pytania_pisula20-40.doc

21.Na czym polega proces centralizacji układu nerwowego u bezkręgowców  - wykład 3

Centralizacja to skupienie ciał komórek nerwowych w skupiskach wyraźnie wyodrębnionych, które u bezkręgowców nazywane są zwojami.

Zatem zwój to skupisko ciał komórek nerwowych, a nerw to skupisko włókien komórek nerwowych, nerw jest zawsze w części obwodowej.

Droga – skupisko włókien komórek nerwowych, łączy część obwodową z ośrodkową, zatem przebiega częściowo w obwodzie, a częściowo w ośrodku.

Szlak to skupisko włókien nerwowych, które w całości przebiega w części ośrodkowej.

Jądra to skupiska ciał komórek nerwowych w obrębie części ośrodkowej układu nerwowego (w przeciwieństwie do zwojów, które są pozaośrodkowym skupieniem ciał komórek nerowych).

Pantofelek – pierwotniak, typ orzęski, metabolizm – komórka zwierzęca. Jest to organizm jednokomórkowy, nie ma układu nerwowego, bo nie ma komórek nerwowych. Ma, tylko jakiś układ analogiczny do układu nerwowego, system przewodzący, który znajduje się w błonie komórkowej. Stwierdzono to tylko u orzęsków – u innych pierwotniaków nie ma. Funkcje: koordynacja ruchów rzęsek ( ukł. motorycznego). W błonie występują motoria, które jak się uszkodzi, to koordynacja staje się niemożliwa.

Układ nerwowy pojawia się dopiero u wielokomórkowców.

Najprostszy tzw. sieciowy pojawia się u jamochłonów (parzydełkowce). Sieć neuronów, okalająca ciało, funkcje: transmisja pobudzenia do wszystkich okolic. Brak centrów, sieć równomierna.

U stułbi – nastia, podrażnienie i ona się kurczy. Plus ruch „fikołkowy” – ruchy skoordynowane, złożone ruchy. Te układy się uczą – tu podstawowa forma uczenia się: HABITUACJA (wyłącznie się na powtarzający się bodziec) - daje oszczędność energii.

Proces centralizacji zaczyna się powyżej Jamochłonów. Wyraża się tym, że ciała komórek nerwowych zaczynają być rozmieszone w bezpośrednim sąsiedztwie, a włókna komórek nerwowych zaczynają się skupiać tworząc nerwy. Czyli zamiast sieci pojawiają się zwoje i nerwy (lub w innych okolicznościach drogi lub szlaki – patrz wyżej).

Płazińce – Wypławek

Dalszy proces centralizacji i pojawia się cefalizacja czyli ugłowowienie, lokalizacja tkanki nerwowej w cz. głowowej.

Po usunięciu zwojów głowowych nic mu się nie dzieje – jest tylko bardziej reaktywny na bodźce zewnętrzne. Pełnią zatem zwoje głowowe rolę hamulca. Struktury filogenetycznie młodsze pełnią rolę hamującą dla struktur filogenetycznie starszych. Uczenie się przez habituację i asocjację typu pawłowowskiego.

Dżdżownica

Układ coraz bardziej scentralizowany, kontynuacja tendencji – UN przyjmuje postać zwojów, umieszczonych w poszczególnych metamerach ciała dżdżownicy. Tworzą się 2 pnie na powierzchni brzusznej – zwoje pierścieniowe. Oraz wyraźnie wyodrębniona struktura głowowa  - obrączka okołoprzełykowa z 2 parami zwojów nad- i pod- przełykowym. Po zniszczeniu zwojów nadprzełykowych (choć częściowo i podprzełykowych)– dżdżownica staje się b. reaktywna i przejawia zaburzenia lokomocji (skurcz ciała źle skoordynowany, sprzeczność kierunków).

Uczy się przez asocjację, uczy się poruszać w labiryncie. Po usunięciu zwoju głowowego (nadprzełykowego) ślad pamięciowy zostaje, ale gdy zwój odrasta ślad pamięciowy zanika – wymaga ponownego treningu. Dowód na to, że struktury młodsze hamują starsze (tu starszą jest zwój brzuszny), mówimy o stłumieniu ekspresji przez organy młodsze filogenetycznie.

Inaczej niż u wypławka, zwoje głowowe u nereidy (krewniaczki dżdżownicy) pośredniczą w komunikacji ze światem zewnętrznym, między resztą ciała a bodźcami sensorycznymi.

Nie u wszystkich tak przebiega – u mięczaków np. inaczej te 2 tendencje : centralizacja tak , ale cefalizacja już nie. Nie ma dominacji części głowowej.

Stawonogi – tendencja już wyraźna: centralizacja i cefalizacja.  1 pień UN, a w części głowowej tkanki najwięcej. Zniszczenie części głowowej prowadzi do śmierci owada lub skorupiaka. Kontrola lokalna realizuje podstawowe funkcje jeszcze przez chwilę.

Skomplikowane mózgi mają owady – najwięcej tkanki. Obręcz okołoprzełykowa ze zwojami nad – i pod- przełykowymi i na tym nowe struktury – i to też u kręgowców, na starych strukturach, nowe pojawiają się warstwami.

22. Na czym polega proces kortykalizacji (ukorowienia) u kręgowców? – wykład 3

Ewolucja UM kręgowców.

Podstawowy plan budowy UN to struna nerwowa, czyli wiązka tkanki ciał komórek nerwowych wzdłuż cz. grzbietowej. U człowieka pozostałością tego jest rdzeń kręgowy. Na końcu tej struny znajduje się mózg. Ewolucja polega na rozrastaniu się cz. głowowej UN i wzroście masy tej części, tym różnią się poszczególne gromady.

Porównanie proporcji rdzenia do mózgu - im wyżej uorganizowany mózg, tym większa proporcjonalnie jest cz. filogenetycznie młodsza. U traszki – pojawia się zgrubienie.

U kręgowców mówimy o trzech częściach:

tyło-, sród-, przodomózgowie.

Tyłomózgowie: rdzeń przedłużony (a potem u gadów dochodzi most). Tyłomózgowie dochodzi do b. małej struktury śródmózgowia już u ryby (zatem to bardzo stara struktura), a potem im bardziej ku przodowi tym bardziej przeważają struktury filogenetycznie młodsze i robią się coraz większe, przeważają. U ssaka cienki rdzeń i wielka masa mózgu. Wzięła się z początkowych, bardzo niewielkich pól korowych, które były obecne u gadów.

Plan budowy:

Horyzontalnie ustawiona struna nerwowa, która u ryby się nie pogrubia: pęcherzyk i rdzeń.

U gadów już mamy wzrost mózgu, pojawia się zróżnicowanie w przodomózgowiu;  tyło – i śródmózgowie jest niezmienione, ale przodomózgowie u gadów dzieli się już na przodomózgowie i kresomózgowie.

Kresomózgowie to najmłodsza filogenetycznie część mózgu i daje początek tej wielkiej masie u ssaków. To co filogenetycznie najmłodsze – przeważa. U oposa – prymitywny ssak torbacz -  widać jak kresomózgowie rozwija się, oblewając pozostałe części. U ssaka łożyskowego – pofałdowanie kory – nie mieściła się w czaszce.

U naczelnych- makaki, szympanse, człowiek – dodatkowo złamanie struny osi o 90st i to ma znaczenie dla budowy mózgu – połączenia wewnątrz mózgu skroniowo- czołowe biegną dookoła.

Tendencja, że masy filogenetycznie najmłodszej jest najwięcej nazywa się ukorowieniem UN (kortykalizacją UN). Pojawiały się kolejne warstwy – im bardziej ku przodowi tym nowsze warstwy, a w obrębie kory - okazuje się, że płat potyliczny, ciemieniowy, skroniowy są filogenetycznie starsze niż czołowy. A w płacie czołowym im bardziej ku przodowi, tym młodsza filogenetycznie tkanka. Czyli warstwy „dorastały, doklejały się” z przodu. Najwyższe f. kontrolujące, hamujące są w części czołowej.

Badania Damasio – odkrył, że płat czołowy nie jest jednorodny, biegun jego jest filogenetycznie młodszy, a to nazwano przedczołowym ( lub też korą biegunową, nadoczodołową).

Dramat ewolucji kręgowców polega na tym, że w mózgu istota szara jest na zewnątrz, wykwita, bo jest jej za dużo. W części grzbietowej istota szara na zewnątrz – to ma skutki kliniczne, zniszczenia są nieodwracalne.

U człowieka – złamanie o 90 st. struny nerwowej. Stąd np. ciało modzelowate jest rozciągnięte ( u innych ssaków proste).

Ewolucyjnie w mózgu człowieka widzimy:

Mózg rybi – stąd mamy pień mózgu, most, konary mózgu  (rdzeń przedłużony, małe śródmózgowie)

Mózg gada (pojawiło się międzymózgowie) – u człowieka to okolice wzgórza, podwzgórza razem z przysadką

+ kresomózgowie niesamowicie się rozwinęło w korę i to jest to mechanizm hamujący.

Śródmózgowie tym co decyduje o popędach – głód, seks, kora – tym co hamuje i kontroluje.

Poziom funkcjonowania jest zależny od ilości tkanki nerwowej. W mózgu szczura kory sensoryczno – motorycznej (pierwotnej) jest dużo, a u człowieka niewiele. Zatem w ramach procesu ukorowienia pojawiło się dużo kory, która nie jest zaangażowana w f. pierwotne (sensoryczne, motoryczne) – kora kojarzeniowa („wolna”). U człowieka wciskała się w pierwotną, rozdziela ośrodki sensoryczne, a np.u waleni, jako jednolita masa, nie wciska się w okolice pierwotne.

23. Na czym polega zasada regulacji zachowania „zbliżanie/oddalanie”? Wykład 2

Lorenz przedstawia liczne przykłady zachowań, w których obecne są elementy sprzecznych tendencji. Inaczej są to zachowania ambiwalentne. Zawierają elementy pozostających w konflikcie popędów, to takie zachowania, gdzie przeplatają się zachowania przynależne do sprzecznych tendencji „chciałby i boi się” np. dziecko, które boi się psa i chce go pogłaskać, a równocześnie boi się podejść, a więc stoi daleko, ale wyciąga rękę i głaszcze. Nie przynosi to rozwiązania konfliktu popędów, ale pełni funkcję sygnałową, ponieważ widzimy, że zachowanie zawiera sprzeczne tendencje. Odczytujemy je i inaczej reagujemy na osobę, która tak się zachowuje, niż na osobę zachowującą się jednoznacznie. Inny przykład: szczur, który badając nowy obiekt wyciąga głowę w jego kierunku, przywierając jednocześnie tylną częścią ciała do podłoża. Charakterystyczne wyciagnięcie sylwetki w trakcie tej czynności odzwierciedla przeciwstawne tendencje: ucieczki i eksploracji.

24. Na czym polega zdolność ekstrapolacji wg. L. Kruszyńskiego? Wykład 5

Leonid Kruszyński wprowadził pojęcie ekstrapolacji, która jest formą najbardziej podstawowego myślenia. Myślenie u zwierząt zaczęło się wtedy, kiedy musiały symulować ruch obiektu fizycznego (najczęściej innych zwierząt), który był niewidoczny np. drapieżca polując na ofiarę tracił ją z oczu i musiał symulować, gdzie ona się pojawi. Koncepcja opracowana w latach 50. Potwierdzone potem na gruncie neurobiologicznym. Ekstrapolacja to zdolność do przewidywania ruchu obiektu bez dostępnych informacji wzrokowych. Takiej ekstrapolacji ruchu dokonuje np. żółw, który był uważny dotąd za zwierzę „głupie”, a jak się okazało, potrafi trafnie przewidzieć, gdzie pojawi się znikający pokarm (z której strony pojawi się micha sałaty znikająca pod stołem). (Ryby, płazy i gady były uważane za kręgowce niższe, obecnie uważa się, że ryby i płazy tak, ale gady już nie, pojawia się u nich nowa jakość zachowania i im więcej analizuje się zachowanie ptaków i ssaków tym więcej znajduje się tam cech zachowań gadzich).

Podobnie przewiduje (ekstrapoluje) ryś goniąc królika śnieżnego – królik zakopuje się w śniegu i ucieka pod śniegiem, a ryś musi przewidzieć, w którym miejscu się wykopie.  Ofiara zawsze kluczy, chowa się, a skuteczny drapieżca musi przewidzieć jej ruch. Podobnie człowiek pierwotny rzucając kamieniem, aby upolować zwierzę, musiał rzucić z uwzględnieniem kierunku ruchu zwierzęcia, rzucić nieco przed jego obecnym położeniem, a nie dokładnie tam, gdzie jest obecnie. Ekstrapolacja zatem to zdolność do przewidywania ruchu obiektu na podstawie niepełnych informacji, jest jakieś położenie pierwotne, potem obiekt znika i przewidujemy, gdzie się pojawi.

Kruszyński przewidział, że myślenie brało się z symulacji ruchu. To zostało potwierdzone w obrazowaniu pracy mózgu (kongres w roku 1999/2000), gdy człowiek myśli o ruchu piłki, to intensywna praca bieguna płata czołowego mózgu

Symulacja ruchu to najmłodsza filogenetycznie zdolność – to przewidział Kruszyński.

Porównania gatunków w zadaniach poznawczych:

Gołębie – bezradne w takich zadaniach, podobnie kury, ale kruk świetnie sobie radzi, ssaki np. królik - idą we właściwym kierunku. Wykazał, że w obrębie gromad kręgowców mamy ogromne zróżnicowanie w zadaniach poznawczych i mówienie, że gady (patrz żółw) są głupie, a ssaki mądre jest błędem.

25. Na czym polega zjawisko „hierarchii popędów”. Wykład 2             

Podstawowa relacja, która zachodzi między popędami to hamowanie. Popędy znoszą się nawzajem. Jeśli dochodzi do konfliktu popędów, to trzeba rozwiązać go poprzez ustalenie kolejności, w jakiej będą rozwiązywane. (Do konfliktu dochodzi ponieważ na końcowej ścieżce behawioralnej może być realizowany tylko jeden popęd.)

Zjawisko hierarchii popędów, możemy badać zmuszając organizmy do dokonywania wyborów między dwoma równocześnie występującymi popędami. Np. wybór pomiędzy redukcją bólu a redukcją głodu. Na ogół zwierzę najpierw zredukuje ból. A więc ból jest wyżej w hierarchii. Budujemy hierarchię – na szczycie ból, potem głód, pragnienie (paradoksalnie po głodzie). Na ogół hierarchia popędów, oznacza krótkoterminowy mechanizm rozstrzygania konfliktów, ograniczony w czasie, w przestrzeni, dzieje się tak wtedy, gdy trzeba dokonać wyboru natychmiast.

Ciekawe popędy znajdują się na dole drabiny, tu: związane z pielęgnacją, czyszczeniem ciała. Najłatwiej je przerwać. Zwierzęta czyszczą się, pielęgnują  kiedy są najedzone, spokojne. Łatwo poznać, kiedy zwierzę jest chore – zmierzwiona sierść. Te najniższe popędy są najłatwiej deprywowane, gdy wyższe są niezaspokojone. Chory człowiek także rezygnują z pielęgnacji (golenie, mycie, czesanie) – to widać w szpitalach.

26. Na czym polega zachowanie przeniesione? Wykład 2

O nich pisał Lorenz (1972), że dany sposób zachowania zostaje wyzwolony przez pewien obiekt, ale przedmiotem, na którym wyładowuje się reakcja, jest inny obiekt, gdy ten wyzwalający emanuje równocześnie podniety hamujące. Inaczej – wyrażają się one zmianą obiektu służącego do redukcji jednego popędu na inny obiekt, który nie wywołuje przeciwstawnych tendencji. Zachowania przeniesione to sposób rozwiązywania konfliktów popędów. Jego istotą jest zrealizowanie pełnego łańcucha działań popędowych na zamienionym obiekcie.

Regułą jest np. w przypadku agresji wywołanej przez szefa, przeniesienie jej na inne osoby w bezpośredniej bliskości, ale niższe rangą. U zwierząt na osobniki z tego samego gatunku, niższe w hierarchii, słabsze, a gdy to niemożliwe to na obiekty nieożywione, a ostatecznie autoagresja.

W przypadku głodu – wybieranie obiektu mniej atrakcyjnego, takiego który nie budzi lęku (np. Amerykanie w EU obawiają się nieznanych reguł zachowania przy stole w ekskluzywnych restauracjach, wobec tego idą do McDonalda – wiedzą jak się tam zachować, choć w USA nigdy tam nie chodzą).

W przypadku seksu – samiec zbliżając się do atrakcyjnej samicy, zbliża się też do samca alfa, zatem z obawy przed atakiem, przenosi popęd na inne samice – one zyskują  w jego oczach na wartości.

27. Napisz ogłoszenie matrymonialne kobiety, spełniające preferencje mężczyzn (zgodnie z interpretacją ewolucyjną)

Atrakcyjna, piękna i bardzo zgrabna kobieta (l.25), pozna pana wysokiego i dobrze zbudowanego, w wieku ok. 35 lat w celu matrymonialnym. Poszukuje pana niezawodnego i stałego w uczuciach, który będzie  hojny dla rodziny, posiadającego dom lub mieszkanie, wyższe wykształcenie, wysoką pozycję społeczną i dobre wynagrodzenie oraz dalsze perspektywy awansu zawodowego. Cechą konieczną jest dobre zdrowie, ambicja i pracowitość oraz podobieństwo zainteresowań:..... W zamian oferuje swoją młodość, nienaganną figurę, imponująca urodę i reprezentacyjny wygląd, a także stuprocentową wierność.

28. O czym mówi hipoteza rozhamowania? Wykład 2

Fizjologiczny mechanizm zachowań przerzutowych pozostaje w sferze hipotez. Koncepcję powstawania tych zachowań przedstawia Iersel i Bol (1958). Jest znana w literaturze jako hipoteza rozhamowania. Załóżmy teoretyczne istnienie ośrodków popędowych A.B.C. Ośrodki A.B hamują się wzajemnie, wywierają także hamujący wpływ na C. Ośrodki A.B są pobudzone równocześnie – konflikt popędów -  blokują swoje działanie. W tej sytuacji nie hamują efektywnie ośrodka C. Pobudzony nawet przez niewielki bodziec ośrodek C, może wyzwolić właściwy dla siebie wzór zachowania. 

Przykład : trudna sytuacja w pracy, denerwuje mnie szef, ale uśmiecham się do niego (hamuję agresję). Reakcją może być gwałtowne uczucie głodu, pragnienia, senność. U zwierząt są to typowe zachowania z elementami ruchu – np. zachowania pielęgnacyjne, a ludzie drapią się po głowie, ciągną włosy, skubią ubranie.

29. Opisz na wybranym przykładzie fazę apetencyjną zachowania popędowego. W2.

Faza apetencyjna oraz zachowanie konsumacyjne to elementy czasowej charakterystyki zachowań popędowych. Zachowanie apentencyjne, inaczej przygotowawcze, to zachowanie prowadzacie do osiągnięcia warunków umożliwiających redukcję danego popędu ( np. do kontaktu z pokarmem), zachowanie spełniające cz. konsumacyjne hamuje zachowanie apetencyjne i polega na wykonaniu wzorca ruchowego będącego ostatnim – finalnym elementem łańcucha działań. Początkowe etapy łańcucha są bardziej podatne na modyfikacje niż końcowe – te to sztywne wzorce ruchowe . Faza apetencyjna może być zróżnicowana indywidualnie, kulturowo np. ptaki z różnych szerokości geograficznych śpiewają inaczej poszukując partnerki lub pożywienia, bo w tym rejonie śpiewa się tak, a nie inaczej. Fazy apetencyjne to różnego rodzaju poszukiwania, podatne na modyfikacje. Przykład fazy apentcyjnej to sztuka gotowania – przygotowanie, doprawianie. Jastrzębie polują inaczej w terenach górzystych a inaczej w nizinnych. Badania brazylijskie: zaloty jako relacje seksualne między ludźmi. Istnieje różnorodność kulturowa i techniczna, ile czasu zajmują kolejne etapy zalotów u grup etnicznych, ale ich kolejność jest zawsze taka sama i sposób przechodzenia zawsze taki sam. Początek (faza apetencyjna) różnorodny, ale im bliżej końca (faza konsumacyjna) tym bardziej podobne zachowania.

30. Opisz mechanizm uczenia się topografii terenu odkryty przez N. Tinbergena - W4

Eksperyment Tinbergena pokazał, że uczenie się topografii terenu oparte jest na zapamiętaniu znaczących obiektów znajdujących się na danym obszarze tzw. wskazówki terenowe. Późniejsze badania potwierdziły taką właśnie naturę tego procesu u zwierząt wyższych.

Osa buduje norki na piaszczystym gruncie. T. otoczył gniazdo wianuszkiem z doniczek. Przestawił doniczki i okazało się, że osa szukała gniazda w obrębie doniczek, to znaczy, że nie robi zdjęcia terenu, ale wyznacza charakterystyczne, dominujące obiekty, które stają się wskazówką terenową. Do tego nie jest potrzebny wyrafinowany narząd wzroku. Oto fundamentalny i rozpowszechniony mechanizm rozpoznawania terenu.

Mechanizm orientacji przestrzennej odkryty u os jest powszechny u zwierząt wyższych.

Podobnie uczą się szczury w basenie Morisa – budują prostą mapę przestrzenną– wskazówka terenowa i relacja pomiędzy wskazówką a obiektem głównym, docelowym, np. pozwala im na odnajdowanie jedzenia.

Ludzie często mówią np: za trzecimi drzwiami w prawo, albo za bufetem w lewo, wyznaczają sobie znaczące obiekty.

Te mechanizmy uczenia są pierwotne – występują już u stawonogów.

30. Opisz mechanizm uczenia się topografii terenu odkryty przez N. Tinbergena.

Mechanizm uczenia się topografii terenu oparty jest na zapamiętywaniu znaczących obiektów znajdujących się na danym obszarze. Są to wyraźnie dominujące obiekty, tzw. wskazówki terenowe (landmark). Tinbergen przeprowadził następujący eksperyment: rozstawił w nocy donice z kwiatami i kiedy osa rano wykonała oblot i udała się na łowy poprzestawiał doniczki. Po powrocie osa szukała gniazda w centrum nowo ustawionych doniczek. Okazało się, że nie zapamiętała bezwzględnej pozycji gniazda, a jedynie jego położenie względem otaczających donic – zorganizowała swoje przestrzenne zachowanie względem wskazówki terenowej. Wadą tego mechanizmu jest to, że dość łatwo można go oszukać, zmieniając położenie znaczących obiektów.

Późniejsze badania potwierdziły, że zwierzęta wyższe również stosują ten rodzaj strategii orientacji w przestrzeni.

31. Opisz zjawisko określane jako „łańcuch działań popędowych”.

Łańcuch działań popędowych to forma zachowania złożonego będącego sekwencją (łańcuchem) działań wyzwalanych przez właściwe bodźce kluczowe. Można to przedstawić schematycznie jako ciąg działań i bodźców kluczowych wyzwalających następne działania:

bodziec kluczowy A -> działanie A-> bodziec kluczowy B-> działanie B->bodziec kluczowy C-> działanie C

Kolejność etapów jest zawsze taka sama. U ptaków każdy etap godów jest zaprogramowany i nie może być uruchomiony bez wystąpienia kolejnych bodźców kluczowych. W wypadku braku wystąpienia właściwych bodźców kluczowych mogą być powtarzane poprzednie etapy, np.: w trakcie zalotów samiec wielokrotnie powtarza zachowania służące złagodzeniu początkowej agresji samicy, a dopiero po wyemitowaniu przez nią sygnału przyzwolenia, zaczyna zachęcać ją do kopulacji.  Zakłócenie którejkolwiek z faz powoduje cofnięcie do początku cyklu.

32. Proszę wyjaśnić znaczenie pojęcia „dobór naturalny”.

Wszystkie organizmy mają zdolność do ogromnej nadprodukcji potomstwa, ale z niej nie korzystają, bo liczebność ich populacji nie wzrasta znacząco. Dlatego między osobnikami tego samego gatunku dochodzi do konkurencji. Organizmy lepiej przystosowane (posiadające korzystne cechy) mają większą szansę na zwycięstwo (przetrwanie), a co za tym idzie na reprodukcje i pozostawienie większej ilości potomstwa. Potomstwo z kolei dziedziczy charakterystyki swoich rodziców. W wyniku selekcji powstają osobniki najlepiej przystosowane do życia w środowisku naturalnym, tj. do unikania drapieżników, znajdowania pożywienia, partnera seksualnego, realizacji prokreacji.

W Darwinowskiej teorii doboru naturalnego przetrwanie ma znaczenie zasadnicze, ponieważ jest niezbędnym warunkiem reprodukcji.

33. Przytocz główną myśl teorii altruizmu wzajemnego.

Mechanizmy psychiczne odpowiedzialne za działanie na rzecz osób niespokrewnionych mogą się wykształcić, jeżeli uczynki altruistyczne są odwzajemniane. Istota altruizmu wzajemnego polega na tym, ze obie strony odnoszą korzyści. Np. Jeśli dwaj myśliwi przyjaźnią się ze sobą i w danym tygodniu szczęście podczas polowania uśmiechnie się do jednego z nich, a w kolejnym tygodniu do drugiego, to jeśli pierwszy myśliwy podzieli się swoją zdobyczą z przyjacielem, to w kolejnym tygodniu, kiedy sytuacja się odwróci, może liczyć na odwzajemnienie przysługi. W takich sytuacjach altruizm odwzajemniony może stać się istotnym elementem szans przetrwania.

34. Przytocz i krótko rozwiń tak zwaną zasadę Morgana.

Zasada Morgana powstała jako krytyka zoopsychologii, której badacze poszukiwali analogii między procesami psychicznymi u ludzi i zwierząt.

Brzmi ona następująco: „ W żadnym wypadku nie możemy interpretować działania jako wyniku wyższej czynności psychicznej, jeśli może ono być interpretowane jako wynik procesu przebiegającego na niższym poziomie.”

Tendencja do antropomorfizacji jest jednak bardzo silna i w praktyce wielu badaczy jej ulega.

Krytyka zoopsychologii stała się podstawą do wyodrębnienia psychologii eksperymentalnej zwierząt oraz etologii.

35.Taksja, tropizm, kinezy, nastia – opisz 2 wybrane elementarne formy zachowania.

Tropizm – zachowanie ukierunkowane względem działania bodźca; wygięcie osi ciała (bądź jego części) w kierunku wyznaczonym przez kierunek działania bodźca, nie powoduje przemieszczenia w przestrzeni, lecz jedynie modyfikuje kierunek lokomocji. Rozróżniamy tropizmy dodatnie ( w kierunku „do” bodźca) i tropizmy ujemne (w kierunku „od” bodźca).

Przykłady: wygięcie łodygi w kierunku słońca;

dżdżownica, którą charakteryzuje geotropizm+ (zgina ciało w kierunku podłoża) i

hydrotropizm- (odgina ciało od wody);

traumatotropizm – polega na zginaniu ciała w kierunku zranienia, co ułatwia gojenie ran, np. nóż w brzuchu

Taksja – mechanizm reakcji prowadzących do przyjęcia bądź utrzymania właściwej pozycji ciała(kierunku ruchu) w odniesieniu do bodźców kierunkowych – reakcje pozycyjne i lokomocyjne.

Trzy najważniejsze grupy taksji:

-bazotaksja –utrzymanie ciała w pionie lub w poziomie

-menotaksja – utrzymanie stałego kata względem kierunku działania bodźca (much latająca wokół żarówki)

-astrotaksja – podobna do menotaksji, ale uwzględnia zegar biologiczny, np. zmiany względnego położenia słońca

36. Wyjaśnij etologiczne pojęcie „bodźce ponadnormalne”.

Bodźce ponadnormalne to bodźce kluczowe z nasilonym ponad właściwy dla danego gatunku poziom intensywności oddziaływania na odbiorcę. Systemy motywacyjne są odporne w jedną stronę, to znaczy nie są odporne na nadmiar bodźca. Wynika to z faktu, że pierwotnie były nastawione na wychwytywanie niedoborów, a nadmiar był wręcz pożądany. Dla przykładu piskle kukułki jest zwykle większe od ptaka, któremu zostało podrzucone, a co za tym idzie, chętniej karmione. Inne przykłady, w których działają bodźce ponadmormalne to: zachowania pasożytnicze, magazyny pornograficzne pokazujące nienaturalnie duże biusty czy pokarmy słodkie i tłuste, które smakują najlepiej.

37. Wyjaśnij pojęcie „bodźce kluczowe”.

Bodźce kluczowe (key stimulus) to zestawienie (konfiguracja) kilku prostych bodźców wychwytywane przez właściwy mechanizm wyzwalający. Nazwa ta nawiązuje do analogii klucza i zamka. Mechanizm wyzwalający jest swojego rodzaju zamkiem, otwieranym wyłącznie przez właściwy bodziec – klucz.

Przykłady: - kobiety reagują opiekuńczością na schemat dziecięcości (np. duże oczy)

·         czerwone podbrzusze ryby generuje określone zachowania – samice przyciąga, samców odstrasza

·         samica to dla słonia morskiego bodziec kluczowy

·         ptaki podczas zalotów emitują bodźce pełniące rolę bodźców kluczowych.

38. Wyjaśnij pojęcie „sztywny wzorzec ruchowy”.

Sztywne wzorce ruchowe to najbardziej podstawowe elementy zachowania celowego. Są to ciągi ruchów zaprogramowane endogennie w OUN, choć ich sterowania nie można łączyć w prosty sposób z żadną częścią tego układu. Programowanie to odbywa się poprzez wyodrębnione jednostki funkcjonalne. Sz.w.r. są specyficzne gatunkowo i nie poddają się modyfikacji. Występują w określonym czasie, jako końcowe elementy łańcucha działań. U zwierząt występują przy kopulacji, przeżuwaniu i w końcowej fazie ataku łowieckiego. Ludzi ruchy żuchwy są jedynym sztywnym wzorcem ruchowym.

39. Wyjaśnij pojęcie adaptacji (w rozumieniu ewolucyjnym).

Adaptację można definiować jako ewolucyjne rozwiązanie konkretnych problemów, przyczyniające się bezpośrednio lub pośrednio do sukcesu reprodukcyjnego. Adaptacją mogą być np. gruczoły potowe pomagające rozwiązać ważny dla przetrwania problem regulacji termiczne. Mogą nią być preferencje smakowe, dzięki którym szukamy potraw bogatych w składniki odżywcze, a także upodobania do pewnego typu urody osobnika płci przeciwnej, kierujące właściwym doborem partnera.

3 kryteria adaptacji wg Williama:

- niezawodność (Czy dana adaptacja występuje regularnie u wszystkich członków danej społeczności w każdych „normalnych” warunkach?)

- skuteczność (Czy dobrze rozwiązuje problem adaptacyjny?)

- ekonomia (Czy rozwiązuje problem adaptacyjny bez obciążania organizmu ogromnymi kosztami?)

40. Wyjaśnij znaczenie pojęcia „konflikt płci” w psychologii ewolucyjnej.

Konflikty między kobietami a mężczyznami przenikają całe życie społeczne. (Jednak fakt, że kobiety ponoszą znacznie większe od mężczyzn koszty reprodukcji powoduje, że) najwięcej sprzecznych dążeń między płciami powstaje na tle seksualnym, zazdrości i dostępu do zasobów. Psychologia ewolucyjna dzięki teorii strategicznego niedopasowania przyczyny tych konfliktów oraz ich konkretne przejawy. Ze strategicznym niedopasowaniem mamy do czynienia gdy jedna osoba blokuje realizację strategii drugiej osoby. Jeśli kobieta stosuje strategię poszukiwania stałego partnera, a mężczyzna szuka partnerki przelotnej, to każde z nich uniemożliwia realizację strategii drugiej strony. Emocje negatywna tj. złość, przygnębienie i zazdrość są wykształconymi w toku ewolucji mechanizmami ostrzegającymi danego człowieka przed strategicznym niedostosowaniem.