Bogumiła Tarasiewicz - Mówię i śpiewam świadomie.pdf

(739 KB) Pobierz
377383686 UNPDF
Bogumiła Tarasiewicz
MÓWIĘ I ŚPIEWAM ŚWIADOMIE
PODRĘCZNIK DO NAUKI EMISJI GŁOSU
Kraków
Książka dotowana przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu
Copyright by Bogumiła Tarasiewicz and Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac
Naukowych UNIVERSITAS, Kraków 2003, wyd. I
Copyright Aneks (s. 219-260) by Krystyna Dębiec, Bronisław Wieczorkiewicz, Paweł Piotr
Wieczorkiewicz
ISBN 83-242-0345-1 TAiWPN UNIVERSITAS
Skład komputerowy Beata Kreiner
Rysunki
Jagoda Szymańska
Projekt okładki i stron tytułowych Sepielak
Najładniejszy głos, jeśli nie jest oparty na właściwej technice, wcześniej czy później musi
ulec uszkodzeniu. Można wprawdzie długi czas śpiewać nie mając podstaw prawidłowej
emisji, lecz wreszcie, i to poniewczasie, przychodzi do smutnego stwierdzenia f aktu, że głos
jest bezpowrotnie zniszczony.
Aleksandra Mitrynowicz-Modrzejewska
SPIS TREŚCI
Zamiast wstępu 13
I. GŁOS LUDZKI I JEGO DZIAŁANIE
Akustyczne podstawy głosu 17
a) dźwięk jako zjawisko akustyczne 17
b) cechy dźwięku20
c) propagacja dźwięku 23
d) zjawiska dźwiękowe wywoływane przez aparat głosowy 24
e) głos ludzki jako instrument muzyczny 25
Budowa i działanie; narządu głosu 29
2.1. Krtań - źródłem dźwięku 29
a) budowa krtani: chrząstki mięśnie struny głosowe jama krtani unerwienie 29
b) ruchy krtani 40
c) funkcje krtani 40
2.2. Układ oddechowy - generatorem dźwięku 41
a) narządy oddechowe 43
b) mechanika oddychania: przepona tłocznia brzuszna 46
c) typy oddychania 49
2.3. Rezonatory - amplifikatorami dźwięku 50
a) rezonatory dolne 52
b) rezonatory górne (nasady): krtań gardło jama ustna
jama nosowa i zatoki przynosowe 52
c) barwa dźwięku 61
Teorie powstawania głosu 64
Rodzaje głosu ludzkiego 69
4.1. Uwagi wstępne 69
4.2. Ogólna systematyka głosów72
a) głosy żeńskie 72
b) głosy męskie73
c) kastraci79
d) głosy dziecięce81
Patologia głosu 84
a) choroby głosu i ich etiologia 84
b) badanie foniatryczne 90
Higiena głosu 93
a) środowisko zewnętrzne: wilgotność temperatura zanieczyszczenie powietrza 93
b) hałas 95
c) kontrola medyczna 96
II. PRAKTYCZNA METODA PRACY NAD GŁOSEM
O potrzebie kształcenia głosu 97
O metodzie uwag kilka 103
Fonacja 114
a) postawa 114
b) żuchwa 117
c) krtań 120
d) język 125
e) podniebienie miękkie 127
Ćwiczenia fonacyjne129
Oddychanie 134
a) wdech 135
b) wydech 138
c) podparcie oddechowe (appoggto) 139
d) najczęstsze błędy w oddychaniu 144
Ćwiczenia oddechowe 146
Rezonans 152
a) rodzaje rezonansu 153
b) nosowanie 159
c) rezonans a rejestry 160
Ćwiczenia w celu uzyskania rezonansu i wyrównania rejestrów 165
Artykulacja 171
a) narządy artykulacyjne: język wargi podniebienie miękkie 172
b) samogłoski i spółgłoski 175
10. Ćwiczenia artykulacyjne 180
Zasady poprawnej wymowy polskiej (wybór) 186
a) wymowa samogłosek 188
b) wymowa spółgłosek 189
c) akcent193
Wybrane zagadnienia techniki wokalnej 195
a) uwagi wstępne 196
b) skala głosu 198
c) problem „góry" 198
d) zaciski i napięcia krtani i gardła 199
e) rejestry 200
f) sposoby atakowania dźwięku 200
g) rezonans i pozycja dźwięku 202
h) wyobraźnia dźwiękowa 203
i) legato „złotym środkiem" do osiągnięcia wokalnego celu 203
j) oddech 204
k) dynamika 205
1) intonacja 206
m) artykulacja 207
n) barwa dźwięku 208
o) praca nad wyrównaniem samogłosek 208
p) dykcja w śpiewie 209
r) wibracja głosu 210
s) wokalne „kiksy" 211
t) markowanie 211
u) rodzaj głosu 212
w) falset 21
x) od jakiego wieku można uczyć się śpiewać? 213
y) jak ćwiczyć? 214
z) wygląd zewnętrzny śpiewaka 215
Zakończenie 217
Aneks - Ćwiczenia artykulacyjne i dykcyjne 219
Literatura 261
ZAMIAST WSTĘPU
W poniedziałek całkiem dobrze, koło środy - coraz gorzej, w czwartek - byle dotrwać do
końca, w piątek - lepiej, by go nie było. Tak często wygląda tydzień nauczyciela pod
względem komfortu pracy głosem. Czy tak być musi? Czy istnieje recepta na poprawne
korzystanie z własnego głosu? To często stawiane pytania, a odpowiedzią na nie ma być ta
książka. Pytają nie tylko nauczyciele, ale także mówcy, aktorzy, politycy, piosenkarze i
każdy, kto w sposób zawodowy z głosu korzysta. Łatwiej można by tu wymienić tych, którzy
głosu zawodowo nie potrzebują. Może informatyk czy stomatolog, bo przecież już pani w
barze często krzyczy zachrypniętym głosem: pierogi, proszę.
Problem chorób głosu w ostatnich latach zdecydowanie się nasilił. Coraz więcej osób leczy
się w gabinetach foniatrycz-nych. Statystyki pokazują, iż patologie głosu stały się w Polsce
14
najpowszechniejszą grupą chorób zawodowych. Po podstawowych zabiegach medycznych
lekarz zaleca: proszę zmienić sposób mówienia, proszę zacząć poprawnie oddychać, proszę
nie fonować na gardle itp. Bo czyż można zalecić inną terapię...
PRZYKŁAD 1
Przychodzi chory do chirurga i pokazuje nogę. Niedawno kupił nowe buty, frochę jakby za
ciasne, l stąd chyba pojawiły się te straszne odciski. Co robi lekarz? Przepisuje farmaceutyki,
które te odciski pozwolą usunąć. Chory skrupulatnie przeprowadza kurację, a potem...
zakłada te same buty. Ciąg dalszy - znany.
Jakież to nierozsądne, powie każdy. Przecież nawrót odcisków można było przewidzieć.
PRZYKŁAD 2
Przychodzi pacjent do foniatry. Od dawna miał chrypkę, ostatnio przestał mówić, strasznie się
męczy, głos mu ucieka... Diagnoza - guzki śpiewacze (nic innego tylko odpowiedniki
odcisków z przykładu nr 1). Plan leczenia (gdy guzki są twarde, czyli zastarzałe) - zwykle
zabieg chirurgiczny w celu ich usunięcia. Chory poddaje się leczeniu. Wreszcie jest już
znowu zdrowy, głos prawie jak dzwon. Co potem - najczęściej „zakłada te same buty",
korzysta bowiem z tych samych błędnych nawyków fonacyjnych.
Jakież to nierozsądne, powie każdy. Przecież nawrót choroby można było przewidzieć.
To nie wywód zgrabnie przeprowadzony na potrzeby tej pracy. To bardzo często
rzeczywistość w gab^etach foniatrycznych.
Powtórzmy pytanie: Czy tak musi być? Czy musimy mieć takie problemy z głosem? Natura
wyposażyła nas w idealną fo-nację1. Gdy przyszliśmy na świat, każdy oddychał wykorzy-
1 Fonacja (gr. phone - dźwięk, phonema - głos) - wydawanie głosu, wytwarzanie dźwięku w
krtani.
stując siłę przepony, każdy poprawnie otwierał buzię, gdy krzyczał wniebogłosy. Każdy miał
głos tak nośny, że było go słychać na znaczne odległości. I gdzie się to wszystko podziało?
Zanikło, tak jak zanika wszystko, co nie jest używane. W wieżowcu zwykle przeszkadza
głośny płacz, śmiech, głośne rozmowy, więc dziecko mówi coraz ciszej, coraz mniej nośnie,
coraz niedbałej. A do tego, gdy dziecko ma kilka lat, słucha w mediach tych wspaniale
ochrypniętych głosów swoich młodzieżowych idoli. Nie tylko słucha, ale próbuje naśladować.
Rzadko jednak ma świadomość, że ci cudowni artyści są pacjentami klinik foniatrycznych, a
wieloletnie kariery umożliwia im jedynie technika playbacku. Jak na razie w rozrywce
dominuje kultura krzyku, tak zgubnego dla naszego głosu.
Czym jest ta książka? Skuteczną receptą, zbiorem zasad, wyborem ćwiczeń - sposobem na
odbudowanie naturalnego sposobu fonacji. Są jednak niezbędne warunki, które spełnić trzeba
dla osiągnięcia celu. Nie wystarczy bardzo dobre opanowanie teorii. Aby osiągnąć sukces,
trzeba swemu głosowi poświęcić sporo czasu. Trzeba powtarzać (wydawać by się mogło,
bardzo nieistotne Ł proste) czynności, powtarzać świadomie, tak by stały się one nawykiem. I
tu sprawdza się stara zasada: ćwiczenie czyni mistrza. Nie można wprawdzie opanować
wszystkiego od razu, ale wypracowując jednocześnie różne szczegóły trzeba oczekiwać
momentu, kiedy wszystkie one połączą się i zaczną harmonijnie ze sobą współdziałać.
Wokalne wykształcenie i kilkunastoletnie doświadczenia w nauce emisji głosu2 są dla mnie
polem dla ciekawych obserwacji i przemyśleń. Legły one u podstaw tej pracy, będącej
podręcznikiem impostacji głosu3, zarówno mówionego, jak i śpie-
2Emisja głosu (łac. em/ssio - wysyłanie) - wydobycie głosu na zewnątrz. Także nauka
wydobywania głosu polegająca na skoordynowanej pracy aparatu głosowego i mięśni
oddechowych w celu uzyskania rezonansu. Impostacja głosu - prawidłowe postawienie głosu.
W nauce śpiewu są to wszystkie środki służące uzyskaniu maksymalnego działania organów
uczestniczących w emisji głosu. Celem impostacji głosu jest uzyskanie naturalnej emisji,
rozszerzenie skali głosowej, zwiększenie siły głosu, wykształcenie jego barwy (por. Mała
Encyklopedia Muzyki, 1968).
16
wanego, bowiem w kwestiach zasadniczych różnic tu nie ma. Głos ludzki traktuję jako
instrument muzyczny, na którym grać można różną stylistycznie muzykę. Jednak, aby grać,
trzeba się na tym instrumencie nauczyć wydobywać dźwięki. Potem już nie będzie
ograniczeń, będzie można na nim kreować każdą muzykę, od Bacha do współczesnej
awangardy włącznie. Tak więc i na naszym instrumencie należy się nauczyć wydobywać
dźwięk, należy opanować technikę w sposób świadomy, a nie intuicyjny, i temu mają służyć
zawarte w książce treści. Podręcznik adresowany jest do studentów, którzy na zajęciach z
emisji głosu chcą zgłębić tajniki poprawnej fonacji. Zawarte w II części treści należy
realizować w podanej tam kolejności, gdyż nie jest ona przypadkowa. Bo tak jak na
pierwszych lekcjach gry na skrzypcach uczy się otwierania futerału i ułożenia skrzypiec pod
brodą, tak podstawową kwestią w nauce emisji jest otwarcie i ułożenie aparatu głosowego.
Dopiero potem trzymanie i działanie smyczka, a u nas - oddech, który wprawi struny w
drgania. Na końcu skuteczne wzmocnienie dźwięku - czyli rezonans. A gdy to wszystko uda
się połączyć, można powiedzieć: teraz fonuję świadomie, nie założę już starych,
niewygodnych butów...
GŁOS LUDZKI I JEGO DZIAŁANIE
l. AKUSTYCZNE PODSTAWY GŁOSU
a) dźwięk jako zjawisko akustyczne
Źródłem wszelkich zjawisk dźwiękowych jest drganie ciał sprężystych. Każde ciało poddane
działaniu jakiejś siły zewnętrznej odkształca się w mniejszym lub większym stopniu w
zależności od tego, jakie są właściwości sprężyste ciała i jaka
siła działa na to ciało. Jeżeli po ustąpieniu siły ciało powraca do stanu początkowego (tj.
takiego jak przed przyłożeniem siły), to ciało to charakteryzuje się sprężystością.
Wprowadzając ciało sprężyste w, ruch, jeśli nie ma ingerencji żadnych innych sił,
powodujemy jego wychylenie. Siła sprężystości przeciwstawia się temu i powoduje ruch
przeciwny. Ciało wraca do punktu wyjścia i następnie ruchem jednostajnie zmiennym, w
którym prędkość zmienia się od wartości maksymalnej do wartości O, zmierza w kierunku
przeciwnym. Ruch ten trwa aż do wyciszenia drgań (amplituda 0). Powoduje on tzw. drganie
proste o konkretnej częstotliwości i amplitudzie. W naturze występuje ono jednak niezwykle
rzadko. Najczęściej mamy do czynienia z drganiem złożonym. Ciało zostaje pobudzone do
wykonywania jednocześnie większej ilości drgań prostych i w rzeczywistości drganie takie
jest wypadkową tych drgań.
17
18
Jeżeli drgania przebiegają w środowisku materialnym (nie w próżni), wywołują fale
dźwiękowe o częstotliwości od O Hz do l GHz (tj. około miliarda drgań na sekundę).
Jednakże fale powodujące wrażenie słuchowe u człowieka mieszczą się w mniejszym
zakresie: od 16 Hz do 20 000 Hz1. W związku z różnorodnością drgań ciał sprężystych
pozostaje różnorodność świata dźwięków (por. zestawienie 1). Najprostszym zjawiskiem
akustycznym jest ton, czyli dźwięk prosty. W otaczającym nas świecie jest spotykany bardzo
rzadko2. Ton jest wynikiem drgań prostych i regularnych. Z reguły tony proste występują w
dużej ilości równocześnie i tworzą razem jedno zjawisko zwane dźwiękiem.
zjawisko dźwiękowe
infradźwięk dźwięk ultradźwięk hiperdźwięk
impuls dźwięk stacjonarny
S Ni ton dźwięk złożony
(dźwięk prosty)
wieloton szum dźwięk wielorodny S Ni
współton wieloton nieharmoniczny
(wieloton harmoniczny)
Zestawienie 1.
Systematyka
zjawisk
dźwiękowych
Istnieją dwa podstawowe rodzaje dźwięków: wieloton i szum. W pierwszym przypadku każdy
z tonów składowych ma konkretną, dającą się wyodrębnić częstotliwość. W zależności od
układu tonów składowych wyróżniamy tu wieloton harmoniczny (są to dźwięki o określonej
wysokości emitowane przez nie-
Niesłyszalne zjawiska dźwiękowe przenoszone przez fale o częstotliwości mniejszej niż 16
Hz nazywamy infradźwiękami, a powyżej 1000 kHz -hiperdźwiękami. Ultradźwiękami
nazywamy niesłyszalne zjawiska dźwiękowe przenoszone przez fale o częstotliwości wyższej
niż 20 kHz. Wpływają one bardzo silnie (bez pośrednictwa układu słuchowego) na procesy
fizjologiczne.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin