wiara darwina.pdf

Filozoficzne Aspekty Genezy — 2011, t. 8

http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/index.php?action=tekst&id=216

Bill Johnson

Czy darwinizm ma ateistyczny charakter?

Analiza przekonań i czynów

Karola Darwina *

W dziewiętnastym wieku Karol Darwin ogłosił teorię ewolucji dro-

gą doboru naturalnego. Jego celem było wykazanie, że przyroda oży-

wiona nie jest skutkiem boskiej interwencji, lecz rezultatem działania

ślepych procesów naturalnych. Darwin twierdził, że doszedł do tej

teorii wyłącznie na podstawie faktów i nie ma ona nic wspólnego

z żadnymi przyjętymi z góry koncepcjami. Tak też większość ludzi po-

strzega dzisiaj darwinizm. Przeciwnicy argumentują, że darwinizm nie

jest teorią naukową, ale że Darwin patrzył na przyrodę przez pryzmat

światopoglądu ateistycznego czy materialistycznego i dopiero wów-

czas poszukiwał faktów potwierdzających jego teorię. Darwiniści od-

powiadają, że pisma Darwina świadczą, iż nie tylko nie był on ateistą,

ale zawsze wierzył w jakąś postać bóstwa. Jednakże uważna analiza

pism Darwina, zwłaszcza jego pośmiertnie wydanych prywatnych

dzienników i listów, wskazuje, że był on ateistą, a teorię doboru natu-

ralnego sformułował w celu zastąpienia Stwórcy procesami natural-

nymi.

Bill J OHNSON , „Is Darwinism Atheistic? An Examination of the Beliefs and Practices of

Charles Darwin”, Christian Research Journal 2006, vol. 29, no. 2, http://www.equip.org/artic

les/is-darwinism-atheistic- (04.05.2011). Z języka angielskiego za zgodą Redakcji przełożył

Dariusz S AGAN . Recenzent: Kazimierz J ODKOWSKI , Zakład Logiki i Metodologii Nauk Uniwer-

sytetu Zielonogórskiego.

Bill Johnson, Czy darwinizm ma ateistyczny charakter...

Idea ewolucji biologicznej jest niemal tak stara, jak samo życie.

Wielu ludzi na przestrzeni wieków wierzyło, że wszystkie istoty żywe

wyewoluowały ze wspólnego przodka. Jedni przypisywali proces

ewolucji Bogu, zaś inni — przyrodzie, ale aż do dziewiętnastego wie-

ku nikt nie potrafił wskazać choćby trochę wiarygodnego mechani-

zmu, który byłby motorem ewolucji.

Ale w 1859 roku Karol Darwin opublikował O powstawaniu ga-

tunków , 1 a jego teoria doboru naturalnego, działającego na rezultaty

przypadkowych zmian, zrewolucjonizowała świat.

Dziś wielu ludzi uznaje darwinizm za prawdziwie naukową teorię.

Cieszy się on tak wielką popularnością, że każdy, kto go kwestionuje,

staje się podejrzany i „nieuchronnie ściąga na siebie uwagę psychia-

trów”. 2 Przeciwnicy, tacy jak Adam Sedgwick, od samego początku

przekonywali jednak, że darwinizm nie ma naukowego charakteru,

lecz opiera się na filozofii ateizmu czy materializmu. 3

Darwiniści na ogół przeczą temu i utrzymują, że darwinizm nie

jest teorią ateistyczną. Twierdzą, że Darwin zawsze wierzył w Boga

albo że utracił wiarę dopiero wiele lat po sformułowaniu teorii doboru

naturalnego. Według nich religię i ewolucjonizm można ze sobą pogo-

dzić i ani ateizm, ani naturalizm nie mają wpływu na przekonanie

o istnieniu ewolucji.

Prawdą jest jednak, że dzięki koncepcji doboru naturalnego Dar-

win próbował zapewnić ateizmowi tak bardzo potrzebną mu historię

Karol D ARWIN , O powstawaniu gatunków drogą doboru naturalnego czyli o utrzy-

maniu się doskonalszych ras w walce o byt , przeł. Szymon Dickstein i Józef Nusbaum, Edi-

ciones Altaya Polska & DeAgostini Polska, Warszawa 2001.

Garrett H ARDIN , Nature and Man’s Fate , Mentor, New York 1959, s. 216.

3 W 1860 roku Sedgwick określił koncepcję Darwina „zimnym ateistycznym materiali-

zmem” (cyt. za: David L. H ULL , Darwin and His Critics: The Reception of Darwin’s The-

ory of Evolution by the Scientific Community , Harvard University Press, Cambridge, Mas-

sachusetts 1973, s. 161).

Filozoficzne Aspekty Genezy — 2011, t. 8

„stworzenia”. 4 Naukowiec Richard Dawkins utrzymuje, że ponieważ

w świetle ewolucji Bóg jest zbędny, więc „Darwin sprawił, że ateizm

jest w pełni satysfakcjonujący intelektualnie”. 5 Aby powiązać darwi-

nizm z ateizmem, należy przede wszystkim zbadać świadectwa wska-

zujące, że twórca tej teorii był ateistą, a ona sama miała dowodzić, że

Bóg jest niepotrzebny.

Poglądy Darwina

Na wczesnych etapach życia Darwin wierzył w osobowego Boga,

Chrystusa, życie pośmiertne oraz dosłowną interpretację Biblii. W au-

tobiografii, napisanej dla swoich dzieci, przedstawił siebie jako czło-

wieka, który pierwotnie wyznawał światopogląd teistyczny.

W 1828 roku, w wieku dziewiętnastu lat, Darwin rozpoczął studia

w Cambridge, które miał zakończyć jako duchowny. W tym okresie

wierzył w „ścisłą i literalną prawdziwość każdego słowa Biblii”. 6

W ciągu trzyletniego pobytu w Cambridge z ogromną przyjemnością

przeczytał Evidences for Christianity [Świadectwa na rzecz chrze-

ścijaństwa] oraz Natural Theology [Teologię naturalną] Williama Pa-

leya i uznał, że argument teleologiczny Paleya — zgodnie z którym

projekt obserwowany w przyrodzie świadczy o istnieniu Projektanta

— jest przekonujący.

27 grudnia 1831 roku Darwin wypłynął w kilkuletni rejs statkiem

„Beagle”. W tym czasie miał jeszcze ortodoksyjną wiarę: „pamiętam,

jak serdecznie śmiali się ze mnie niektórzy oficerowie (chociaż sami

Por. Richard D AWKINS , Ślepy zegarmistrz, czyli jak ewolucja dowodzi, że świat nie

został zaplanowany , przeł. Antoni Hoffman, Biblioteka Myśli Współczesnej , Państwowy In-

stytut Wydawniczy, Warszawa 1994, s. 28.

D AWKINS , Ślepy zegarmistrz… , s. 28.

Karol D ARWIN , Autobiografia i wybór listów. Dzieła wybrane , t. 8, przeł. A. Iwanow-

ska, A. Krasicka, J. Półtowicz i S. Skowron, Biblioteka Klasyków Biologii , Państwowe Wy-

dawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1960, s. 25.

Bill Johnson, Czy darwinizm ma ateistyczny charakter...

byli ortodoksami), gdy cytowałem Biblię jako nieodparty argument

w pewnych kwestiach moralnych”. 7

Po powrocie do Anglii Darwin przez następne kilka lat (od paź-

dziernika 1836 do stycznia 1839) rozmyślał nad religią. Jego zdaniem

z zapisem biblijnym wiązały się pewne problemy i chociaż z początku

nie chciał porzucać swojej wiary, niewiara ostatecznie zatriumfowała:

[…] pamiętam, jak wciąż powracałem do marzenia o odkryciu jakichś starych li-

stów sławnych Rzymian albo znalezieniu w Pompei lub gdzie indziej jakichś rę-

kopisów, które by potwierdziły w sposób oczywisty wszystko to, co napisano

w Ewangeliach. Lecz nawet przy zupełnej swobodzie, jakiej udzielałem swojej

wyobraźni, coraz trudniej było mi wynaleźć dowody, które by przekonywały

mnie w stopniu dostatecznym. Stopniowo coraz bardziej owładała mną niewiara,

aż wreszcie dokonało się to całkowicie. 8

Darwin twierdził, że jeszcze długo pozostawał teistą i dopiero

krótko po opublikowaniu O powstawaniu gatunków jego teizm za-

czął słabnąć, aczkolwiek już wówczas przestał wierzyć w chrześcijań-

skiego Boga. Jak sam pisał, przekonanie teistyczne „głęboko tkwiło

w moim umyśle jeszcze w okresie pisania «Powstawania gatunków»,

lecz od tego czasu stopniowo i z różnymi wahaniami coraz bardziej

słabło”. 9

Wielu badaczy wskazuje fragmenty pism Darwina, które mają po-

twierdzać ich pogląd, że chociaż stopniowo odchodził on od teizmu, to

nigdy całkowicie nie porzucił wiary w Boga. W O powstawaniu ga-

tunków , w rozdziale zatytułowanym „Trudności teorii”, Darwin po-

stawił następujące pytanie tym, którzy porównują oko do teleskopu:

„Czy mamy prawo przypuszczać, że Stwórca działa przy pomocy inte-

lektu podobnie jak człowiek?” * Drugie i kolejne wydania swojego

dzieła Darwin zakończył słowami: „Wzniosły zaiste jest to pogląd, że

D ARWIN , Autobiografia i wybór listów… , s. 42.

D ARWIN , Autobiografia i wybór listów… , s. 43.

9 D ARWIN , Autobiografia i wybór listów… , s. 47.

(Przyp. tłum.) D ARWIN , O powstawaniu gatunków… , s. 199.

Filozoficzne Aspekty Genezy — 2011, t. 8

Stwórca natchnął życiem kilka form lub jedną tylko i […] z tak proste-

go początku zdołał się rozwinąć i wciąż się jeszcze rozwija nie-

skończony szereg form najpiękniejszych i najbardziej godnych podzi-

wu”. 10

W 1879 roku, kilka lat przed śmiercią Darwina (1882), pewien nie-

miecki student napisał do niego z zapytaniem o jego poglądy religijne.

Członek rodziny Darwina odpowiedział: „Pan Darwin […] uważa, że

teoria ewolucji jest w pełni zgodna z wiarą w Boga”. 11

Większość ludzi wyobraża sobie, że Darwin odrzucił chrześcijań-

stwo, ale nadal wierzył w jakiegoś Boga, a sam zainteresowany — jak

sądzę — chciał, aby tak właśnie o nim myślano. Istotnie można argu-

mentować, że Darwin był teistą, jednak wnikliwa i wyczerpująca ana-

liza jego pism wskazuje nie tylko, że w ostatnim etapie swojego życia

(po opublikowaniu O powstawaniu gatunków ) był ateistą, ale rów-

nież, że porzucił on wiarę znacznie wcześniej niż sam oficjalnie utrzy-

mywał.

Wątpliwości Darwina

W autobiografii Darwin przedstawił argumenty za i przeciw istnie-

niu Boga: „Stary, przytaczany przez Paleya, argument o celowości

w przyrodzie, który dawniej wydawał mi się tak przekonywający, upa-

da obecnie z chwilą odkrycia prawa doboru naturalnego”. 12 Darwin

uznał także, że istnienie cierpienia na świecie przekonująco przema-

wia przeciwko wierze w Boga:

Istota tak potężna i tak pełna wiedzy, jak Bóg, który zdołał stworzyć wszech-

świat, jest dla naszych ograniczonych umysłów wszechmocna i wszechwiedząca.

Toteż nasz rozum wzdraga się przed podejrzeniem, że jego dobroć nie jest nie-

D ARWIN , O powstawaniu gatunków… , s. 560.

Członek rodziny, The Life and Letters of Charles Darwin , vol. 1, ed. Francis Dar-

win, Basic Books, New York 1959, s. 277.

D ARWIN , Autobiografia i wybór listów… , s. 43.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: