Imaga                            ss. 1, 07-02-08

Tatarkiewicz – Historia filozofii - opracowanie

Drugi okres filozofii starożytnej (okres klasyczny: V/IV p.n.e.)

Filozofia grecka w V/ IV p.n.e. (400 – 300 p.n.e.) – VI pokolenie filozofów greckich (nurt joński i italski), nowe nurty - I pokolenie (Grecja właściwa)

Nurt joński (wschodnie kolonie)– Eleaci i erystyka; Demokryt i atomiści

Nurt italski (zachodnie kolonie) – matematycy pitagorejscy (nurt naukowy pitagoreizmu)

Ateny (Grecja właściwa): okres klasyczny, humanizm

I. Okres humanistycznego oświecenia: zainteresowanie człowiekiem (I pokolenie) – II p. V p.n.e.

Sokrates

w etyce: cnota = dobro najwyższe i bezwzględne = szczęście i pożytek = wiedza (intelektualizm, moralizm)

w logice: indukcja (zestawianie cech ogólnych) i definicja oparta na indukcji (pojęcia ogólne) jako sposób odkrywania wiedzy prawdziwej

sofiści

w epistemologii, etyce, kosmologii: relatywizm poznania i rzeczywistości (doznania są względne, prawda i dobro są względne, rzeczywistość jest względna)

zainteresowanie językiem i pojęciami jako narzędziem osiągania sukcesów

szkoły sokratejskie (II pokolenie)

cynicy – Antystenes (w ontologii: materializm; w epistemologii: sensualizm, relatywizm; w etyce: moralizm, cynizm – najwyższy cel człowieka, najwyższe i bezwzględne dobro to cnota, oznaczająca obojętność, dająca wolność i niezależność)

cyrenaicy – Arystyp (w epistemologii: relatywizm, sensualizm, subiektywizm; w etyce: hedonizm – najwyższym dobrem i celem człowieka jest przyjemność, rozumiana jako chwilowe zadowolenie)

megarejczycy – Euklides (szkoła erystyczna: eleaci + Sokrates -> dobro = najwyższy cel = byt jedyny)

2. Okres systemów

Platon (II pokolenie) – I p. IV p.n.e.

w ontologii: idealizm (istnieją byty idealne – wieczne, niezmienne, doskonałe, które są wzorami dla bytów realnych – skończonych, zmiennych, niedoskonałych), dualizm (dwa rodzaje bytów – idee i rzeczy) lub monizm (jeden byt prawdziwy – idee); świat stworzył Demiurg z materii na wzór idei (odwieczne) -> idealizm

w epistemologii: prawdziwe poznanie dotyczy idei, zachodzi stopniowo (zmysły -> intelekt -> intuicja), istnieje wiedza wrodzona (aprioryczna) -> racjonalizm

w etyce: cel człowieka to idea dobra (dobro transcendentne, idealne), które osiąga żyjąc zgodnie ze swoją duszą (części i cnoty: rozumna – mądrość, popędliwa – męstwo, pożądliwa – umiar; cnota łącząca - sprawiedliwość) w państwie, które jest sprawiedliwe (3 stany, odpowiadające duszy, zapewnia to ład i harmonię); drogi do dóbr idealnych prowadzą przez miłość dóbr materialnych i dóbr duchowych do idei -> moralizm

metodologia: metodą dochodzenia do prawdy jest dialektyka, oznaczająca pewne rozumowanie w oparciu o przyjęte rozumem przesłanki (podstawy logiki)

Arystoteles (III pokolenie) – „synteza” Platona i Demokryta, filozofia środka – II p. IV p.n.e.

w ontologii: hylemorfizm (istnieją tylko substancje, połączenia biernej, nieokreślonej, ilościowej materii i czynnej, idealnej, jakościowej formy), niekonsekwencja: dualizm Boga i świata, ciała i duszy (pierwsza przyczyna świata to czysta forma, dusza rozumna czynna to czysta forma) -> idealizm z materializmem

w epistemologii: prawdziwe poznanie dotyczy substancji, a w substancji – istoty rzeczy, formy; poznanie zachodzi stopniowo (przez zmysły i obserwację jednostkowych rzeczy, poprzez abstrahowanie rozumowe, do pojęć ogólnych), nie ma wiedzy apriorycznej, jest tylko empiryczna -> racjonalizm z empiryzmem (sensualizmem)

w etyce: cel człowieka to eudajmonia (szczęście, optimum), którą osiąga się poprzez cnotliwe (rozumne) postępowanie w każdym działaniu, poszukiwanie w każdym działaniu złotego środka; do szczęścia potrzeba ponadto sprzyjających warunków zewnętrznych -> eudajmonizm, hedonizm z moralizmem

logika: podstawa innych nauk, sposób dochodzenia do prawdy (indukcja) i wykładania jej (pojęcia, definicje, sądy, wnioskowanie – subsumpcja)

CECHY OKRESU (ATENY):

1.          Społecznie - to okres rozkwitu kultury greckiej („złoty wiek”):

§            Perykles, demokracja, pokój zewnętrzny, liczne konflikty wewnętrzne (w polis obywatele mniejszością wobec matejków i niewolników, Ateny panują na d morzem i miastami związkowymi, żyją z handlu morskiego – tarcia wewnętrzne Aten i Sparty, obywateli i matejków);

§            rozkwit sztuki (rzeźbiarze, malarstwo, tragicy, komediopisarze, historycy, lekarze),

§            ostatecznie podbój Grecji przez Filipa Macedońskiego i Aleksandra Wielkiego

2.          Filozofia przestaje być jedyną nauką tłumaczącą świat (zawęża i zmienia zakres badań)

§            wydzielone z niej zostają nauki szczegółowe, szybko rozwijające się: matematyka i astronomia (pitagorejczycy), medycyna (Hipokrates), historia (Tucydydes), lingwistyka itd.;

3.          W filozofii:

a)    etyka: zainteresowanie człowiekiem i jego dziełami, mniejsze zainteresowanie światem i przyrodą (mniejsza rola ontologii) -> okres humanizmu

Czym jest prawdziwe dobro? Czy dobra można się nauczyć? Czym jest cnota? Jakie są cnoty?

b)    logika: zagadnienia definiowania pojęć, rozumowania i dochodzenia do wiedzy (od prób u Sokratesa, po całkowity system Arystotelesa)

c)    filozofia państwa: państwo (od refleksji nad naturą państwa i racjonalizacją stosunków państwowych (sofiści), do normatywnych reguł dotyczących państwa (Platon, Arystoteles)

d)    psychologia: dusza (analiza funkcji psychicznych, nieśmiertelności (Platon, Arystoteles))

e)    teoria poznania (epistemologia): przedmiot i pewność poznania (absolutyzm a relatywizm – pewność a względność, sensualizm a racjonalizm – zmysły czy rozum, aprioryzm a empiryzm – wrodzoność czy doświadczenie; ważność rozumu, zmysłów, intuicji; rozumowanie i natchnienie)

f)     filozofia przyrody: przyroda (spekulacja, jakość, nieskończoność, statyka i kauzalizm kontra empiryka, ilość, skończoność, dynamiczność, finalizm)

g)    metafizyka: byt (relatywizm – Protagoras/ absolutyzm - Sokrates; idealizm – Platon/ realizm – Arystoteles; transcendentny byt/  byt immanentny; obiektywność bytu/ subiektywność bytu)

4.          Sformułowanie najbardziej fundamentalnych pojęć i przeciwstawień metafizyki:

·            materia i dusza, rzeczy i idee, Bóg i świat (wcześniej – materia miała cechy duchowe, nie było rozróżnienia idealnego i realnego bytu, Bóg był elementem świata, a nie jego przeciwieństwem)

·            od Platona: byt i stawanie się, rzeczywistość i zjawisko, poznanie zmysłowe i rozumowe (intuicyjne i dyskursywne), akt i potencja, substancja i cechy przypadkowe, umysł czynny i bierny, rodzaj i gatunek, sprzeczność i przeciwieństwo, indukcja i sylogizm itp.

5.          3 kolejne pokolenia filozofów (III – I) – Sokrates i sofiści + szkoły sokratejskie; Platon; Arystoteles

ONTOLOGIA:

MECHANIZM, MATERIALIZM (DEMOKRYT) - IDEALIZM, SPIRYTUALIZM (PLATON) – HYLEMORFIZM (ARYSTOTELES)

KAUZALIZM – FINALIZM

EPISTEMOLOGIA:

EMPIRYZM (ARYSTOTELES) – APRIORYZM (PLATON)

SENSUALIZM - RACJONALIZM

ETYKA:

RELATYWIZM (SOFIŚCI) – ABSOLUTYZM (SOKRATES)

HEDONIZM (CYRENAICY) – MORALIZM (SOKRATES, PLATON, CYNICY)

Protagoras i sofiści

PROTAGORAS I SOFIŚCI (V p.n.e.)

6.          nie stanowili szkoły filozoficznej, byli nauczycielami i wychowawcami, przygotowującymi do życia publicznego (bardzo ważne w tym okresie ze względu na demokrację – trzeba było umieć się obronić i przekonać innych do swoich poglądów), tylko niektórzy z nich filozofowali;

7.          początkowo uznawani za elitę umysłową, potem krytykowani za pobieranie pieniędzy za pracę – nauczanie (w arystokratycznym społeczeństwie żyło się z pracy niewolników, a nie zarabiało się samemu) i za burzenie wiary i tradycji; zwłaszcza potępieni przez Platona (bogaty arystokrata – nie rozumiał konieczności zarabiania, nie tolerował relatywizmu i praktycznego stosowania filozofii, potępiał nadużywanie dialektyki);

è     znaczenie słów: sofista – uczony, potem pseudouczony; sofistyka – nauka, potem synonim erystyki (sztuki prowadzenia sporów bez względu na rację)

8.          sofiści – filozofowie: Protagoras (481 – 411 p.n.e.), Gorgiasz, Hippiasz, Prodyk, Kallikles (cechy – mniej badacze, bardziej nauczyciele, mówcy, popularyzatorzy);

9.          w filozofii: humanizm (koncentracja na człowieku) i relatywizm (względność prawdy, przeciwieństwo obiektywizmu, absolutyzmu)

STOSUNEK DO NAUKI (FILOZOFII)

wcześniej:

przedmiot – przyroda, świat i jego zasada, arche (ontologia, kosmologia, epistemologia)

zadania nauki – szukać wiedzy dla wiedzy, celem prawda

metody – dedukcja i dialektyka jako drogi prowadzące do prawdy

sofiści:

przedmiot - człowiek (dialektyka, retoryka, polityka, etyka, język – kultura)

zadania nauki – szukać wiedzy dla działania w praktyce, celem skuteczność

metody – dialektyka jako metoda prowadzenia sporów (a nie dążenia do prawdy), badania empiryczne i wnioskowanie (obserwacja faktów i wnioskowanie z nich o przyszłych zjawiskach)

EPISTEMOLOGIA

sofiści:

brak zaufania do zdolności poznawczych  człowieka (człowiek niewiele może wiedzieć) i związane z tym minimalistyczne podejście do nauki (wiedza nie może być ani powszechna, ani pewna, ani obiektywna)

è     minimalizm epistemologiczny

wcześniej:

wiara w ludzkie możliwości poznania (zmysłami lub rozumem) i maksymalne wymagania wobec poznania (powszechność, obiektywność, pewność)

praktycyzm: jedna prawda jest lepsza od drugiej tylko o tyle, o ile posiada większą użyteczność

relatywizm: nie ma prawdy powszechnej, bo poznawana zmysłami prawda jest dla każdego inna

konwencjonalizm:...