PRAWO KARNE PROCESOWE
PROF.KSW DR HAB.MARIANNA KORCYL-WOLSKA
PROF.KSW DR HAB. MARIANNA KORCYL-WOLSKA
05.10.2006
1. Prawo karne procesowe określany jest jako zbiór norm regulujących proces karny (autorem tej definicji jest prof.Cieślak (UJ), utworzona 50 lat temu) .
Prawo karne procesowe należy odróżnić od procesu karnego, które jest zespołem prawnie uregulowanych czynności, których celem jest wykrycie :
W definicji procesu karnego zostały zawarte informacje dotyczące całego przebiegu procesu
Proces może toczyć się:
v in rem – w sprawie – nie wiadomo kto popełnił przestępstwo, natomiast niewątpliwe jest to, że przestępstwo zostało popełnione; zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa, jeżeli ciężki defekt z oskarżenia publicznego to uprawnionym do ścigania jest prokurator; np. jest ofiara zabójstwa, ale brak sprawcy -> w myśl zasady legalizmu prokurator, albo inny organ uprawniony do ścigania ma obowiązek wszcząć postępowanie, wtedy prowadzi się postępowanie in rem, bo nie wiadomo komu postawić zarzuty, a z chwilą dowodowego ustalenia sprawcy, kiedy ustalono, że ta a nie inna osoba popełniła dane przestępstwo i powinna być potraktowana jako osoba podejrzana, to można ją w trybie przepisów przewidzianych w k.p.k (art.308) przesłuchać w charakterze osoby podejrzanej, można jej przedstawić zarzut, albo umorzyć postępowanie bo ona nie jest podejrzana. Natomiast kiedy dowody niezbicie wskazują, że sprawcą jest Kowalski, a nie inna osoba , to wówczas stawia się mu zarzut, można go przesłuchać na okoliczność tego czynu. Od tego momentu on jest już podejrzany,a proces jest skierowany in personam. Jeżeli sprawca jest schwytany na gorącym uczynku, to nie ma potrzeby prowadzenia procesu in rem, ponieważ sprawca popełnionego przestępstwa jest znany
v in personam – co do osoby – wiadomo kto popełnił przestępstwo
Świadek ma obowiązek składania zeznań zgodnie z prawdą ,
a osoba podejrzana ma prawo milczeć, mówić i nie odpowiada karnie za składanie fałszywych zeznań.
Czyn zarzuca się podejrzanemu w postanowieniu oraz również w akcie oskarżenia (podając kwalifikację). Od momentu wniesienia aktu oskarżenia podejrzany staje się oskarżonym, a proces przed sądem zmierza do tego, aby czyn zarzucany udowodnić i przypisać oskarżonemu. Czyn przypisuje się oskarżonemu w wyroku skazującym, w którym w sentencji wyroku sąd pisze : „Oskarżonego Kowalskiego o to, że ….., dnia ….., popełnił czyn ……” i pierwsze rozstrzygnięcie : „przypisuje zarzucany czyn i za to skazuje na karę …….” , czyli przypisanie czynu tj. przyjęcia, że ten czyn został przez Kowalskiego faktycznie popełniony i uznania go winnym popełnienia zarzucanego mu czynu. Moment wydania wyroku skazującego nie oznacza, że osoba oskarżona stała się osobą skazaną, ona dalej jest oskarżoną(!). Oskarżoną jest do momentu uprawomocnienia się wyroku. Wyrok ogłasza się , składa się z 2 części : z sentencji (która jest odczytywana) i uzasadnienia (ustnego). Ten „skazany” dalej jest oskarżonym zgodnie z zasadą domniemania niewinności, ponieważ wyrok jest nieprawomocny i może ulec zmianie w wyniku zastosowania środka odwoławczego – apelacji. Dopiero, gdy wyrok się uprawomocni możemy mówić o skazanym oraz etapie wykonywania kary.
Prawomocność formalna wyroku polega na tym, że upłynął termin do wniesienia apelacji, albo została wniesiona apelacja, ale sąd odwoławczy utrzymał wyrok w mocy. Sąd odwoławczy może również uchylić wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpatrzenia i wówczas dalej będzie się toczyć postępowanie, albo sprawę umorzyć. Kontrolę odwoławczą uruchamia się po to, aby naprawić to co jest wadliwe, niezgodne z prawem, to co zostało wytknięte w apelacji lub zostało uwzględnione przez sąd odwoławczy z urzędu.
Proces karny uważa się za zakończony wówczas, gdy następuje zatarcie skazania (usunięcie z krajowego rejestru skazanych).
2. Procedura i prawo procesowe.
Procedura jest pojęciem szerszym od prawa procesowego. Procedura obejmuje nie tylko normy prawne, które regulują przebieg procesu, ale również sposób realizacji tych norm, czyli wszystko to co składa się na postępowanie karne.
Proces = postępowanie (używane zamiennie)
W języku stricte prawniczym mówimy o postępowaniu :
- przygotowawczym - przed sądem I instancji
- jurysdykcyjnym - przed sądem II instancji
- wykonawczym
Proces karny jest pojęciem szerokim, które obejmuje działalność zmierzającą do rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności karnej oskarżonego. Od nazwy proces karny w ujęciu szerokim na oznaczenie działalności zmierzającej do rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności karnej oskarżonego należy odróżnić nadanie procesu karnego w konkretnej sprawie, które toczy się przed sądem np.przed sądem rejonowym dla miasta Krakowa dla dzielnicy Podgórze toczy się proces karny przeciwko Kowalskiemu.
3. Funkcje normy procedury karnej (zawarte w k.p.k) :
a) prakseologiczna (celowościowa) – oznacza takie interpretowanie norm procedury karnej, które zmierza do wskazania najlepszego sposobu rozwiązania dla osiągnięcia celu procesowego. Wśród wszystkich norm zawartych w przepisach prawa, norm dotyczących procesu karnego możemy wyróżnić takie, które wskazują najlepszy sposób na osiągnięcie celu zamierzonego w trakcie procesu. Cechą charakterystyczną norm celowościowych jest to, że nakładają na adresata (podmiot do którego są kierowane) tzw. ciężar procesowy - wynika on z funkcji celowościowej; jeżeli powinność względem samego siebie; jeżeli nie zrealizuję ciężaru, który wynika z normy prawnej, nie osiągnę zamierzonego celu np. pokrzywdzony ma możliwość występowania jako oskarżyciel posiłkowy w sprawach z oskarżenia publicznego. Żeby być oskarżycielem posiłkowym - wg obowiązujących przepisów - należy najpóźniej w chwili rozpoczęcia przewodu sądowego złożyć oświadczenie na piśmie, albo ustnie, które jest protokołowane; sąd może ograniczyć liczbę oskarżycieli posiłkowych; ciężarem procesowym dla oskarżyciela jest powinność udowodnienia winy, a oskarżony może, ale nie musi się bronić). Ciężar procesowy należy odróżnić od obowiązku procesowego.
Obowiązek procesowy wiąże się z koniecznością wykonania pod rygorem zastosowania środków przymusu procesowego albo środków przewidzianych przez ustawę np. dla świadka, który jest wezwany na stawienie się na rozprawę do sądu i złożenia zeznań, w danym dniu i godzinie, pod rygorem, że jeżeli nie przyjdzie nałożona zostanie na niego kara. O obowiązku świadek powinien zostać pouczony: o obowiązku stawienia się, złożenia zeznań, odmowie złożenia zeznań i środkach procesowych.
Przewód sądowy jest częścią rozprawy. Rozprawę przed sądem, tzw. rozprawę główną przed sądem I instancji rozpoczyna wywołanie sprawy (to jest ogłoszenie przeciwko komu, jaka sprawa się toczy). Od wywołania sprawy należy odróżnić rozpoczęcie przewodu sądowego, który rozpoczyna odczytanie aktu oskarżenia. Między wywołaniem sprawy, a rozpoczęciem przewodu sądowego jest odcinek czasu, w którym m.in. sprawdzana jest obecność, można złożyć powództwo cywilne, wniosek o wyłączenie sędziego, pokrzywdzony może złożyć oświadczenie, że chce występować jako oskarżyciel posiłkowy.
b) gwarancyjna – każdy uczestnik procesu ma zagwarantowany zakres uprawnień; normy prawne, które dotyczą uczestników procesu mają chronić uczestników procesu, wynikają one z przepisów prawa np.świadek ma określone prawa jako świadek, nie tylko jako człowiek (np.prawo do godności) i te prawa również należy respektować. W przeciwnym razie dochodzi do naruszeń prawa, które mogą być wytknięte. Szczególne prawo ma oskarżony, którym jest prawo do odmowy składania wyjaśnień, odpowiedzi na dane pytanie;
c) porządkująca – proces ma charakter uporządkowany; jest etapowy, każdy etap musi kolejno po sobie następować; jeżeli czynność jest przeprowadzona niezgodnie z prawem to jest to podstawa do zaskarżenia
d) materialno-prawna – prawo karne procesowe niejednokrotnie w istotny sposób wpływa na zakres regulacji prawa karnego materialnego i wzajemnie prawo karne materialne ma związek z prawem karnym procesowym; są takie normy, których realizacja pozostaje w ścisłym związku z prawem karnym materialnym np. warunkowe umorzenie postępowania karnego - podstawę materialno-prawną określa k.k , a procedura postępowania jest określona w k.p.k, przedawnienie – również instytucja osadzona w k.k.
12.10.2006
1. Przedmiot procesu.
Przedmiotem procesu karnego jest problem odpowiedzialności karnej oskarżonego za zarzucany czyn przestępny i ewentualnie poniesienie konsekwencji cywilistycznej, bowiem zdarza się, iż przedmiotem procesu karnego jest również problem odpowiedzialności cywilnej. Jeżeli istnieje związek pomiędzy popełnionym przestępstwem, a szkodą. W tej konsekwencji, określonej w prawie karnym materialnym i ewentualnie cywilnym. Czasami zachodzą takie sytuacje, kiedy odpowiedzialności karnej nie da się urzeczywistnić, np. osoba, która powinna ponieść odpowiedzialność karną umrze uniemożliwiając w ten sposób wszczęcie i przeprowadzenie procesu – jest to tzw. przeszkoda procesowa, która jest nazywana w nauce jako negatywna przesłanka procesowa (art.17 k.p.k)
Odpowiedzialność karna i cywilna łącznie nazywana jest odpowiedzialnością prawną, która ma 2 podstawy:
1/ faktyczną :
- faktyczną podstawę odpowiedzialności stanowi czyn zarzucany oskarżonemu; zarzut ten pojawia się w postanowieniu o postawieniu zarzutów, a następnie w akcie oskarżenia;
- czyn ten w razie potwierdzenia dowodami, zasadności podniesionego zarzutu, zostaje oskarżonemu przypisany w wyroku skazującym;
- czyn zarzucany w wyniku postępowania przed sądem zostaje przypisany oskarżonemu w razie uznania oskarżonego za winnego popełnienia czynu;
- w postępowaniu sądowym musi zachodzić tożsamość czynu zarzucanego w akcie oskarżenia z czynem przypisanym w wyroku skazującym;
2/ normatywną
- podstawą normatywną odpowiedzialności jest kwalifikacja prawna czynu zarzucanego oskarżonemu;
- w stosunku do podstawy faktycznej obowiązuje reguła, że nie można jej zmieniać. Natomiast w stosunku do podstawy normatywnej obwiązuje reguła odmienna, a mianowicie w toku procesu karnego może nastąpić zmiana kwalifikacji prawnej czynu i nie jest to uchybienie procesowe, ponieważ dopuszczają to przepisy prawne i tutaj jest możliwa:
‘ zmiana następcza, spowodowana zmianą w obrazie czynu, co następuje najczę-
ściej w trakcie ustaleń przeprowadzonych dowodów np. zarzucane przestępstwo to
zbrodnia zabójstwa art.148§1, tymczasem w trakcie postępowania dowo-
dowego okazuje się, że czyn wyczerpuje kwalifikację z §2, bo na podstawie prze-
prowadzonych dowodów ustalono, że zabójstwo nie jest już zwykłym, tylko kwali-
fikowanym, co określa się w literaturze jako morderstwo;
‘ zmiana samoistna, niezmieniona w obrazie czynu; obraz czynu jest niezmieniony,
ale kwalifikacja czynu musi ulec zmianie, dlatego że poprzednia była błędna np. od
początku nie ulegało wątpliwości, że było to zabójstwo ze szczególnym okrucień-
stwem, ale zakwalifikowano je jako art.148 §1. Sąd poprawia błędną kwalifikację
prawną czynu. Zmiana normatywnej odpowiedzialności może nastąpić zarówno w
postępowaniu przygotowawczym jak i jurysdykcyjnym. W postępowaniu przygo-
towawczym (które może przybrać formę śledztwa, bądź dochodzenia) istnieje obo-
wiązek poinformowania podejrzanego o nowej kwalifikacji prawnej czynu, o czym
stanowi art.314 k.p.k, wtedy gdy zostało już wydane postanowienie o przedsta-
wieniu zarzutów w którym zarzuca się konkretnej osobie inny czyn lub dodatkowy
czyn, a w wyniku dowodów okazało się, że należy mu zarzucić inny czyn niż ten,
który zarzucono w postanowieniu o przedstawieniu zarzutów; również w postępo-
waniu sądowym możliwa jest zmiana podstawy normatywnej odpowiedzialności,
ale obowiązuje ostrzejsza reguła, art.399§1 k.p.k. stanowi, że sąd ma obowiązek
uprzedzić nie tylko oskarżonego, ale wszystkie strony o możliwej zmianie kwalifi-
kacji. Stronami tego postępowania oprócz oskarżonego jest oskarżyciel i pokrzyw-
dzony jeżeli występuje w roli oskarżyciela posiłkowego. Przy czym ma obowiązek
uprzedzać nie tylko o zmianie kwalifikacji na surowszą, ale o każdej zmianie kwali-
fikacji. Bez znaczenia jest to, czy ta zmiana wpływa na interes stron.
Art. 399. § 1. Jeżeli w toku rozprawy okaże się, że nie wychodząc poza granice
oskarżenia można czyn zakwalifikować według innego przepisu prawnego, sąd
uprzedza o tym obecne na rozprawie strony.
§ 2. Na wniosek oskarżonego można przerwać rozprawę w celu umożliwienia mu
przygotowania się do obrony.
2. Tożsamość czynu jest wyłączona : (wg doktryny!)
Zdanie prof. Cieślaka na temat wyłączenia tożsamości czynu -> prof. Cieślak stwierdził, że gdyby każde z w/w kryteriów było niewystarczające to, należy zastosować regułę pomocniczą, tzn. identyczność czynu jest wyłączona, jeżeli w porównywalnych jego określeniach (mamy jedną sytuację i drugą sytuację) zachodzą różnice tak istotne, że wedle rozsądnej, życiowej oceny nie można ich uznać za określenie tego samego znaczenia, czyli trzeba się kierować zdrowym rozsądkiem i logiką.
2. Proces zasadniczy – rozpatruje się w kwestii odpowiedzialności karnej
3. Akcja cywilna w procesie karnym – to takie postępowanie, które zmierza do załatwienia kwestii cywilistycznych, czyli odpowiedzialności cywilnej oskarżonego jaką powinien ponieść w związku z tym, że w trakcie przestępstwa wynikła szkoda, a pokrzywdzony ma prawo dochodzić tej szkody: odszkodowania tej szkody, ustalenia szkody w procesie karnym.
Pokrzywdzony może :
Plusy tego rozwiązania:
= szybciej uzyska realizację roszczeń; sąd karny w wyroku skazującym rozstrzygnie również kwestię cywilistyczną
= dowody przeprowadzone w postępowaniu karnym będą prowadzone na okoliczność popełnienia czynu oraz w wysokości powstałej szkody
= ten sam świadek jest przesłuchiwany raz na okoliczność popełnionego czynu i wynikającego z niej szkody
= w związku z powyższym proces jest szybszy, trwa krócej
= dysponując wyrokiem skazującym prawomocnym – podlegającym wykonaniu - sądu karnego, mamy pewność, że sąd cywilny przyjmie sprawę, nie odrzuci tego powództwa
= warunkiem zakończenia roszczeń cywilnych jest wcześniejsze ukaranie i skazanie; może się zdarzyć bowiem tak, że wnosimy powództwo cywilne, które musi spełniać wszystkie wymogi pisma procesowego przewidziane w kodeksie postępowania cywilnego. Natomiast nigdy nie ma pewności, że proces zostanie zakończony dla niego pozytywnie.
Minusy tego rozwiązania:
= sąd cywilny nie może przystąpić do rozpoznania sprawy o odszkodowanie związane z popełnionym przestępstwem tak długo, dopóki nie uzyska odpisu wyroku skazującego oskarżonego przez sąd karny, dlatego też w razie wniesienia powództwa cywilnego do sądu cywilnego musimy liczyć się z tym, że postępowanie cywilne zostanie zawieszone na czas trwania procesu karnego ze względu na przeszkodę.
Formy akcji cywilnej w procesie karnym:
1/ postępowanie adhezyjne – postępowanie toczące się w ramach procesu karnego w skutek wniesienia powództwa cywilnego przez pokrzywdzonego;
Art.62 k.p.k., określa „Pokrzywdzony może aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej wytoczyć przeciw oskarżonemu powództwo cywilne w celu dochodzenia w postępowaniu karnym roszczeń majątkowych wynikających bezpośrednio z popełnienia przestępstwa.”
W artykule tym jest podany termin do którego najpóźniej można wytoczyć powództwo, a jest nim chwila rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej (czyli przed sądem I instancji). Wniesienia powództwa po rozpoczęciu przewodu sądowego skutkuje tym, iż sąd odmówi przyjęcia przedmiotowego powództwa i wskaże drogę cywilną, która jest możliwa po uzyskaniu odpisu prawomocnego wyroku skazującego. Pokrzywdzony powinien zadbać o to, żeby być nie tylko stroną w postępowaniu przygotowawczym, ale również jurysdykcyjnym (tzn. złożyć oświadczenie, że chce występować w roli oskarżyciela posiłkowego ubocznego) i pilnować tego, żeby doszło do skazania (uczestniczyć w procesie, składać wnioski dowodowe, aktywnie działać w procesie)
2/ art.46 k.k. obowiązek naprawienia szkody
§ 1. „w razie skazania za przestępstwo spowodowania śmierci, ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia, przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji lub przestępstwo przeciwko środowisku, mieniu lub obrotowi gospodarczemu, sąd, na wniosek pokrzywdzonego lub innej osoby uprawnionej (np. może nią być prokurator, który działając jako rzecznik interesu społecznego, może działać na korzyść pokrzywdzonego, a nawet powinien jeżeli pokrzywdzony nie jest aktywny ), orzeka obowiązek naprawienia wyrządzonej szkody w całości albo w części (jeżeli w części to może różnicy dochodzić przed sądem cywilnym); przepisów prawa cywilnego o przedawnieniu roszczenia oraz możliwości zasądzenia renty nie stosuje się.
§ 2. Zamiast obowiązku określonego w § 1 sąd może orzec na rzecz pokrzywdzonego nawiązkę w celu zadośćuczynienia za ciężki uszczerbek na zdrowiu, naruszenie czynności narządu ciała, rozstrój zdrowia, a także za doznaną krzywdę.
Art.49 k.k. obowiązek świadczenia pieniężnego
Art.52 k.k. zwrot korzyści majątkowej
19.10.2006.
1. Tryby postępowania.
Pojęcie trybu postępowania występuje w dwojakim znaczeniu:
1/ trybów ścigania – od przestępstw zamieszczonych w kodeksie karnym, należy odróżnić przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego od przestępstw ściganych z oskarżenia publicznego.
à Ze względu na sposób inicjowania, wyróżnia się przestępstwa ścigane z oskarżenia:
à prywatnego – niewiele – wśród przestępstw, które są wymienione w części szczególnej k.k. są takie, gdzie ustawodawca wyraźnie przewiduje, że inicjatywa w zakresie ścigania leży w ręku pokrzywdzonego, który może działać jak oskarżyciel prywatny np. art.216§5 k.k. (zniewaga), art.212 §4 k.k. (pomówienie). Należy zauważyć, że jeżeli pokrzywdzony został np. pomówiony i poszedł do najbliższej jednostki policji zgłosić popełnienie przestępstwa, to powinien zostać tam poucz...
xavi.hernandez