Leszek Kolakowski - O szacunku dla natury.pdf - Kołakowski Leszek - joliet_

Leszek Koÿakowski

O szacunku dla natury

Szacunek, o czym Kant prawił, nie jest emocją, jak miłość, przyjaźń czy

fascynacja. Nie jest takŜe przekonaniem, aktem intelektualnym. Jest między tymi

oboma umieszczony i jest zjawiskiem całkiem osobliwej natury. Emocji uzasadniać nie

trzeba, choć często moŜna je przyczynowo wyjaśnić.

Przekonania, jeśli nie są oczywiste, wymagają uzasadnienia. Czy moŜna

jednak i jak uzasadnić, Ŝe to czy owo zasługuje na szacunek? Gdy mi powiadają, Ŝe

kaŜdy człowiek zasługuje na szacunek, a ja spytam: "a dlaczego?", cóŜ usłyszę? MoŜe

tyle: "bo kaŜdy jest człowiekiem", lecz gdy wtedy ja powiem: "no to co? I cóŜ to

znaczy, Ŝe człowiek jest człowiekiem?", to pewnie mój rozmówca humanista nie

znajdzie dobrej odpowiedzi.

Dlaczego właśnie mielibyśmy darzyć szacunkiem cokolwiek: Boga, kaŜdego

człowieka, prawo moralne, naturę, sztukę, prawdę? Boga chyba dlatego, Ŝe jest

wieczny. Prawdę moŜe takŜe dlatego, Ŝe jest wieczna (tj. nie kaŜde zdanie prawdziwe z

osobna, bo tego trudno wymagać, ale prawdę jako wieczną jakość kaŜdej prawdy

poszczególnej). Osobę ludzką teŜ chyba na podstawie wiary, Ŝe kaŜdy człowiek

jakkolwiek trudno byłoby nam stosować tę wiarę do niektórych wypadków

poszczególnych nosi w sobie iskrę boską i jest, jak Pismo uczy, Boga obrazem (tylko

przez odniesienie do Boga, powiada Hegel, moŜe człowiek prawdziwie szanować

siebie). Przywykliśmy do poszanowania ciał zmarłych: chyba dlatego, Ŝe przechowują

w sobie ślad osób, które je oŜywiały. śycie i naturę oŜywioną? MoŜe teŜ dlatego, Ŝe

widzimy w niej dzieło Stwórcy.

Dlaczego mielibyśmy Ŝywić szacunek dla pewnych funkcji społecznych, bez

względu na osoby, które je spełniają: króla, papieŜa, prezydenta? Nie tylko papieŜ, ale i

król długo uchodzili za powołanych na swoje trony mocą boskiego nadania. Być

moŜe szacunek dla świeckiej głowy państwa, której z pewnością za namaszczoną

przez Boga uwaŜać niepodobna, jest nadal dalszym ciągiem tamtej wiary, juŜ wygasłej

przecie w dosłowności swojej, ale ciągle obecnej w postaci śladu. Krótko mówiąc,

wydaje się, szacunek zwraca się do tego, co święte, a uczucie szacunku jest bladym

refleksem tamtej czci równieŜ wśród tych, co o Bogu i świetności zapomnieli. Jest to

w kaŜdym razie moŜliwe. Szczątki umarłej wiary mogą przetrwać długo śmierć tej

wiary, nieświadome własnego pochodzenia. Mogą przetrwać długo, ale jednak nie bez

końca.

Kanony naszej cywilizacji, z jej chrześcijańskimi i biblijnymi korzeniami,

nadal domagają się od nas szacunku dla kaŜdej osoby ludzkiej. Ale cywilizacja całkiem

zdominowana przez ducha racjonalizmu i scjentyzmu nie będzie zdolna

przechowywać długo zjawiska świętości. Będzie tedy uwaŜała, choćby tymi słowy tego

nie wypowiadając, Ŝe wolno jej zredukować osobę ludzką do jej funkcji, czyli kaŜda

osoba będzie całkiem zastępowalna. Byłby to koniec człowieczeństwa, jakim je

znamy. Ogranicza tę groźbę na razie wiara, Ŝe największym dobrem świata i

największą wartością jest przyjemność.

Przypuśćmy jednak, Ŝe ktoś chce kwestię naszą jeszcze dalej ciągnąć i

zapytuje: jeśli załoŜyć, Ŝe szacunek dla róŜnych dzieł boskich jest refleksem szacunku

dla Boga, i jeśli załoŜyć, Ŝe Bóg istnieje i jest Stwórcą świata, dlaczego mielibyśmy Go

darzyć szacunkiem? Na to jest tylko jedna odpowiedź: nie darzymy szacunkiem Boga

jako pewnego metafizycznego jestestwa, ale Boga jako takiego, który jest siedzibą i

dawcą świętości. Z kolei pytanie, "a dlaczego świętość zasługuje na szacunek?",

uchylamy. Pytanie sensu nie ma, bo oba te zjawiska szacunek i świętość są związane

w jedną substancję, by tak rzecz, albo są dwiema stronami tej samej rzeczywistości, jak

miłość i osoba kochana.

Jest w tych zjawiskach jedna sprawa niepewna: szacunek dla natury. Wedle

biblijnego przekazu człowiek ma być, stosownie do boskiego zamiaru, panem natury.

NaleŜy tedy sądzić, Ŝe wolno mu z natury dla własnych potrzeb korzystać. Widać to i

stąd, Ŝe Bóg zezwolił nam nie tylko roślinnym, lecz i zwierzęcym pokarmem się

odŜywiać, chociaŜ obłoŜył to zezwolenie mnóstwem skomplikowanych restrykcji i

tabu, których lud wybrany miał przestrzegać, ale których sens jest, prawdę rzekłszy,

nieodgadniony.

Dzisiaj jednak powiadają nam raz za razem: szanujcie naturę, bo gdy ją

będziecie tak bez umiaru niszczyć, sami zginiecie. Jest to jednak naduŜycie słów. Jeśli

mamy chronić naturę, bo chodzi o nasze zdrowie i Ŝycie i o Ŝycie przyszłych pokoleń,

nie potrzebujemy do tego Ŝadnego szacunku, jak się wydaje, wystarczy rozumna

kalkulacja strat i zysków. Nikt nie będzie przecieŜ twierdził, Ŝe destrukcja natury, gdy

się obraca na szkodę ludzkości, jest sprawą obojętną. Gdy jednak powtarzamy

ekologiczne hasła i powiadamy, Ŝe naturę chronić trzeba, "szacunek dla natury",

wolno twierdzić, nie ma w tych hasłach sensu: chodzi o szacunek dla ludzkości, a

natura sama w sobie, bez względu na ludzkie poŜytki i szkody, na Ŝaden szacunek nie

zasługuje: takie jest biblijnokantowskie nastawienie. Gdyby zaś rzekł kto, Ŝe trzeba

jednak głosić szacunek dla natury, jako celu samego w sobie, bo gdy się ludziom ten

szacunek wpoi, będą bardziej skłonni obchodzić się z naturą lepiej z punktu widzenia

ludzkich potrzeb, dopuszczałby się pewnego oszustwa, podawałby bowiem inne racje

i inne argumenty, aniŜeli te, o które chodzi naprawdę.

"Szacunek dla wszelkiego Ŝycia" jest hasłem absurdalnym, oznacza bowiem,

Ŝe mamy szanować prątki gruźlicy i wirusy ospy: jesteśmy jednak Ŝywymi

organizmami, nie czystymi duchami, i nie moŜemy Ŝyć, nie niszcząc innych form

Ŝycia.

Ktoś mógłby jednak rzec: ale z wielkim smutkiem myślimy o ziemi, na

której nie byłoby słoni, tygrysów i goryli, wszystko jedno, czy jest z tych naszych

dziwnych przyjaciół albo nieprzyjaciół jaki poŜytek czy nie. To prawda, ale tak

mówiąc, juŜ jakiś poŜytek ludzki mamy na oku, choćby estetyczny, a radowanie się

pięknem i rozmaitością przyrody jest przecieŜ naszym, ludzkim przywilejem, kaŜdemu

znanym. Wiemy wprawdzie, Ŝe nie widzieliśmy nigdy nieprzeliczonych milionów

gatunków, których szczątki martwe paleontologowie odgrzebują, i godzimy się z tym,

bo nie pogodzić się niepodobna: lecz to nie powód, byśmy godzili się łatwo na

eksterminację gatunków istniejących, choćby tylko względy estetyczne nami

powodowały.

Szacunek dla natury jako samocelowej wartości jest słabo zakorzeniony w

religiach biblijnej proweniencji i moŜna się bez niego obejść, jest jednak obecny w

róŜnych religiach orientalnych, które wierzą w jedność Ŝycia, wszelkiego Ŝycia na

Ziemi. Jest coś pociągającego i dobrego w tych wierzeniach i być moŜe warto od nich

się uczyć. Widać stąd, Ŝe szacunek dla natury moŜe w kaŜdym razie być poleceniem

religijnym.

Sama rozmaitość natury, jak nam nieraz tłumaczą, jest dla nas waŜna, ciągle

bowiem odkrywają uczeni jakieś nieoczekiwane poŜytki z róŜnych gatunków roślin i

zwierząt: natura Ŝywa teŜ rozmaitości i rozrzutnością swoją sama broni się przed

zniszczeniem; Ŝycie się wciska, gdzie tylko moŜe jak pisał Teilhard de Chardin.

Często jednak, nie myśleć wcale o takich poŜytkach, jesteśmy po prostu zapatrzeni w

róŜne cuda przyrody, równieŜ przyrody martwej, zachwyceni jej urodą, owładnięci

poczuciem, Ŝe ona taka właśnie jest, jak być powinna, i Ŝe my do niej naleŜymy,

chociaŜ tak często przychodzi nam równieŜ walczyć z jej obojętnym niszczycielstwem.

Odkrywamy wtedy w naturze jakiś ślad boskości, chociaŜ nie mamy pojęcia, jaki jest

naprawdę związek tego śladu z domyślanym Stwórcą natury.

ChociaŜ trudno byłoby uzasadniać bezwzględny nakaz poszanowania

natury dla niej samej, nie ma nic złego i nic przeciwnego rozumowi w tym

poszanowaniu. Przeciwnie, wydaje się, Ŝe równieŜ w nim dostępujemy lepszego

rozumienia własnego człowieczeństwa.

Leszek Kolakowski - O szacunku dla natury.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: