Platon:1.prymitywizm Platona a) był prymitywistą chronologicznym – człowiek w dawnych czasach był lepszy i bliższy bogom, b) wykazywał skłonności w stronę surowego prymitywizmu kulturowego – opowiadał się za życiem prostym i surowym, c) proponował również komunizm ekonomiczny oraz wspólnotę żon i dzieci („Państwo”), d) projekty Platona dotyczyły tylko najwyższej klasy społecznej – tylko tam mogły być zrealizowane, 2. antyprymitywizm Platona: a) nie uważał on, że wyższe jest życie kierowane instynktem i pozbawione refleksji, ale że rozum jest najszlachetniejszą właściwością człowieka, b) był przeciwnikiem używania słowa „natura” w znaczeniu wartościującym, słowo „sztuka” nie miało zabarwienia pejoratywnego (równe wartości tych słów), c) jego pogląd na naturę ludzką jest wyraźnie przeciwstawny egalitaryzmowi i gloryfikacji stanu natury w sensie prawnym – ludzie są z natury nierówni, więc powinni być zorganizowani w hierarchię. Przyczyny choroby państwa: pomnażanie dóbr, bogactwo i bieda-podział na biednych i bogatych, chęć mienia coraz więcej, rosnące potrzeby, ciągłe zmiany, rodzina rodzi nepotyzm. Państwo idealne: zlikwidowanie własności prywatnej, wszystko ma być własnością państwa, państwo zaspokaja podstawowe potrzeby, nic nie posiada się na własność, razem spędza się czas, osobo mieszkają kobiety-osobno mężczyźni, państwo przejmuje kontrolę nad naszym życiem. Arystoteles:-a) antyprymitywizm – naturalne jest to, co złożone, wysoko rozwinięte, to do czego dąży początkowa postać rzeczy, b) sprzeciw przeciw prymitywizmowi chronologicznemu - doktryna o wieczności świata, niezmienności kosmosu - absolutny początek nie miał miejsca, historia nie ma jakiegoś określonego kierunku, celu, c) człowiek jest z natury zwierzęciem politycznym w tym znaczeniu, że jego specyficzna natura ujawnia się w pełni dopiero w trzecim stadium rozwoju, tzn. wtedy, gdy staje się on członkiem polis, d) sprzeciw przeciw prymitywizmowi technologicznemu - dobre życie zależy w pewnym stopniu od bogactwa, wygody i wolności od trosk, krytyka komunistycznych projektów Platona, uwielbienie rozumu i intelektu, e) teleologiczne rozumienie natury: „proces, który prowadzi do istnienia rzeczy, pozostaje w odwrotnym stosunku do jego istoty; co bowiem jest późniejsze w porządku stawania się, jest wcześniejsze w porządku natury, a co jest pierwsze z natury, jest ostatnie w porządku powstawania”, f) sofiści: zakładali istnienie jakiegoś stadium przedpaństwowego, po którym w wyniku umowy rozwinęło się społeczeństwo obywatelskie.3. Koncepcja społeczeństwa arystotelesa, struktura społecznego świata: od jednostki, rodziny do wspólnoty społeczno politycznej.a)stworzył rozbudowany system filozoficzny, którego wpływ okazał się niezwykle trwały i rozległy; jego filozofia społeczna zawarta jest w „Polityce” b) zajmuje stanowisko antyindywidualistyczne i polemiczne w stosunku do sofistów, w centrum uwagi umieszcza społeczną całość- patron krytyków indywidualizmu („(...) wszyscy należą do państwa, bo każdy z nich jest częścią państwa. Toteż troska o każdą część z osobna musi z natury rzeczy mieć na oku troskę o całość”) c) najlepszym ustrojem jest taki, w którym każdy bez wyjątku najlepiej się czuje i szczęśliwie żyje; państwo z natury jest wielością, jeśli będzie się rozwijać ku jedności to powstanie z niego rodzina, a z niej jednostka d) tak samo jak Platon poszukuje przepisu na ustrój doskonały; nauka o polityce to nauka praktyczna uprawiana z myślą o cnocie i dobrym życiu; prawdziwy prawodawca powinien znać zarówno najlepszy ustrój jak i ten możliwie najlepszy dla istniejących okoliczności
(1)jednostkaà (2)rodzinaà (4) gmina à (3) państwo 1. człowiek jest zwierzęciem politycznym- jest z natury stworzony do życia w państwie, jest przeznaczony do życia w społeczeństwie (w tekstach Arystotelesa to twierdzenie odnosi się do życia w polis, które jest poniekąd jednym i drugim- państwem i społeczeństwem), każdy człowiek ma swoje właściwe przeznaczenie, którego realizację zapewnia tylko związek z innymi (mężczyzna nie może obejść się bez kobiety, a kobieta bez mężczyzny; pan bez niewolnika, a niewolnik bez pana); przez takie połączenie istot, które nie mogą istnieć bez siebie powstaje dom czyli rodzina 2. z natury istniejąca wspólnota, utrzymująca się trwale dla codziennego współżycia 3.dla zaspokojenia potrzeb wychodzących poza dzień bieżący; jest z natury kolonią rodziny 4. pełna wspólnota stworzona z większej ilości gmin wiejskich, która osiągnęła kres wszechstronnej samowystarczalności, powstaje dla umożliwienia życia, a istnieje, aby życie było dobre, powstaje na drodze naturalnego rozwoju, jest celem do którego zmierzają pozostałe wspólnoty; a natura jest osiągnięciem celu 2. państwo należy do tworów natury- człowiek dąży do jego stworzenia i udoskonalenia, albowiem jest niezdolny do życia w pojedynkę; państwo jest późniejsze w porządku powstawania, a wg Arystotelesa to, co jest późniejsze w porządku powstawania jest wcześniejsze w porządku natury (teleologiczne rozumienie natury) a) w „Polityce” mowa jest o państwie w kilku znaczeniach: *zorganizowana zbiorowość potrzebujących się wzajemnie jednostek i grup ludzkich b*wspólnota obywateli c*ustrój polityczny. Arystoteles skupia uwagę na następujących aspektach państwa (społeczeństwa): a)samowystarczalność- jeśli państwo dojdzie do niej to dopiero stanie się prawdziwym państwem; ta cecha przysługuje jedynie państwu i na tym zasadza się jego konieczność czy naturalność; samowystarczalność to nie zdolność zaspokajania bez pomocy z zewnątrz materialnych potrzeb mieszkańców kraju (autarkia gospodarcza), ale ogół potrzeb, których zaspokajanie jest koniecznym warunkiem życia szczęśliwego i pełnego rozwinięcia ludzkich możliwości b)wspólnota moralna- wspólnota państwowa ma na celu nie współżycie, ale piękne uczynki; oprócz wspólnego terytorium i interesu materialnego (wymiana towarów) powinno je łączyć wspólne dążenie do cnoty c)różnorodność i komplementarność części- państwo nie może powstać z osób jednakowych; „Państwo (...) składa się z nierównych części, tak jak istota żyjąca składa się przede wszystkim z duszy i ciała, dusza z rozumu i woli, rodzina z męża i żony, posiadłość z pana i niewolnika; wszystkie te części różnorodne, i inne jeszcze prócz tego, obejmuje i państwo(...)”; państwo traktowane jest jako swojego rodzaju organizm Struktura społeczna wg arystotelesa: a) obraz wielowymiarowy: konglomerat rodzin, system klas ekonomicznych (bogaci- biedni- stan średni), ukł. Grup statusowych (lud- ludzie znaczni), zespół swego rodzaju stanów b) podział społeczeństwa ze względu na funkcje wykonywane przez różne grupy obywateli: *rolnicy *rzemieślnicy *kupcy *wyrobnicy *stan żołnierski *stan kapłański *zamożni, *wysocy urzędnicy państwowi, *członkowie rady i sędziowie c) podział społeczeństwa na grupy różniące się stopniem zamożności; do tego podziału Arystoteles przywiązuje szczególne znaczenie z dwóch powodów: a) podział najostrzejszy b)układ sił między bogatymi i biednymi ma największy wpływ na stabilność państwa i jego ustrój polityczny stan średni jako ostoja ładu i społeczna baza dobrego ustroju, zdolnego uniknąć skrajności oligarchii i demokracji Klasyfikacja ustrojów:
a) trzy właściwe ustroje: królestwo, arystokracja, politeja
↓ ↓ ↓
b) trzy ich zwyrodnienia: tyrania, oligarchia, demokracja
c) związek między ustrojem politycznym a strukturą społeczną: „Przyczyną mnogości ustrojów jest fakt, że każde państwo obejmuje większą liczbę części składowych”, części te występują w różnych kombinacjach i proporcjach, tworząc zależnie od tego różne ustroje polityczne. Prace Arystotelesa położyły fundamenty pod to, co nazywamy naukami społecznymi i stały się trwałym układem odniesienie dla teorii społecznych. Koncepcje władzy: 1. Jednowładztwo(monarchia)-ustrój właściwy może przerodzić się w tyranię gdy rządzący będzie myślał o własnym dobru. 2.Arystokracja-władza więcej niż jednego, władają tylko ci najlepsi ponieważ rządzą ku lepszemu pożytkowi, jednak gdy myślą tylko o sobie to przeradza się to w oligarchię. 3. Politea- rządy obywateli mogą przerodzić się w demokrację. 4. Tyrania-jest jednowładztwem dla korzyści panującej jednostki. 5. Oligarchia-rządzi dla korzyści bogaczy, bez względu czy są w mniejszości czy w większości. 6. Demokracja- korzyść dla ubogich, nie ma na względzie dobra ogółu. 4. Platon i jego koncepcja państwa. Platon wyróżnia dwa światy: świat idei, jako rzeczywisty, oraz świat materialny postrzegany przez nas i będący odbiciem świata rzeczywistego. Eksponuje rolę filozofa dociekającego prawdy i uwalniającego z kajdan, objaśniającego konfigurację świata idealnego. Tworzył państwo idealne by przeciwstawić się degeneracji. Taką wizję potrafi uformować tylko wyzwolony od problemów mędrzec, koncentrując się na poznaniu wartości idealnych: dobra, prawdy, sprawiedliwości i piękna. POLITYKA – rozumiana w jedności z etyką - dla Platona idealnym ustrojem politycznym jest model idealnej POLIS – o skrajnie racjonalnych rządach. Podobnie jak dusza dąży do poznania idei dobra, tak PAŃSTWO powinno dążyć do transcendentnie rozumianego dobra. Polityka zaś to sztuka oparta na wiedzy jak czynić ludzi lepszym. Państwo podobnie jak indywidualna dusza powinno dążyć do dobra. PLATON wyróżnia dwie polityki: a)pospolitą b)polityką filozofii - zakłada równość polityki i filozofii. Państwo powinno składać się z 3 części, które w tym przypadku są warstwami społecznymi:
Mit eschatologiczny -ludzie nie rodzą się równi! Ich pozycja zależy od ilości wiedzy jaką zdoła zgromadzić dusza podczas pobytu poza ciałem (przed narodzeniem). Następnie gdy dusza traci wewnętrzną harmonię, upada na ziemię i rodzi się człowiek. Zostaje on wcielony do jednej z warstw. Jeśli trafi do warstwy przeznaczonej mu z natury to jest to wolność. Klasyfikacja ustrojów: TIMOKRACJA - oparta jest na odwadze, którą powinno kierować się państwo. Hierarchię społeczeństwa tworzy stopień umiejętności wojowania. Jest oparta na zaszczytach wojennych, zasługach. Panują w niej wojskowe reguły życia, dominuje skromność, powściągliwość. WADY: prowadzi do przewagi wojowników nad filozofami, niebezpieczeństwo przekształcenia się w oligarchię z powodu żądzy zaszczytów OLIGARCHIA - hierarchia społeczeństwa oparta na kryterium majątkowym, ustrój ludzi których celem jest chęć bogacenia się. Takie państwo ulega groźbie podziału na grupę bogatych i biednych. Walka o równy dostęp do władzy może prowadzi do rozpadu oligarchii i przerodzić się może w demokrację DEMOKRACJA - dobro wszystkich jest równorzędne, ale wg Platona nie ma równości. Lud opanowany szałem wolności prowadzi do zanarchizowania rządów w polis. Następuje obniżenie dyscypliny społecznej, zanik cnót obywatelskich. Demokracja sprzyja demagogom- mogą łatwo przejąć władzę i dochodzi wtedy do tyranii. TYRANIA - ustrój ponad wszystko uznający własny interes, (skutek demokracji). Jednostka rządzi i kieruje państwem, praktykuje rządy autorytarne i despotyczne. Całkowity zanik cnót obywatelskich. Dominuje strach, podejrzliwość, egoizm, obłuda. Powstanie państwa: Człowiek nie jest samowystarczalny i musi żyć w wspólnocie. Powstanie państwa, jego budowa związana jest z 3 potrzebami: a) wytwarzania pożywienia, b)mieszkania c)ubrania itp. By te wszystkie rzeczy wytwarzać potrzebni są ludzie różnych specjalności, którzy się tym zajmą (rolnicy, szewcy itd.). Ludzie w momencie urodzenia już tak różnią się od siebie, że każdy ma zdolności innych profesji i zajęć. Jeden powinien zająć się jednym a nie wieloma zajęciami. Okazuje się że ludzie różnych profesji do efektywnej pracy potrzebują pomocy innych ludzi, zajmujących się inną dziedziną, stąd ludzi tworzących państwo (miasto) musi być dużo. W państwie ludzie będą musieli niejako współpracować, dzielić się wymieniać -koniecznie powstanie rynek i pieniądz do wymiany. Ktoś tej sprzedaży i kupna musi pilnować - kramarze. Są to najemnicy posługujący się jedynie siła fizyczną. Żołnierz jak przedstawiciele innych profesji też powinien zająć się tylko swoimi sprawami, związanymi z walką i wojną. Jednocześnie powinien dbać o to co robi, i czemu to służy, nie może zaprzątać sobie głowy innymi rzeczami, musi być odważny, silny, bystry, szybki itd. Myśl chrześcijańska: a) myśl wczesnochrześcijańska nawiązywała do stoicyzmu, była ideologią, samoświadomością szybko rozwijającego się ruchu masowego, który w obliczu wrogiego otoczenia (prześladowania pierwszych chrześcijan) tworzył do niego pewną kontrkulturę, b) wytworzyła się nowa problematyka-społeczności konstytuującej się wyłącznie na podstawie wspólnoty wyznawanych wartości, c) fakt przynależności jednostki do społeczności stał się sprawą świadomego wyboru celu i sposobu życia i przestał być zdeterminowany przez okoliczności niezależne od jego wiary i woli (np. urodzenie, władzę, pozycję społ., bogactwo), d) wspólnota wartości to doskonałe zjednoczenie, jedność w Chrystusie umożliwia wieczne zbawienie, toteż inne związki - skupione na rzeczach doczesnych - tracą znaczenie. Św. Augustyn - "O Państwie Bożym" a) próba określenia miejsca wspólnoty chrześcijan w rzeczywistym świecie społecznym: podział ludzkości ze względu na stosunek do Boga( teocentryzm), co nie wykluczało istnienia innych porządków, b) chrześcijanin należał do dwóch różnych porządków: niebieskiego i ziemskiego - jest to rozdział o charakterze wyłącznie moralnym a nie fizycznym( brak odniesienia do obserwowalnej rzeczywistości społecznej), służy jedynie ukazaniu dwóch różnych systemów wartości i odpowiadających im rodzajów ładu społecznego, c) społeczność zorganizowana wokół wartości świeckich( porządek ziemski) i wokół wartości świętych( porządek niebieski) PAŃSTWO ZIEMSKIE: a) z natury niedoskonałe: panuje powszechny egoizm, każdy dba o własne korzyści i pragnienia, b) typ ładu społecznego: oparty na konflikcie PAŃSTWO BOŻE: a) pokój, państwo szczęśliwe, powszechne dobro, b) typ ładu społecznego: oparty a konsensie. Teoria św. Augustyna to koncepcja wówczas prekursorska: konflikt 2 państw umieszczony został w perspektywie historiozoficznej, w perspektywie czasu, która ma swój początek i koniec. Historią rządzi Opatrzność, musi więc mieć sens i cel, musi być procesem ukierunkowanym i przebiegającym po linii prostej. Św. Tomasz a) doktryna 3 rodzajów prawa, zbudowanych hierarchicznie; wszystkie są przejawami jednego prawa Bożego i są z nim zgodne( idea jednolitego systemu praw rządzących światem): -prawo wieczyste, -prawo naturalne (odzwierciedlenie prawa wieczystego w świecie i rozumie ludzkim), -prawo ludzkie (pozytywne)- konkretyzacja prawa naturalnego, obowiązuje o ile jest zgodne z prawem naturalnym, b) porządek świata wywiedziony z jednej praprzyczyny, nastawiony na jeden cel - Boga. Jemu podlega wszystko, cokolwiek istnieje, c) hierarchiczna struktura świata (gwarant ładu społecznego)- wzajemna zależność różnych części świata społecznego i wynikająca z tej zależności jedność, ale także: nierówność poszczególnych części i podporządkowanie części "wyższych" częściom "niższym". Różne grupy społeczne znajdują się na różnych szczeblach hierarchii i tylko wtedy mogą wypełniać określone zadania w ramach całości, d) każda jednostka ma przypisane sobie miejsce, raz na zawsze określone prawa i obowiązki. Rządy:1. słuszne sprawiedliwe-a)królestwo(monarchia) b) arystokracja, c) republika 2. niesłuszne-a) tyrania, b) oligarchia, c) demokracja. Wg św Tomasza porządek świata wywiedziony jest z jednej przyczyny i jest nastawiony na jeden cel czyli na Boga, bo to jemu podlega wszystko, cokolwiek istnieje. A hierarchiczna struktura świata jest gwarantem ładu społecznego. Każda jednostka ma przypisane sobie miejsce i określone prawa i obowiązki. 7. Nicolo machiavelli - "książę" a) kontekst historyczny: upadek porządku średniowiecznego, kryzys tradycyjnego ładu społ., poczucie braku stabilizacji, słabości więzi międzyludzkich. W dziedzinie gospodarczej: ograniczenie gospod. naturalnej na rzecz produkcji towarowej i handlu( bogacenie się). W dziedzinie organizacji społ.: podważenie sztywnego ładu społecznego, opartego na wyznaczonym przez urodzenie statusie, wzrost znaczenia indywidualnych zasług i zdolności, ułatwiony awans społeczny. W dziedzinie politycznej: uniezależnienie władzy świeckiej od religijnej, b) teoria oparta na zupełnie nowej w stosunku do średniowiecza tradycji odróżnienia racji politycznych od moralnych, c) brak dociekań, jakie postępowanie jest dobre, ważne jest: co zrobić, żeby osiągnąć zamierzony cel, d) jeśli działania mają prowadzić do zamierzonego skutku, muszą być dostosowane do okoliczności, w jakich zachodzą oraz do cech ludzi, na których są skierowane, e) możliwe jest odkrycie reguł działania społecznego, ponieważ okoliczności są powtarzalne, a cechy ludzkie stałe - zachowania ...
CiziaMizia20