WOJNA DOMOWA W HISZPANII Wojna domowa w Hiszpanii 1936-1939 Sytuacja przed 1936 W wieku XIX Hiszpania ostatecznie traci swoj� mocarstwow� pozycj�. Wojna w 1898 roku ze Stanami Zjednoczonymi, kt�r� Hiszpania znacz�co przegrywa powoduje utrat� cennych kolonii: Kuby, Filipin i Puerto Rico. Pr�ba rozprawy z plemionami maroka�skimi zako�czy�a si� sromotn� kl�sk� Hiszpanii pod Annual. Sytuacja wewn�trzna zacz�a by� coraz bardziej napi�ta. �le prosperuj�ca gospodarka i pora�ki wojenne oznacza�y upadek pot�gi �wietnego wcze�niej pa�stwa. Z tego powodu rz�dz�cy decyduj� si� na gruntownych reformach wewn�trznych, uzdrawianiu sytuacji pa�stwa, przy nie mieszaniu si� w wielki konflikt I wojny �wiatowej. Przynios�o to Hiszpanii szybki rozw�j ekonomiczny, co nie oznacza�o jednak odzyskania przez ni� mocarstwowej pozycji. Ale na arenie europejskiej si� liczy�a. Uwag� �wiata przyku�a dopiero dyktatura wojskowa Primo de Rivery, kt�ry w wyniku zamachu stanu stan�� na czele pa�stwa w roku 1923. Ust�puj�cy rz�d odda� mu w�adz�, nie chc�c kontynuowa� upokarzaj�cego dla procesu w sprawie kl�ski w Maroku. De Rivera nie posiada� przymiot�w potrzebnych przyw�dcy ? by� bardzo naiwny, a jego dyktatura nie przypomina�a innych. De Rivera nie likwidowa� swoich przeciwnik�w politycznych (byli co najwy�ej wi�zieni). Natomiast je�li chodzi o gospodark� to okres jego rz�d�w przyczyni� si� do wzrostu pot�gi Hiszpanii (cho� sam dyktator raczej nie zna� si� na niej). Dopiero rosn�ca opozycja zmusi�a go w 1930 roku do ust�pienia. Wa�nym problemem w �wczesnej Hiszpanii by�y mniejszo�ci narodowe: Katalo�czycy i Baskowie. W 1931 Hiszpania sta�a si� republik�, w kt�rej wp�ywy lewicy powi�ksza�y si� z roku na rok. W 1936 zrzeszenie lewicowe pod nazw� Frontu Ludowego odnosi zwyci�stwo w wyborach (z lewic� sympatyzuj� silni w �wczesnej Hiszpanii anarchi�ci). Na popularno�� lewicy wp�yn�� wzrost r�nic zarobk�w mi�dzy sektorami, wynikaj�cy z szybkiego rozwoju. Kiedy wielki boom I wojny �wiatowej zako�czy� si�, w Hiszpanii panowa�o bezrobocie, a p�ace zacz�y spada�. Zwyci�stwo lewicy i opracowana przez ni� konstytucja z 1931 spowodowa�a konflikt na linii pa�stwo-ko�ci�. Zakazano zakonom religijnym nauczania w szko�ach, oddzielono ko�ci� od pa�stwa i usuni�to krzy�e ze szk�. Ko�ci� zaj�� oficjalne, antyrepublika�skie stanowisko na co odpowiedziano spaleniem szeregu �wi�ty�. Wprawdzie kr�tkie rz�dy radyka��w pod wodz� Lerroux (1934-35) przywr�ci�y przywileje ko�cio�owi, jednak sytuacja by�a nadal zaogniona. W roku 1934 dochodzi do ?rewolucji pa�dziernikowej? w Hiszpanii, wzorowanej na tej radzieckiej. Bunt zosta� szybko st�umiony przez wojsko. Wydarzenia te ostro rozdzieli�y pa�stwo na dwa obozy. Front ludowy ? zwyci�ski w wyborach z roku 1936 sta� si� zwart� grup�, gdy prawica rozbi�a si� na frakcje. Wybuch wojny domowej Gdy 17 lipca 1936 r. Radio Ceuta w Maroku Hiszpa�skim nada�o komunikat, kt�rego jedno zdanie brzmia�o: ?Nad ca�� Hiszpani� niebo jest bezchmurne?, by� to sygna� dla licznej grupy spiskowc�w do rozpocz�cia puczu skierowanego przeciwko Republice Hiszpa�skiej. Wzajemne antagonizmy pomi�dzy szeroko poj�t� prawic� a rozleg�ym frontem lewicy sta�y si� w Hiszpanii przyczyn� kolejnego, inspirowanego przez wojskowych pronunciamiento. Tego typu bunty w Hiszpanii zdarza�y si� dosy� cz�sto i nie by�y niczym wyj�tkowym. Nowy bunt zacz�� si� w spos�b bardzo typowy dla innych hiszpa�skich powsta� i w zamy�le organizator�w mia� trwa� najwy�ej kilka tygodni. Bardzo szybko jednak zapocz�tkowany w Maroku zamach stanu zmieni� si� w wojn� domow�, kt�ra na trzy lata podzieli�a ca�y kraj na ?dwie Hiszpanie? - republika�sk� i nacjonalistyczn�. G��wnymi przyw�dcami pronunciamento byli Francisco Franco, Emilio Mola i Jose Sanjurjo. Pocz�tkowo niekwestionowanym liderem by� Sanjurjo, jednak zgin�� ju� 20 czerwca w wypadku lotniczym, gdy lecia� z Hiszpanii do Maroka. Franco natomiast po ucieczce z Wysp Kanaryjskich wyl�dowa� w Maroku i tam obj�� dow�dztwo nad zbuntowanym wojskiem. Przez trzy lata trwania wojny ten genera� zdo�a� zepchn�� opozycj� we w�asnych szeregach, zdobywaj�c zdecydowan� kontrol� nad si�ami rebelii. Przeciwko niemu stan�a ta cz�� armii, kt�ra zachowa�a lojalno�� wobec w�adzy. Po tej stronie stan�li r�wnie� wszyscy socjali�ci, komuni�ci i anarchi�ci. Powstanie zainicjowane w hiszpa�skiej cz�ci Maroka szybko obj�o po�udniowo-zachodni� cz�� metropolii. R�wnie� zdobyli w�adz� rebelianci na p�nocy, gdzie bunt wzni�s� genera� Mola. Przej�li r�wnie� kontrol� nad Balearami (pr�cz Minorki) ? by�a to kluczowa pozycja strategiczna u�atwiaj�ca komunikacj� z W�ochami. Wszystkie lepiej uprzemys�owione i wi�ksze miasta, w tym Katalonia i Madryt pozosta�y pod kontrol� rz�du. Oznacza�o to, �e robotnicy stan�li po stronie socjalist�w (co niekoniecznie by�o spowodowane ich idea�ami), a arystokracja oraz wy�sze klasy �rednie stan�li po stronie nacjonalist�w. Przedstawiciele wolnych zawod�w nie czuli sympatii do �adnej ze stron, natomiast ch�opi walczyli zar�wno dla Franco (tworz�c rdze� jego wojska), jak i stali po stronie republiki. W cz�ci republika�skiej dosz�o do rozpadu aparatu w�adzy pa�stwowej, a jego miejsce zaj�y komitety rewolucyjne zdominowane przez anarchist�w i socjalist�w. Tam, gdzie utrzymali oni w�adz� burzono ko�cio�y, mordowano ksi�y i dokonywano publicznych akt�w blu�nierstwa. Sta�o si� to znakomit� okazj� dla nacjonalist�w, by ukaza� republik� w z�ym �wietle na oczach ca�ej Europy. W miejscach gdzie w�adz� trzymali wierni republice anarchi�ci dosz�o do powszechnej kolektywizacji ziemi, przemys�u, a nawet handlu. Sprzymierzeni z nimi komuni�ci otwarcie pot�piali anarchistyczne eksperymenty, wini�c ich za totalna dezorganizacj� gospodarki. Jednocze�nie sami nie chcieli przeistacza� jeszcze Hiszpanii w pa�stwo socjalistyczne, uwa�aj�c, �e najpierw musi si� doko�czy� trwaj�ca rewolucja bur�uazyjno-demokratyczna. Podczas gdy anarchi�ci zajmowali si� swoimi planami, tylko komuni�ci stawiali na pierwszym planie wygranie tocz�cej si� wojny domowej. Sytuacja polityczna i dyplomatyczna Konflikt w Hiszpanii sta� si� wydarzeniem, kt�re podzieli�o Europ� na rywalizuj�ce mi�dzy sob� obozy. Faszy�ci-rebelianci mieli rzekomo broni� chrze�cija�stwa przed komunizmem, a komunizm demokracji przed faszyzmem. W lipcu rz�d republika�ski zwr�ci� si� z pro�b� do s�siada ? Francji ? o pomoc. Rz�d Frontu narodowego Bluma by� �yczliwie nastawiony do ich sprawy, lecz silna opozycja, nastroje pacyfistyczne na lewicy, a przede wszystkim obawa przed przeniesieniem si� konfliktu na ziemie francuskie przes�dzi�y o tym, �e Francja oficjalnie nie wspar�a rz�du republiki. Du�y wp�yw mia�a na to r�wnie� polityka brytyjska. Francuzi nie chcieli dzia�a� samotnie przeciwko W�ochom i Niemcom, a Anglicy czuli wtedy du�� sympati� do nacjonalist�w, obawiaj�c si� przede wszystkim rozpanoszenia si� komunizmu. Przyj�to zatem umow� o nieinterwencji w spraw� hiszpa�sk�. Tym samym jedynym oficjalnym sojusznikiem republikan�w sta� si� Zwi�zek Radziecki. Stalin zdecydowa� si� na udzielenie pomocy we wrze�niu. Chcia� w ten spos�b umocni� pozycj� Zwi�zku wobec nazistowskich Niemiec. Jednocze�nie chcia� przedstawi� siebie jako obro�c� praworz�dno�ci i status quo. W pa�dzierniku zacz�y nap�ywa� radzieckie czo�gi i my�liwce J-15 i J-16. W tym czasie sprz�t radziecki by� zdecydowanie lepszy od niemieckiego. Sytuacj� zmieni� rok 1935, kiedy faszy�ci wprowadzili Messerschmitty Bf 109, kt�ry na tamte czasy nie mia� sobie r�wnych. Pomoc radziecka by�a bardzo du�a, jednak wiele musiano za ni� p�aci� ? zar�wno z�otem jak i surowcami. Po stronie republiki walczy�y r�wnie� Brygady Mi�dzynarodowe, sk�adaj�ce si� g��wnie z robotnik�w i intelektualist�w z 54 pa�stw (w tym 5 000 �o�nierzy polskich). By�y one fatalnie dowodzone i wyekwipowane, nigdy te� ich liczebno�� nie przekroczy�a 20 000, nie odegrali tym samym wi�kszej roli strategicznej w konflikcie, a ich istnienie wp�ywa�o korzystnie jedynie na propagand�, jako na widomy znak solidarno�ci ze spraw� republiki. R�wnie� nacjonali�ci, gdyby nie zostali szybko wsparci przez pa�stwa faszystowskie mogliby bardzo szybko ca�� wojn� przegra�. Jednak na samym pocz�tku rebelii Franco wys�a� emisariuszy do Berlina, by pozyska� poparcie Fuhrera. Hitler, kt�ry akurat znajdowa� si� w�wczas w doskona�ym nastroju po obejrzeniu opery Zygfryd w Bayreuth. Rozkaza� natychmiast wys�a� 20 transportowc�w Junkers 52 do Afryki P�nocnej. Decyzja ta by�a podj�ta w nadziei zainstalowania przyjaznego Niemcom rz�du w Madrycie i zr�wnowa�enie skutk�w sojuszu francusko-radzieckiego. W p�niejszym okresie wys�a� Hitler r�wnie� s�ynny Legion Condor ? oko�o 100 samolot�w. Wysy�a� r�wnie� czo�gi i artyleri�. Wa�niejszym wsparciem okaza�o si� jednak wys�anie specjalist�w ? technik�w i instruktor�w wojskowych, pomagaj�cy wojskom Franco w taktyce, a tak�e w rozbudowaniu systemu ��czno�ci. Jeszcze wcze�niejsze zainteresowanie spraw� hiszpa�sk� i o wiele bardziej hojne wykaza� Benito Mussolini. Jeszcze przed wybuchem konfliktu wspiera� finansowo Falang� ? faszystowsk� parti� polityczn�. Po wybuchu konfliktu wys�ano do Hiszpanii 12 bombowc�w typu Savoia, wraz z �o�nierzami (w szczytowym momencie w Hiszpanii walczy�o 50 000 W�och�w). Przes�ano r�wnie� nacjonalistom setki samolot�w, wielkie ilo�ci czo�g�w i artylerii. Rok 1936 We wrze�niu 1936 roku powo�ano nowy rz�d, kt�ry zgrupowa� wszystkie si�y Frontu Ludowego, co po��czy�o wreszcie wszystkie silniejsze ugrupowania ��cz�c anarchist�w, socjalist�w i komunist�w pod przewodnictwem Largo Caballero. Dzi�ki wysi�kowi zbrojeniowemu ju� od jesieni rozpocz�to odbudow� regularnej armii, uzbrojono milicj� i wprowadzono elementy pa�stwowego interwencjonizmu w przemy�le. Mimo to nadal rz�d republika�ski by� bardzo podzielony, a wa�ne dla republiki prowincje Bask�w i Katalonia zachowywa�y si� jak autonomiczne pa�stwa. Nacjonali�ci nie prze�ywaj� takich roz�am�w. Pomimo istnienia licznych ugrupowa� monarchistycznych, falangist�w i wie...
Julka_