznie ocenić pozytywny lub negatywny wpływ najbliższego środowiska dziecka, nie

wolno nam w żadnym wypadku pominąć kwestii indywidualnych predyspozycji dziecka,

chociażby uwarunkowanych genetycznie, a utożsamianie negatywnego wpływu środowiska

ze statusem materialnym rodziny wydaje się niewybaczalnym błędem, niestety – ciągle

jeszcze popełnianym podczas diagnozowania zjawiska dysleksji.

W sposób najbardziej trafny zdefiniowała dysleksję Jagoda Cieszyńska, podając, że są

to „trudności w czytaniu i pisaniu spowodowane zaburzeniami percepcji wzrokowej,

słuchowej i/lub prowopółkulowymi strategiami opracowywania materiału językowego.

Przyczynami dysleksji może być również kombinacja wymienionych czynników”

(J.Cieszyńska, seminarium naukowe w Akademii Pedagogicznej, 20.02.2008r)

Każdą stworzoną do tej pory definicję dysleksji trzeba jednak rozszerzyć o pewien

istotny komentarz. Otóż wyjaśnianie omawianego zjawiska jako „trudności w czytaniu i

pisaniu” (m.in. Bogdanowicz 1994, 2004) kieruje uwagę poznającego głównie na materiał

literowy – język, w jego formie pisanej. Wydaje się jednak, że istota dysleksji nie ogranicza

się jedynie do pisma (w znaczeniu odczytywania i zapisywania), ale do całego systemu

językowego, w tym także do tworzenia oraz rozumienia wypowiedzi ustnych. Dodatkowo

podkreślić należy, że problemy dyslektyczne nie objawiają się jedynie w obrębie systemu

literowego, ale dotyczą wszystkich systemów znaków (symboli), jakie istnieją w celu

oznaczenia (nazywania, porządkowania) istniejącej rzeczywistości. Istota problemów dotyczy

także kodów, które regulują posługiwanie się określonymi symbolami. Inaczej mówiąc –

dysleksja powoduje trudności z posługiwaniem się symbolami oraz z abstrahowaniem i

stosowaniem zasad używania tych symboli. Dotyczyć to może zarówno liter, jak i cyfr, nut,

alfabetu Morse’a, numerycznego oznaczania czasu itp.

Wczesne symptomy – na co zwrócić szczególną uwagę?

Wnikliwy obserwator rozwoju dziecka od pierwszych miesięcy życia jest w stanie

zauważyć symptomy, które mogą wskazywać na zagrożenie dysleksją (Cieszyńska, Korendo

2007). Przeważnie jednak specjaliści różnych dziedzin – w tym lekarze, rehabilitanci,

nauczyciele przedszkoli – niechętnie informują rodziców o niejednoznacznych jeszcze

dowodach nieprawidłowego lub opóźnionego rozwoju z obawy przed niepotrzebnym

wzbudzaniem niepokoju opiekunów. Tymczasem sposób myślenia powinien być dokładnie

odwrotny – należy jak najwcześniej, bez zbędnego niepokoju, ale rzetelnie i szczerze

informować rodziców o ewentualnych zagrożeniach. Pozwoli to na wnikliwszą obserwację

rozwoju dziecka, szybsze zwracanie uwagi na trudności, większą gotowość do wczesnego

zdiagnozowania oraz podjęcia terapii. W przeciwnym razie czas analizowania niepokojących

objawów niebezpiecznie się przedłuża a w konsekwencji dziecko trafia do specjalisty dopiero

wtedy, kiedy przestaje być zagrożone dysleksją, a staje się dyslektyczne.

Pierwsze objawy zagrożenia dysleksją związane są z odruchami niemowlęcymi oraz

rozwojem motorycznym. Każde opóźnienie zaniku odruchów wrodzonych (np. odruchu

Moro, Babińskiego, toniczno – szyjnego, czy automatycznego marszu) może wskazywać na

niedojrzałość centralnego układu nerwowego. Skutkami tego mogą być właśnie omawiane

trudności. Podobne wnioski wyciągać należy, obserwując rozwój motoryczny niemowlęcia.

Często ignorowane są sygnały widoczne już w pierwszym roku życia - późniejszy czas

utrzymywania sztywno główki, siadania, stania i stawania oraz chodzenia powinny skłaniać

do wczesnej diagnozy oraz stymulacji rozwoju funkcji motorycznych i poznawczych

(Cieszyńska, Korendo 2007).

Istnieje określona grupa zjawisk, które wyraźnie wskazywać mogą na zagrożenie

dysleksją. Uważna obserwacja rozwoju dziecka od 0 do 3 roku życia pozwala dostrzec

nieprawidłowości w zakresie (Cieszyńska, Korendo 2007):

 rozwoju mowy (opóźnione gaworzenie oraz gaworzenie samonaśladowcze,

brak rozumienia wypowiedzi o zabarwieniu emocjonalnym przed ukończeniem

1. roku życia, brak pierwszych słów ok. 1. roku życia, brak prostych zdań ok.

2. roku życia, opóźniony rozwój mowy w zakresie systemu fonetyczno –

fonologicznego, wady wymowy)

 rozwoju motoryki

dużej motoryki – późne rozpoczęcie chodzenia, brak koordynacji ruchów podczas

chodzenia i biegania, niechęć do jazdy na rowerku, wspinania się, zabaw

ruchowych.

małej motoryki – niechęć do rysowania, malowania, zajęć manualnych,

niezdarność manualna, niechęć do układania z klocków (np. nie pojawia się

typowa rozwojowo umiejętność układania wieży)

praksji oralnej – problemy artykulacyjne, upraszczanie grup spółgłoskowych,

skracanie wyrazów (np. do jednej sylaby), kłopoty z ruchami naprzemiennymi

(stąd liczne upodobnienia lub odpodobnienia).

Szczególną uwagę na wczesnym etapie rozwoju należy zwrócić na prawidłowo

kształtujący się proces lateralizacji (Budohoska, Grabowska 1994, Nowicka 2000). Problem

ten wymaga podkreślenia, ponieważ bywa często niezauważony lub jego interpretacje są

niewłaściwe. Diagnostyczne badanie lateralizacji można przeprowadzić u dziecka, które

ukończyło trzeci rok życia. Jest to czas, w którym proces kształtowania się dominacji stronnej

może jeszcze trwać, ale też wiele wyraźnych symptomów jest już widocznych.

Brak ostatecznego ustalenia się lateralizacji w czwartym roku życia jest już wyraźnym

sygnałem nieprawidłowości omawianego procesu i konieczności rozpoczęcia stymulacji.

Czekanie na rozwojowe ustalenie się dominacji stronnej oznaczać może sankcjonowanie

problemów rozwoju dziecka oraz w konsekwencji utrwalanie się błędnych sposobów analizy

przestrzeni, nieprawidłowej kierunkowości, kłopotów z odwracaniem wzorów w przestrzeni

itp. Nie można również zgadzać się z utrwalanymi w literaturze poglądami, jakoby proces

kształtowania się lateralizacji, bez szkód dla rozwoju poznawczego dziecka, mógł trwać

nawet do 12. roku życia. Już wejście w wiek szkolny z nieustaloną dominacją oznacza silne

predyspozycje do dyslektycznych problemów m.in. z nauką czytania i pisania.

Mity wokół dysleksji.

Pomimo stałego wzrostu wiedzy o mechanizmach dysleksji oraz jej etiologii, w

powszechnym rozumieniu problemu funkcjonuje wiele mitów na ten temat. Niestety – mity te

oraz stereotypowe, utrwalone, ale błędne formy diagnozy i terapii funkcjonują także wśród

specjalistów (nauczycieli, pedagogów, psychologów, pracowników poradni psychologiczno –

pedagogicznych). Do najczęściej powtarzanych należą te o czasie i sposobie przeprowadzania

diagnozy.

Powszechnie popełnianym błędem jest brak pełnej diagnozy w klasach 0 – 3. Nawet

jeśli dziecko wykazuje trudności w uczeniu się czytania i pisania, uważa się czas nauki w

klasach młodszych za okres przeznaczony na wyrównywanie szans, niwelowanie różnic.

Tymczasem tylko niewielu uczniom udaje się ten czas wykorzystać na dorównanie swoimi

możliwościami do poziomu co najmniej średniego. Zawdzięczają to przede wszystkim jednak

intensywnej pracy w domu oraz wyższym od przeciętnych możliwościom intelektualnym. W

normalnie funkcjonującym zespole klasowym zwykle takich szans nie ma – nauczyciele zbyt

rzadko stosują zindywidualizowane podejście przed uzyskaniem opinii poradni, a realizacja

założeń programowych nie sprzyja uczniom zagrożonym dysleksją. Oczywiste zatem jest, że

dziecko, u którego już w pierwszej klasie zauważono duże trudności w nauce czytania i

pisania musi zostać poddane diagnozie i uzyskać orzeczenie o stwierdzonych trudnościach.

Nie wolno zwlekać z orzekaniem o dysleksji, ponieważ oznacza to sankcjonowanie problemu

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: