ASERTYWNOŚĆ
SPIS TREŚCI
b). Obrona przed atakiem i agresją ................................................................13
c). Kiedy używać asertywnych umiejętności? ...............................................14
ZAKOŃCZENIE .................................................................................................15
BIBLIOGRAFIA .................................................................................................16
Proces wielkich zmian i przewartościowań, który rozpoczął się w roku 1989 dokonał także pewnej konwersji w sferze mentalnej. Wolny rynek, konkurencja oprócz przeobrażeń ekonomicznych, silniej niż kiedykolwiek dotąd uświadomiły ludziom prawo do sukcesu. Piękne, ale tragiczne doświadczenia narodowe utrwaliły bowiem w nas mentalne schematy dalekie filozofii i pragnieniom sukcesu. Zabory, martyrologia, ale także katolicka tradycja krzyża i ofiary nie kształtowały zachowań, w których człowiek świadomie broniłby swoich praw do bycia sobą. Jak zatem stać się człowiekiem sukcesu, jak wchodzić w interakcje międzyludzkie, które umożliwiają “bycie sobą” z naszym rozmówcą, jak realizować własne cele, pragnienia i marzenia nie raniąc partnera, nie naruszając jego indywidualności, tożsamości i terytorium? Zachowania te stanowią istotę zachowań asertywnych, twórczych, pozwalających człowiekowi na pełną samorealizację.
Prekursorami koncepcji zachowań asertywnych byli blisko pół wieku temu dwaj behawioryści amerykańscy, Andrew Salter i Joseph Andrew.[1]
Prowadzone badania w różnych krajach wykazały, że w stylu zachowań asertywnych odbijają się różnice kulturowe. Stąd też pragnienie bycia sobą jest w różnych kulturach wyrażane różnie. Każde społeczeństwo ma szczególne, dla siebie tylko charakterystyczne braki asertywnościowe – rodzaj problemu społecznego przejawiającego się w indywidualnych działaniach.
Asertywność obecnie jawi się jako nowa wartość postaw i zachowań ludzkich służących rozwojowi jednostki, ale i pomyślności ogółu. Jej hasło skrótowo sformułowane przez profesor M. Król - Fijewską “Stanowczo – łagodnie – bez lęku” [2]zapewnia poczucie harmonii i psychicznego komfortu, otwiera szansę na sukces. Jest to wyzwanie naszych czasów, czasów demokracji i zarazem indywidualizmu – indywidualnego sukcesu.
Według Association for Advancement of Behavior Therapy, “zachowanie asertywne to zespół zachowań interpersonalnych, wyrażających uczucia, postawy, życzenia, opnie lub prawa danej osoby w sposób bezpośredni, stanowczy i uczciwy, a jednocześnie respektujący uczucia, postawy, życzenia, opinie i prawa innej osoby (osób). Zachowanie asertywne może obejmować ekspresję takich uczuć jak: gniew, strach, zaangażowanie, nadzieję, radość, rozpacz, oburzenie, zakłopotanie itd., ale w każdym z tych przypadków uczucia te wyrażane są w sposób, który się odróżnia od zachowania agresywnego, które wyrażając uczucia, postawy, życzenia, opinie lub prawa nie respektuje tych samych elementów u innych osób”[3].
Rozdział 2
Asertywność nie jest cechą wrodzoną, lecz wynika ona z nauczenia się określonego sposobu i reagowania w różnych sytuacjach. Można w pewnych sytuacjach w wobec pewnych osób wyrażać swoje asertywne uczucia i praw, z kolei w innych sytuacja i w kontakcie z innymi osobami można odczuwać paraliżującą trudność bycia sobą.
Uczenie się asertywności – oznacza uczenie się prostych, obserwowalnych zachowań i wykorzystywanie ich w stosunkach międzyludzkich. Nie wymaga to głębokiego wnikania w psychikę, radykalnych zmian w uczuciach, nastawieniach i postawach. Określenie ,,proste zachowania” oznacz w tym przypadku to, że owe działania i relacje można łatwo opisać – choć czasem trudno je natychmiast w łatwy sposób zrealizować.
Można by przypuszczać, że ,,zmienić” człowieka to znaczy zmienić jego postawę, sposób myślenia, przeżywania, a to w konsekwencji spowoduje zmianę w jego zachowaniu i w relacjach z innymi ludźmi.
Zakłada się, że zmieniając w pierwszej kolejności zachowanie, można zmienić postawę i uczucia z nią związane.
Obserwując mechanizmy uczenia się można zauważyć, że:
· nagrody, pochwały, uznanie czyli tzw. ,,wzmocnienia” sprawiają, że mamy tendencję do powtarzania nagromadzonych zachowań,
· karanie powstrzymuje dane zachowanie, lub je ogranicza, zmienia,
· gdy na stałe znikają ,,wzmocnienia,” to trwałe usunięcie nagród powoduje, że dane zachowanie znika,
· “wzmocnienia” mogą pochodzić z otoczenia zewnętrznego lub z “wewnątrz” człowieka,
· te nagrody pochodzenia wewnętrznego to, na przykład, dobre samopoczucie, duma, zadowolenie z siebie, satysfakcja wewnętrzna, radość, uczucie szczęścia, uczucie ulgi po przebrnięciu trudności.
Dzięki uczeniu się, trenowaniu asertywności, możemy zyskać większą kontrolę na własnym zachowaniem, rozdzielając sobie samemu, owe pochodzące z naszego wnętrza, nagrody i kary. Stwarza to szansę aktywnego działania, lepszego radzenia sobie w życiu, unikania załamań i rezygnacji wywołanych przez, na przykład, niesprawiedliwą krytykę czy oceny innych.
Oczywiście opinia otoczenia na nasz temat jest źródłem cennych informacji o nas samych i naszym działaniu, lecz brak odpowiednich proporcji w kierowaniu się tą zewnętrzną i własną opinią bywa szkodliwe czy wręcz zabójcze dla własnych pomysłów, inicjatyw i działań.
Zachowania asertywne zwykle podnoszą naszą samoocenę. Herbert FENSTERHEIM, jeden z twórców treningu asertywności, radzi nam, że “jeżeli masz wątpliwości, czy dane zachowanie jest asertywne, sprawdź, czy choć odrobinę zwiększa ona twój szacunek dla samego siebie. Jeżeli tak, jest to zachowanie asertywne.”[4] Ważne jest też, by pamiętać, że gdy nie określamy samodzielnie swych praw, inni zrobią to za nas wyznaczając nam rolę.
Rozdział 3
Często tak bywa, że z asertywnością jest mylona agresywność. W przypadku zachowań agresywnych sytuacje są postrzegane jako pole walki, a celem staje się wygrana własna i przegrana, pokonanie innych.
W zachowaniach agresywnych respektujemy własne prawa lekceważąc jednocześnie prawa innych. Nie liczymy się z innymi, nie słuchamy ich, podejmujemy decyzje bez uwzględnienia praw innych. Zdarza się, że dominujemy nad innymi upokarzając ich. W głosie pobrzmiewa wtedy pogróżka, kpina, sarkazm, ton głosu jest często napastliwy, hałaśliwy. Mierzymy rozmówcę wrogim spojrzeniem. Grozimy palcem, czasem atakujemy fizycznie.
Z kolei uległość jest respektowaniem praw innych przy jednoczesnym lekceważeniu praw własnych. Zachowania uległe cechuje to, że interesy innych osób stawiamy ponad własnymi, często rezygnując z własnych dążeń, pragnień i potrzeb.
Lekceważąc prawa własne zachowujemy się w sposób nieuczciwy, deklarujemy coś ulegle, a co innego robimy. Rezygnujemy z przedstawienia własnych potrzeb, odczuć i poglądów. Kumulujemy w sobie wiele spraw, co powoduje nagromadzenie się złości i wewnętrznych urazów.
Asertywność to respektowanie własnych praw przy jednoczesnym respektowaniu praw innych. Oznacza to obronę własnych praw przy uznaniu praw innych, wyrażanie swoich potrzeb, poglądów i odczuć. Gdy zachowujemy się asertywne nasze stosunki z innymi ludźmi cechuje wiara w siebie.
Agresywne zachowanie często prowadzi do starcia, wywołuje agresywną odpowiedź. Zachowując się agresywnie ryzykujemy, że:
· popadniemy w konflikty,
· stracimy szacunek dla siebie,
· stracimy szacunek dla innych,
· ludzie będą się czuli przy nas zagrożeni,
· będziemy nie lubiani,
· dojdzie do przemocy,
· osiągniemy rezultaty odwrotne do zamierzonych,
· narazimy się na stres.
Dlaczego więc ludzie zachowują się agresywnie? Dlaczego my i inni bywamy agresywni? Otóż jest wiele powodów. Boimy się, że nie dostaniemy tego o co się staramy, nie wierzymy w siebie, sprawdziliśmy, że to wcześniej poskutkowało, chcemy zademonstrować swoją władzę, chcemy wyładować złość, chcemy go uprzedzić – atakując jako pierwsi, wyrażamy swoje rozczarowanie, gdy nie spełniają się nasze oczekiwania.
Zachowania uległe również stwarzają pewne ryzyko. Uległość często prowadzi do tego, że:
· tracimy poczucie własnej wartości,
· czujemy się skrzywdzeni, źli na innych,
· jesteśmy sfrustrowani,
· zachęcamy innych do dominacji,
· wybuchamy nagle agresywnie na skutek skumulowania przykrych uczuć,
· nie osiągamy tego co chcemy,
· jesteśmy wykorzystywani przez innych.
Dlaczego zachowujemy się więc ulegle? Ponieważ często boimy się utraty aprobaty ze strony innych, boimy się reakcji otoczenia, uważamy, że to jest właściwe, grzeczne zachowanie. Czasem chcemy uniknąć konfliktów, kłótni, zabezpieczamy się przed spodziewanym atakiem, chcemy manipulować innymi ludźmi.
Z asertywnością również wiąże się pewne ryzyko. Mianowicie, gdy działamy asertywnie ryzykujemy, że:
· będziemy nie lubiani przez niektórych ludzi za to, że wyrażamy swoje odczucia,
· otrzymamy etykietkę człowieka idącego przez życie przebojem,
· zmienią się nasze relacje z innymi ludźmi,
· będziemy spotykali się z reakcjami zdziwienia i zaskoczenia,
Jeśli jednak podjęliśmy ryzyko bycia asertywnym, stwarzamy możliwość pojawienia się wokół nas pozytywnych zmian i przychylnych nam reakcji, takich jak:
· prawdziwe zbliżenie się do innych ludzi,
· lepsze poznanie siebie i innych,
· wyrazy podziwu, pochwały otoczenia,
· samorealizacji, zadowolenie, radość,
· uzyskanie tego co chcemy,
· mniej stresów i frustracji,
· lepsza kondycja psychiczna i fizyczna,
· doznawanie sympatii i przyjaźni,
· uczucie, że świat jest lepszy, mniej zagrażający, bardziej nam przyjazny a ludzie milsi i bardziej nam uprzejmi niż przedtem.
W przypadku uległości i agresji można mówić o braku szacunku. W uległości dla siebie, w agresji dla innych i dla siebie. Asertywność wzmacnia szacunek dla innych, zwiększa też szacunek dla samego siebie.
Często w kontaktach z innymi ludźmi pragniemy, by zmienili swój stosunek do nas, swoje zachowanie wobec nas. Asertywność to dobre narzędzie do spowodowania takiej zmiany.
Człowiek asertywny swobodnie ujawnia innym siebie, otwarcie wyraża swoje myśli, uczucia i pragnienia. Czyni to w sposób uczuciowy, bezpośredni, śmiało i bez paraliżującego lęku. Jest aktywny, nie czeka na cud, akceptuje swoje ograniczenia, niezależnie od tego czy w danej sytuacji udało mu się odnieść sukces, czy też nie.
Potrafi powiedzieć “nie”, zażądać czegoś co mu się należy, nie lęka się nadmiernie oceny, krytyki, odrzucenia. Pozwala sobie na błędy i potknięcia, dostrzegając swoje sukcesy i mocne strony. Gdy jest w centrum uwagi potrafi działać bez lęku. Akceptuje zmiany w sobie i u innych. Potrafi osiągać porozumienia, jak również potrafi dochodzić i egzekwować swoje prawa.
Jest to związane z poczuciem bezpieczeństwa. Każdy z nas może czerpać z różnych źródeł własne poczucie bezpieczeństwa. Dla dorosłego człowieka może to być:
1. Oparcie bezpieczeństwa na źródłach z wcześniejszych etapów rozwoju;
· bezwarunkowa akceptacja rodziców ( w życiu dorosłym opieranie się jedynie na niej wywołuje ciągłe poczucie krzywdy, żal do świata, swobodne czerpanie z tego źródła jest niemożliwe – podlega oczywistym ograniczeniom),
· identyfikacja z grupą rówieśników ( jeżeli ktoś zatrzymuje się na tym źródle bezpieczeństwa, to staje się osobą skoncentrowaną na tym, co o niej pomyślą inni, a nie na tym czego naprawdę chce ).
2. Budowanie swojego bezpieczeństwa w głębokim związku z inną osobą lub ...
mpwjs