Socjologia to nauka o społeczeństwie. Prezentuje fakty oczywiste, ale czyni to językiem naukowym

Socjologia- sposób poznawania społeczeństwa. Mówi to, co wszyscy wiedzą, ale językiem, którego nikt nie rozumie.

Słowo "socjologia" na określenie nauk o społeczeństwie zostało wymyślone przez Augusta Comte'a. Można wysnuć analogię do świata przyrody, gdyż zdaniem Comte'a świat społeczny i przyrodniczy rządzą się takimi samymi prawami.

W. Dilhtey wprowadził dwa podziały nauk. Pierwszy z nich różnicował je na nauki o kulturze i naturze, a drugi na nomotetyczne i idiograficzne. Nauki o naturze są nomotetyczne, natomiast o kulturze idiograficzne. Człowiek tworzy kulturę, więc tym samym jego świat jest nieco odrębny od świata naturalnego.

Max Weber zakwestionował ten sąd uważając, ze socjologie nie jest jedynie nauką idiograficzną, ponieważ przedstawia szereg ogólniejszych wniosków. Socjologia jako nauka rozpatruje duże i małe grupy społeczne.

Istnieją dwa przeciwstawne stanowiska, co do realności grup społecznych:

·         realizm - środowisko społeczne jest realne, grupy społeczne posiadają oprócz namacalnej egzystencji również świadomość odrębności

·         nominalizm - grupa społeczna składa się z wielu osób, które tworzą pewną zbiorowość. Ta zbiorowość jednak to tylko te osoby, nic ponad to

Nauki tożsame socjologii:

·         etnologia - przedstawia rzeczywistość społeczną w kontekście kulturowym

·         politologia - nauka zajmująca się badaniem struktur władzy w społeczeństwie

·         demografia - opisuje pierwotne procesy społeczne. Z tego też względu zajmuje bardzo ważną rolę w socjologii

A. Comte wyróżnił dwie warstwy badawcze nauk społecznych:

·         warstwa ogólna - statyka (budowa społeczeństwa) i dynamika społeczna (przekształcenia społeczeństw)

·         warstwa szczegółowa - badanie poszczególnych struktur społecznych (socjologia wychowania, wsi, rodziny, itp.)

Socjologię możemy też podzielić ze względu na wielkość struktur, którymi ma się zajmować:

·         makrosocjologia - zajmuje się wielkimi strukturami jak państwa, narody, cywilizacje

·         mikrosocjologia - interesują ją małe struktury społeczne jak rodzina, grupa rówieśnicza, grupa zawodowa

Socjologia znajduje się w stanie ciągłego rozwoju, jest to nauka dynamiczna, na miejsce starych teorii powstają nowe. Nie istnieją określone wzory zachowań, brak jest w nich prawidłowości. Historia socjologii zna wiele nazwisk, które tworzyły podwaliny pod tą naukę:

·         Herber Spencer - porównał społeczeństwo do organizmu żywego, a procesy zachodzące w zbiorowościach ludzkich do analogicznych zachodzących w żywych istotach. Społeczeństwo, aby istnieć, musi konsumować pewne dobra, a od perfekcyjnego funkcjonowania jednej części zależy bezbłędne działanie całości. Zaproponowała funkcjonalistyczne podejście do spraw społecznych. Poszczególne części społeczeństwa zależą od siebie i służą sobie nawzajem. Każda z nich jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania całości.

·         E. Durkheim - socjologia winna stać się nauką praktyczną odsłaniającą reguły życia społecznego. Durkheima interesowało, jakie siły spajają społeczeństwo w jeden organizm, co przesądza o trwałości więzi społecznych. Jego zdaniem tym spoiwem są wartości, w które wierzą członkowie społeczeństwa oraz przekonania, które podzielają.

·         Karol Marks - koncentrował się na wymiarze ekonomicznym funkcjonowania społeczeństwa. Takie podejście również jest konieczne, choć Marks je zbyt uwypuklił

·         Max Weber - prowadził spór ideologiczny z Marksem, wskazywał na inne ważne elementy życia społecznego. Świadomość, jego zdaniem, może mieć na niego zasadniczy wpływ.

·         amerykańska socjologia - komunikacja międzyludzka jest podstawą istnienia społeczeństwa. Społeczeństwo opiera się na relacjach międzyludzkich i dzięki nim trwa

TERMINY SOCJOLOGICZNE

Grupa społeczna

Grupa społeczna opiera się na wzajemnych interakcjach między jednostkami, zespalają ją pewne wspólne działania. Według socjologów nie wszystkie grupy mają status grupy społecznej. Grupą społeczną nie jest np. zbiorowość, czyli grupa osób nie wchodzących ze sobą w interakcje społeczne i nie mających poczucia odrębności. Zbiorowością, a nie grupą jest tłum, grupa osób na dworcu czekająca na pociąg, itp. Zbiorowość może być groźna dla poszczególnych jednostek. Grupa społeczna natomiast posiada świadomość wspólnoty i odrębności.

Grupy społeczne dzielą się na:

a. pierwotne i wtórne. Pierwotne są to grupy, poprzez które jednostka wchodzi w społeczeństwo (rodzina, przyjaciele, sąsiedzi, grupa rówieśnicza). Charakteryzują się niewielką liczbą członków, w związku z tym miedzy jednostkami występują bezpośrednie interakcje. Członkowie takiej grupy są także głęboko zaangażowani emocjonalnie w jej działalność. Grupy wtórne są to natomiast grupy liczne, gdzie nie jest możliwe bezpośrednie kontaktowanie się z wszystkimi członkami grupy. Zaangażowanie emocjonalne nie jest duże, ponieważ są to grupy celowe i najważniejszym zadaniem grupy jest realizacja celu, do którego została powołana. Grupy pierwotne mogą się przekształcić na grupy wtórne, proces odwrotny też jest możliwy.

b. formalne i nieformalne. Formalne wyznaczają ramy członkostwa w postaci rozmaitych przepisów pozostawionych na papierze ( szpital, szkoła, zakład pracy), natomiast nieformalne powstają w sposób spontaniczny i nie precyzują kryteriów członkostwa. Taką grupą nieformalną jest np. grupa zabawowa.

c. swoje oraz obce. Z grupami uznawanymi za swoje jednostka się identyfikuje, postrzega je pozytywnie oraz podtrzymuje przyjacielskie relacje. Pielęgnuje z nich tylko miłe wspomnienia. Natomiast grupa obca jest postrzegana negatywnie, z wrogością, w relacjach z nią jednostka pielęgnuje negatywne odczucia. Dobre uczynki są natomiast traktowane jako incydentalne

d. ekskluzywne i inkluzywne. Grupy ekskluzywne mają ograniczoną liczbę członków, gdyż kandydaci muszą spełnić ściśle określone warunki, by do nich przystąpić (np. Business Centre Club). Grupy inkluzywne zapraszają natomiast każdego, kto zechce być członkiem grupy.

e. autoteliczne i celowe. Członkowie grupy autotelicznej są ze sobą bez względu na korzyści, jakie im to przynosi. Grupą autoteliczną jest rodzina. Natomiast członkowie grupy celowej są powiązani jakimś interesem, są członkami grupy, ponieważ realizują za jej pośrednictwem swoje interesy.

Inne typy zbiorowości

Tłum - rodzaj zbiorowości ludzkiej, którą tworzą masy ludzkie, pomiędzy którymi nie występują żadne zależności, ale mimo tego może się pojawić psychika tłumu powodująca, że ludzie w tłumie zachowują się podobnie. Tłum ulegający psychice zachowuje się w sposób irracjonalny i nieprzewidywalny, jest łatwy do manipulowania, każda z jednostek nie zachowuje się w sposób zgodny z logiką. Przeciwdziałanie psychice tłumu polega na podzieleniu go na mniejsze części, ustaleniu lidera, który potrafi kontaktować się z tłumem oraz na bieżąco go informować.

Kategoria społeczna - zbiorowość ludzka, w której skład wchodzi wiele osób, które posiadają wspólne cechy. Nie ma jednak miedzy nimi żadnej więzi. Niewykluczone jednak, ze może się ona pojawić.

Organizacja społeczna

Max Weber wyróżnił następujące cechy organizacji

1. specjalizacja oraz podział pracy - pracownicy mają określone zadania i są obowiązani je wykonać
2. hierarchiczność - stanowiska pracownicze są wzajemnie połączone. Istnieje podział na stanowiska przełożonych oraz podwładnych
3. regulacje i zasady - organizacja posiada spisane i powszechnie dostępne regulacje, które obowiązują wszystkich. Zasady te regulują wszystkie czynności wykonywane w organizacji
4. neutralność uczuciowa - pracownicy organizacji nie mogą być zaangażowani emocjonalnie w czynności wykonywane w organizacji. Najważniejszy jest cel.
5. dokumentowanie wszystkich działań organizacji
6. fachowość - każdy członek organizacji winien się znać na swoich obowiązkach
7. nie przyporządkowywanie stanowisk w organizacji konkretnym jednostkom

Najważniejsze zjawiska negatywne występujące w organizacji:

1. brak elastyczności organizacji oraz zbytni tradycjonalizm
2. niechęć do przeprowadzania zmian
3. zmiana hierarchii celów
4. upodmiotowienie stosunków wewnątrz organizacji

Wyróżniamy następujące rodzaje organizacji społecznych:

1. dobrowolne - każda jednostka może brać udział w życiu społeczeństwa. Dobrowolne organizacje są tworzone przez samych obywateli, którzy chcą działać dla dobra ogółu. Każdy, kto chce, może stać się ich członkiem. Obrazem takiego zaangażowania obywateli jest teraz często używane pojęcie "społeczeństwo obywatelskie".
2. przymusowe - izolują jednostki od reszty otoczenia, mocno schierarchizowane i posiadające sztywną strukturę formalną. Nie tolerują nieposłuszeństwa
3. utylitarne - organizacje tworzone, aby zrealizować określony cel (np. wojsko, policja, szkoła, itp.)

Pojęcia związane z organizacjami:

1. ekologia organizacji - oznacza wzajemną zależność między organizacjami, a środowiskiem, na którego terenie działa. Mamy z nią do czynienia tam, gdzie istnieje zapotrzebowanie na usługi organizacji
2. dynamika organizacji - wszelkie procesy zachodzące w łonie organizacji, przeobrażające jej strukturę oraz relacje między ich członkami (np. walka o przywództwo, zmiana hierarchii wartości, zmiana celów, itp.)
3. funkcjonalizm - prąd umysłowy koncentrujący się na badaniu hierarchii potrzeb w organizacjach oraz grupach społecznych. Wyróżniamy bowiem nie tylko potrzeby związane z materialną sferą życia człowieka, ale również potrzeby duchowe. Właściwa równowaga między tymi dwoma rodzajami potrzeba gwarantuje pomyślność i szczęście człowieka.

Instytucja społeczna

Instytucja to specyficzny typ organizacji społecznej, który jest nastawiony na zaspokajanie określonych potrzeb i rozwiązywanie problemów jej członków

Rodzaje instytucji społecznych:

1. rodzina - pierwsza i najbardziej pierwotna instytucja społeczna
2. gospodarcze - skupiają się na ekonomicznych aspektach życia człowieka
3. polityczne - instytucje wyższego rzędu, gdyż polityka wkracza do gry wtedy, gdy ludność zaspokaja swoje potrzeby materialne w takim stopniu, by tworzyć zręby organizacji władzy
4. edukacyjne - skupiające się na celach wychowawczych i socjalizacyjnych
5. religijne - oferujące łączność ze sferą pozazmysłową, duchową, uprawomocniające określony ład społeczny
6. nowe - pojawiające się wraz z rozwojem społeczeństwa (np. związane ze służbą zdrowia)

Socjalizacja

Socjalizacją nazywamy proces mający na celu uspołecznienie jednostki, dokonuje się on na wielu poziomach i w różnych instytucjach. Praktycznie rzecz biorąc, człowiek uczy się stawać się członkiem społeczeństwa całe życie. Oddziaływania społeczne między jednostkami kształtują u każdej z nich osobowość, uczą poszanowania norm i wartości istotnych dla społeczeństwa oraz schematów zachowań, które czynią z niego "istotę społeczną".

Socjalizacja dokonuję się poprzez:

1. wzmacnianie - system kar i nagród piętnujących niewłaściwe zachowania i nagradzających prawidłowe
2. przekaz symboliczny
3. przekaz intencjonalny - sterowany przez instytucje edukacyjne proces kształtowania określonych wartości w głowie jednostki. Zajmuje się tym szkoła, a także w najwcześniejszym etapie rozwoju młodego człowieka rodzina

Socjalizacja jest wspomagana poprzez zjawisko zwane kontrolą społeczną. Instytucje powołane do kontrolowania ludzkich zachowań dysponują zestawem nagród i sankcji, nagradzających prawidłowe, a karzących dewiacyjne zachowania.

Status i rola społeczna

Statusem nazywamy miejsce jednostki w społeczeństwie.

Wyróżniamy dwa rodzaje statusu:

1. przypisany - jednostka dziedziczy określoną pozycję społeczną z racji przynależności do danej grupy (np. narodowość)

b) nabyty - jednostka sama musi sobie wywalczyć pozycje w społeczeństwie poprzez edukację lub też posiadanie odpowiednich środków materialnych, by sobie daną pozycję społeczną kupić

Rola społeczna jest to zbiór oczekiwań wobec jednostki, która posiada określony status społeczny. Jednostka posiadająca ten status posiada przynależne mu prawa i obowiązki, które wyznaczają nakazy i zakazy związane z pełnioną rolą.

Wiązką ról społecznych nazywamy jednoczesne sprawowanie wielu ról społecznych z racji przynależności do wielu grup społecznych. Jednostka pełni wiele ról, które wzajemnie na siebie oddziaływują. Osoba pozostająca w wiązce ról społecznych może wejść w konflikt w związku z pełnieniem ról mających przeciwstawne wymagania.

Kompleksem statusów nazywamy zajmowanie w społeczeństwie różnych pozycji społecznych.

Struktura społeczna

Mamy dwie wizje struktury społecznej:

1. niezmienny układ statusów społecznych oraz wzajemne zależności między nimi
2. powiązanie ze sobą statusów w uporządkowanym, wartościującym systemie

Wyróżniamy następujące typy struktur społecznych:

1. klasowa - stworzona przez K. Marksa, istotą podziału klasowego społeczeństwa jest stan posiadania poszczególnych grup społecznych. Ten podział opiera się na nierównościach ekonomicznych. Wszystkie zdarzenia zachodzące w środowisku społecznych są odzwierciedleniem pozycji jednostki w dostępie do środków produkcji. W marksowskim podejściu istnieją tylko dwie klasy: klasa posiadaczy i klasa robotnicza (proletariat). Warner wyróżnił więcej niż dwie klasy, jest ich aż sześć, wśród nich newralgiczną rolę pełni klasa średnia, której istnieje gwarantuje rozwój społeczeństwa.
2. warstwowa - jej twórcą jest M. Weber, który nie zgadza się w wielu kwestiach z Marksem. Struktura warstwa nie odnosi się jedynie do sfery ekonomicznej, ale również do sfery prestiżu społecznego oraz władzy. Struktura warstwowa w wielu miejscach jest sprzeczna z klasową wizją społeczeństwa. Nikt nie jest przypisany do jednej warstwy, w związku z tym istnieje pęd do zmieniania pozycji społecznej poprzez awans lub degradację. Warstwy nie konstytuują bowiem grup społecznych, łączy ich bowiem ideologia, a nie wspólny interes.
3. zawodowa - sieć zależności w zakładach pracy, przedsiębiorstwach, poprzez wykonywany zawód jednostka określa swoją pozycję w społeczeństwie
4. struktura płciowa i etniczna - niezależna od jednostki, ponieważ rasa i płeć są cechami biologicznymi, z którymi człowiek się rodzi. Podziała ze względu na rasę i płeć ma jednak zasadnicze znaczenie dla społeczeństwa i relacji między jednostkami.

Działanie społeczne

Działaniem społecznym nazywamy zachowanie jednostek, uwzględniające reakcje innych i zorientowane na inne jednostki. Weber podzielił działania ludzkie na cztery rodzaje:

1. działania racjonalne ze względu na cel - jednostka działa tutaj instrumentalnie, kalkuluje następstwa działania i wybiera te cele, które można osiągnąć akceptowanymi przez jednostkę wartościami
2. działania racjonalne ze względu na wartości - dla jednostki najważniejszy jest cel, działa w myśl prawidła "cel uświęca środki"
3. działania afektywne - działania pod wpływem emocji
4. działania tradycjonalne - postępowanie zgodne z utartym sposobem myślenia

Zachowania społeczne według Mertona dzielą się następująco:

1. konformistyczne - akceptacja celów i środków służących do ich realizacji
2. rytualistyczne - akceptacja środków, ale niezgoda na cele
3. innowacyjne - proponowanie nowych środków do realizacji określonego celu
4. buntownicze - rezygnacja zarówno ze starych celów jak i środków i zastąpienie ich nowymi

Dewiacja

Zachowaniem dewiacyjnym nazywamy takie zachowanie, które odbiega od powszechnie akceptowanych norm społecznych. Jej występowanie jest wynikiem nieskuteczności kontroli społecznej, stanowi zakłócenie równowagi.

Marks uważał, ze zachowania dewiacyjne są nieuchronnym wynikiem podziału klasowego, przejawiają się w konflikcie miedzy posiadaczami, a robotnikami. Zachowania dewiacyjne wskazują na nieskuteczność zarówno organów kontroli społecznej jak i samego procesu socjalizacji. Tego typu zachowania się rozprzestrzeniają, ponieważ są zbyt łagodnie karane.

Pewna grupa socjologów zwraca uwagę na jeszcze inne powody pojawiania się zachowań dewiacyjnych. Pojawiają się one nie tyle, dlatego, że ludzie mają tendencję do zachowywania się niezgodnie z ogólnie przyjętymi normami oraz wartościami, ale z uwagi na zmienność samych norm. To spojrzenia na zachowania dewiacyjne, czyli niezgodne z ogólnie przyjętymi normami i wartościami zwraca uwagę na fakt, ze dewiacja nie może oznaczać złego zachowania tylko zachowanie inne. Jej konsekwencje nie muszą być negatywne, ponieważ uświadamia ogółowi istnienie wartości i norm oraz organizuje społeczeństwo.

Rodzina

Jest wiele definicji rodziny, ponieważ jest to bardzo skomplikowany, mimo swej pozornej prostoty, twór społeczny. Rodzina stanowi szereg osób, z którymi dana jednostka jest spokrewniona. Rodzinę można traktować jako:

1. grupę społeczną - składa się bowiem z wielu osób, wzajemnie od siebie uzależnionych i połączonych więzią społeczną. Scalają ją w jedność także pewne wartości i normy, powszechnie podzielane przez członków rodziny
2. instytucję - członkowie rodziny są tu postrzegani nie jako określone osoby, np. pan Nowak, ale raczej jako pozycje w jej strukturze (syn, matka, dziadek). Badacze traktujący rodzinę jak instytucję są zainteresowani relacjami między jej członkami
3. system - rodzina jest postrzegana w tym kontekście jako sposób organizacji społeczeństwa

Najważniejszym zadaniem rodziny jest prokreacja, czyli utrzymanie trwałości biologicznej społeczności oraz przekazywanie wartości kultury.

Różne społeczności wypracowały rozmaite formy rodziny, które jednakże mają wspólną cechę. Mianowicie rodzina wszędzie funkcjonuje jako małżeństwa oraz pewna instytucja. Relacje seksualne są wszędzie akceptowane głównie między małżonkami. Małżeństwo jest formą współżycia społecznego. Kiedy dwoje ludzi zawiera związek małżeński, nowo powstała rodzina wchodzi w relacje ze społeczeństwem, które ze swojej strony zastrzega sobie prawo do ingerencji w jej istotę.

Małżeństwo jest zawsze zawierane przed przedstawicielem społeczeństwa, głównie urzędnikiem stanu cywilnego lub księdzem i ma charakter doniosłej uroczystości podkreślającej wagę wydarzenia. Małżonkowie zawierając związek, otrzymują szereg przywilejów, gwarantowanych im przez ustawodawstwo. Jest to między innymi przywilej dziedziczenia po zmarłym współmałżonku lub też dziedziczenia majątku przez dzieci po zmarłych najbliższych krewnych. Innym przywilejem jest wyłączność na akt seksualny, w pełni akceptowany przez społeczeństwo tylko miedzy współmałżonkami.

Wyróżniamy następujące rodzaje rodziny:

1. monogamiczną - związku jednego mężczyzny z jedną kobietą. Przybiera ona postać rodziny nuklearnej, czyli rodziców wraz ze swoimi dziećmi lub rodziny poszerzonej, do której dołączają jeszcze dziadkowie, najbliżsi krewni, itp.
2. poligamicznej - występującej wtedy, gdy jeden mężczyzna wiąże się węzłami małżeńskimi z kilkoma kobietami lub jedna kobieta z kilkoma mężczyznami. Występuje jeszcze w społeczeństwach tradycyjnych

Wyróżniamy następujące funkcje rodziny:

1. prokreacyjna - przekazywanie życia następnym pokoleniom
2. seksualna - zaspokajanie popędu płciowego
3. ekonomiczna - rodzina jako instytucja zabezpieczająca swoim członkom egzystencję poprzez gromadzenie dóbr
4. społeczna - zdobywanie dla jednostki miejsca w społeczeństwie
5. emocjonalna - realizacja potrzeb uczuciowych poprzez rodzinę
6. socjalizacyjna - wychowywanie członków do życia w społeczeństwie, wpajanie im wartości oraz reguł współżycia społecznego.

Obecnie instytucja rodziny przeżywa szereg zmian, wpływających na jej wewnętrzną konsystencję. Najważniejsze z nich dotyczą:

1. redukcji rodziny do coraz mniejszej grupy osób. Zanikają rodziny wielopokoleniowe
2. osłabienia więzi społecznych na łonie rodziny - działalność zawodowa kobiet skraca czas trwania małżeństwa
3. rosnącego przyzwolenia do nawiązywania relacji seksualnych poza małżeństwem

Kultura

Kulturą nazywamy całość tworów ludzkich, którym przypisano formę umożliwiającą dopasowanie się jednostki do społeczeństwa. Kultura jest zawsze ściśle zespolona z narodem i poprzez odniesienie do niego można ją zrozumieć i objaśnić. Kulturę można zarówno przekształcać jak i przekazywać. Kultura jest immanentną właściwością grupy społecznej.

Podstawą każdej kultury jest:

1. język - system słowny służący do przekazywania wiadomości wewnątrz grupy
2. technologia - sposoby produkcji towarów
3. wartości - części kultury nadające jej kolorytu
4. przekonania - poprzez wyrażanie takich samych poglądów jednostka może przystosować się w środowisku społecznym
5. normy - przekształcanie wartości na określone reguły zachowania
6. informacje - odpowiedni zasób wiedzy pozwala jednostce znaleźć się w każdej sytuacji

Wszystkie te części kultury nie istnieją niezależnie od siebie. Wprost przeciwnie, są od siebie głęboko uzależnione i sprzężone.

Każda kultura jest wewnętrznie zróżnicowana, czy to globalnie, czy też regionalnie i klasowo. Każda z nich jednak posiada pewne jądro, które jest wspólne dla wszystkich. Są to systemy językowe, historia oraz tradycja. Różni je zaś np. metoda doboru słów, sposób ubierania się, itp. W łonie kultur można wyróżnić subkultury, które przekształcają pewne elementy kultury przy zachowaniu jądra kultury. Subkultury jeszcze mieszczą się w łonie kultury, poza jej granice wychodzą natomiast kontrkultury, które nie akceptują danej kultury próbując stworzyć nową.

Obecnie istnieje trend do tworzenia społeczeństw wielokulturowych, czyli takich, gdzie współistnieją ze sobą przedstawiciele różnych kultur. Takie mechanizmy jednak mogą funkcjonować jedynie w niektórych państwach, tam gdzie żyje społeczność wieloetniczna od pokoleń. W społeczeństwach jednolitych etnicznie wciąż żywe są bowiem przypadki etnocentryzmu, czyli postrzegania swojej kultury jako lepszej od innych.

Kultura tworzy dwa rodzaje społeczności:

1. plemiona - niewielka społeczności, której członkowie utrzymują bliskie relacje ze sobą
2. naród - wielka grupa jednostek połączonych w jedno poprzez kulturę. Kultura jest podstawowym ogniwem dla określenia przynależności do konkretnego narodu

Elementy konstytuujące naród:

1. natury obiektywnej - naród stanowi zbiorowość zamieszkującą pewne określone terytorium. Naród ma swoją przeszłość, historię, wspólną kulturę, ekonomię i strukturę władzy
2. natury subiektywnej - naród to pewna wspólnota posiadająca określone wartości, które podzielają członkowie tej zbiorowości

Władza

Władza jest nieodłączną częścią zorganizowanego społeczeństwa. Struktury władzy i sposób jej sprawowania określają cechy całej zbiorowości i system nierówności społecznych, który tam się ukonstytuował.

Dwie definicje władzy:

1. weberowska - władza to zdolność realizacji własnych celów wbrew innym ludziom
2. mertonowska - władza to możliwość zarządzania zachowaniem innych

Istnieją dwa rodzaje sprawowania władzy

1. jednostkowa - pewna osoba sprawuje nad innymi kontrolę, ponieważ podporządkowani jej ludzie są przekonani o jej autorytecie lub się jej boją
2. społeczna - jednostka sprawuje władzę nad innymi ludźmi, ponieważ piastuje w społeczeństwie wysoką pozycję społeczną. Ta pozycje daje jej możliwość wydawania poleceń innym

Legitymizacja władzy opiera się na trzech zasadniczych rodzajach jej sprawowania (według Webera). Są to:

1. władza tradycyjna - władza opierająca się na zasadach dziedziczenia. W monarchii dziedzicznej władzę po ojcu przejmował najstarszy syn. Ten rodzaj władzy istniał w społeczeństwach tradycyjnych i zanika wraz z uprzemysłowieniem. Nie gwarantuje on bowiem pomyślności narodom, ponieważ władca może nie umieć zarządzać dużą zbiorowością ludzi
2. władza legalna - zasady sprawowania władzy są formalizowane przez społeczeństwo, które samo wybiera sobie władców. Wybiera ich w powszechnych demokratycznych wyborach
3. władza charyzmatyczna - sprawowanie władzy przez jednostkę, która jest do tej roli predestynowana przez pewne cechy jej osobowości. Inni ludzie dostrzegają, ze ta osoba ma wrodzone cechy przywódcze i dobrowolnie się godzą, by ona nimi rządziła. Ten rodzaj władzy pojawia się w okolicznościach kryzysowych, jest nietrwały oraz uwidacznia się w sytuacjach, gdy następuje przerwa w sprawowaniu legalnej władzy (np. śmierć przywódcy, którego nie zastąpiono jeszcze innym).

Ludzie są posłuszni swoim przywódcom, ponieważ są do tego przymuszani przez aktualnie istniejące ustawodawstwo lub też są oportunistami, czyli boją się aktywnie wystąpić przeciwko nim. Władza bowiem ogranicza indywidualizm człowieka zmniejszając zakres jego wolności. Czasami jednak ludzie decydują się stawić opór władcom jeśli są przekonani, że ich wolność jest zbytnio ograniczana lub są przekonani, ze ich przywódcy zdobyli władzę nielegalnie i dlatego nie ma powodu, by przestrzegać narzucanego im nielegalnie prawa.

Istnienie struktur władzy jest jednak korzystne dla każdej zbiorowości. Osoba przywódcy bowiem jednoczy ją, koordynuje jej działania oraz propaguje pewne postępowania, korzystne z punktu widzenia społeczności.

Istnieją trzy rodzaje władzy:

1. absolutna - decyzja podejmowana jest samodzielnie przez przywódcę, który zapewnia sobie posłuszeństwo podwładnych aparatem przymusu, jest to z reguły władza dożywotnia
2. autokratyczna - jednostka jest podrzędna wobec organów państwa, które wymagają bezwzględnego podporządkowania się ich postanowieniom
3. demokratyczna - decyzje są podejmowane kolektywnie, władca konsultuje swoje postanowienia z podwładnymi, jest to władza okresowa, którą społeczeństwo może zmienić

Inny podział władzy:

1. władza ekspercka - działania jednostek koordynuje ekspert w danej dziedzinie
2. władza wodzirejska - plan działań koordynuje wodzirej - osoba, która wie, co w danym momencie należy czynić
3. władza moralizatorska - pewna osoba wyznacza kodeks moralny narzucający pewne reguły postępowania

Socjologia, zagadnienia podstawowe

POJĘCIE SOCJOLOGII JAKO NAUKI

Pojęcie "socjologia" zostało użyte pierwszy raz przez Augusta Comte w "Kursie filozofii pozytywnej" (tom czwarty), która została wydana w 1837 roku we Francji. Termin ten służył do określenia człowieka w charakterze gatunku społecznego, nie skupiał się wyłącznie na rozpatrywaniu go pod względem biologicznym, odnosząc się w ten sposób do nurtu myślowego jaki wziął swój początek już w starożytności (Arystoteles) i uważał człowieka za istotę wyłącznie społeczną.

Etymologia wyrazu "socjologia" pokazuje, że jest on złożeniem dwóch słów ocios- społeczeństwo oraz logos-nauka, a wiec w dosłownym przekładzie jest to nauka o społeczeństwie. Na tak ogólnym określeniu tego słowa współczesna nauka jednak nie poprzestaje, gdyż do grupy nauk społecznych lub humanistycznych (np. socjologia, psychologia, prawo, kulturoznawstwo, historia, ekonomia) należy wiele dziedzin zajmujących się właśnie społeczeństwem. Ich zadaniem jest badanie człowieka w określonych zbiorowościach.

Socjologia określa współżycie w społeczeństwie, funkcjonowanie w określonych zbiorowościach ludzkich - bada zachowanie człowieka na tle ludzi. D...