Odmieniajmy nazwiska!
Jednym z najgłębiej zakorzenionych przesądów dotyczących polszczyzny jest przekonanie o nieodmienności nazwisk. Ileż to razy widziałam dyplom uznania dla... Jana Nowak czy Piotra Szyszko! Szczytem bezradności okazała się pani dzwoniąca do poradni językowej z Bardzo Ważnego Urzędu, która prosiła o pomoc w sformułowaniu zaproszenia dla gościa nazywającego się Nowicki. Jak to napisać? -pytała zrozpaczona -przecież nazwisk nie można odmieniać!
To nieprawda! Wszystkie nazwiska polskie i większość obcych można i trzeba odmieniać! To kategoryczne stwierdzenie dotyczy oczywiście nazwisk noszonych przez mężczyzn. Nazwiska kobiet odmieniają się jedynie wtedy, gdy są zakończone na -a, np. Kowalska, Zaręba, Biała.
Nazwiska mężczyzn zakończone na spółgłoskę
Wszystkie nazwiska mężczyzn zakończone na spółgłoskę są odmienne. Pozostawienie ich w formie mianownikowej jest rażącym błędem. Smędzik, Romać, Piec, Babut, Majos, Kleps odmieniają się jak rzeczowniki rodzaju męskiego:
M. D. C. B.
N. Msc. W.
Smędzik Smędzika Smędzikowi Smędzika Smędzikiem Smędziku Smędzik!
Romać Romacia Romaciowi Romacia Romaciem Romaciu Romać!
Piec Pieca Piecowi Pieca Piecem Piecu Piec!
Babut Babula Babutowi Babula Babutem Babucie Babut!
Majos Majosa Majosowi Majosa Majosem Majosie Majos!
Kleps Klepsa Klepsowi Klepsa Klepsem Klepsie Kleps!
Nieco więcej kłopotów może sprawiać odmiana nazwisk, które mają w mianowniku e, np. Dudek, Malec, Krzemień, Łyczek, Płomień, Rerek, Rumień, Stępień. Jeśli są one tożsame z rzeczownikami pospolitymi, powinny odmieniać się tak jak one, a więc Dudka, Malca, Łyczka, ale Krzemienia, Płomienia, Rumienią. Formy mające tematyczne e (tzw. e ruchome), a zakończone na -ec, -eń, -ek, gubią e w przypadkach zależnych:
Lenieć
Kwiecień
Rerek
Leńca
Kwietnia
Rerka
Leńcowi
Kwietniowi
Rerkowi
Leńcem
Kwietniem
Rerkiem
Leńcu
Kwietniu
Rerku
Lenieć!
Kwiecień!
Rerek!
M. Borowiec
D. Borowca
C. Borowcowi
B. Borowca
N. Borowcem
Msc. Borowcu
W. Borowiec!
Najwięcej wątpliwości budzi odmiana nazwisk zakończonych na
-er i -el. Rimmela czy Rimmla? Bartela czy Bania? Merkela czyMerkla? Są to obce nazwy, kłopoty z nimi wynikają z różnego stopnia przyswojenia ich do polszczyzny. Mniej trudności sprawiają te, które są zakończone na -er, ponieważ w odmianie najczęściej zachowują e, np. Faber
- Fabera, Fiszer - Fiszera, Wagner - Wagnera, Weber - Webera. Chyba jedynie w nazwisku Luter e jest ruchome: Lutra, Lutrowi, Lutrem.
Inaczej jest w nazwach osobowych zakończonych na -el, które łatwiej i szybciej adaptujemy do polszczyzny. Występujące w nich e traktujemy najczęściej jako ruchome: Haendel - Haendla, Hegel - Hegla, Wedel- Wedla. Takie postępowanie jednak nie zawsze jest słuszne. Znane powszechnie nazwisko kompozytora Ravela zachowuje e przy od- i mianie, ale podobnie brzmiący Havel po krótkim okresie wahań: Ha-vela czy Havla? ustabilizował się w polszczyźnie w postaci: Havla.
Rimmel, Merkel, Bartel mogą mieć w przypadkach zależnych postać Rimmela, Merkela, Bartela, albo Rimmla, Merkla, Bania.
Nazwiska tożsame z rzeczownikami pospolitymi, np. Kozioł, Kociol, Goląb można odmieniać dwojako: albo Koziola, Koziolowi, Koziolem; Kocioła, Kociolowi, Kociolem; Gołąba, Goląbowi, Goląbem albo Kozia, Kaziowi, Kozlem; Kotla, Kotłowi, Kotłem; Gołębia, Gołębiowi, Gołębiem. Wzorzec odmiany wybiera sam właściciel.
W nazwiskach jednosylabowych e pozostaje zawsze: Cech, Cecha, Cechowi; Mech, Mecha, Mechowi.
Jeśli nazwisko kończy się na -ów, w jego odmianie uwzględniamy j wymianę ó : o, np.
M. Franków
D. Frankowa
C. Frankowowi
E. Frankowa
N. Frankowem Msc. Frankowie
W. Franków!
Iwasiów
Iwasiowa
Iwasiowowi
Iwasiowem
Iwasiowie
Iwasiów!
Józków
Józkowa
Józkowowi
Józkowem
Józkowie
Józków!
Dziuby
kobiety
Glowali
gospodyni
Dziubie
kobiecie
Dziubę
kobietę
Glowalę
gospodynię
Dziuba
kobietą
Glowala
gospodynią
Dziuba!
kobieto!
Glowala!
gospodyni!
Nazwiska mężczyzn zakończone na samogłoskę
Nazwiska zakończone na samogłoskę -a, np. Dolata, Dziuba, Gę-bala,Herba, Jagła, Kuczera, Muskała, Suwała, Wraga odmieniają się jak rzeczowniki żeńskie:
M. Wraga jak droga Dziuba jak kobieta Glowala jak gospodyni D. Wragi drogi C. Wradze drodze B. Wragę drogę N. Wraga drogą Msc.Wradze drodze W. Wraga! drogo!
Różnica w odmianie między nazwami własnymi a wyrazami pospolitymi występuje jedynie w wołaczu.
W liczbie mnogiej nazwiska na -a przybierają taką samą postać jak rzeczowniki męskie osobowe.
Nazwiska mężczyzn zakończone na -o odmieniają się jak rzeczowniki żeńskie, czyli tak samo jak nazwiska zakończone na -a. Huczko, Butenko, Bańko mają takie formy jak rzeczownik dziewczynka, a Skren-do, Lato jak kobieta.
Bańko dziewczynka Bańki dziewczynki Bańce dziewczynce Bańkę dziewczynkę
M. Huczko Butenko
D. Huczki Butenki
C. Huczce Butence
B. Huczkę Butenkę
Skrendo Lato kobieta
Skrendy Laty kobiety
...
otoPolska