referat.doc

„ Ankieta, wywiad środowiskowy i obserwacja jako najczęściej stosowane techniki diagnostyczne”

              Według A. Kamińskiego  „Techniki badawcze to przede wszystkim sposoby zbierania materiału oparte na starannie opracowanych dyrektywach

(dokładnych, jasnych, ścisłych), weryfikowanych w badaniach różnych nauk społecznych i dzięki temu posiadających walor użyteczności międzydyscyplinarnej. Mają charakter instrukcji – tym użyteczniejszej im wierniej stosowanej”[1].

Narzędzie badawcze jest, jak pisze Tadeusz Pilch „przedmiotem służącym do realizacji wybranej techniki badań” [2]

              Podział metod i technik pedagogicznych proponuje między innymi M. Łobocki:

Ø       metoda obserwacji

-          techniki obserwacji standaryzowanej, czyli technika obserwacji próbek czasowych,

-          techniki obserwacji niestandaryzowanej, tj. technika obserwacji dorywczej, technika dzienniczków obserwacyjnych, technika obserwacji fotograficznej i technika próbek zdarzeń;

Ø      metoda szacowania (skale ocen)

skale numeryczne i graficzne, skale przymiotnikowe i opisowe, skale dyskretne i ciągłe, skale z wymuszonym wyborem i inne;

Ø       eksperyment pedagogiczny

technika grup równoległych, technika rotacji (podziału krzyżowego), technika czterech grup (Solomona), technika jednej grupy i badania quasi-eksperymentalne;

Ø       testy osiągnięć szkolnych

testy według mierzonej cechy osiągnięć badanego, testy według układu odniesienia wyników testowania, testy według stopnia ich zaawansowania konstrukcyjnego, testy według zasięgu ich stosowania i inne, np. testy pisemne, ustne i praktyczne;

Ø       metoda socjometryczna

klasyczna technika socjometryczna, plebiscyt życzliwości i niechęci, technika „Zgadnij kto?” i technika szeregowania rangowego;

Ø       analiza dokumentów

-          klasyczne techniki analizy dokumentów – analiza wewnętrzna i zewnętrzna dokumentów,

-          nowoczesne techniki analizy dokumentów,

-          analiza jakościowa, ilościowa i formalna dokumentów,

-          analiza wypracowań, dzienników, rysunków i inne techniki analizy dokumentów;

Ø       metoda sondażu

-          techniki sondażu z zastosowaniem ankiety – technika ankiety audytoryjnej, pocztowej i prasowej, w tym ankieta anonimowa i jawna,

-          techniki sondażu z zastosowaniem wywiadu, tj. częściowo lub całkowicie swobodnego wywiadu i wywiadu strukturalizowanego czy skategoryzowanego oraz wywiadu jawnego i ukrytego, a także wywiadu indywidualnego i zbiorowego;

Ø       metoda dialogowa: rozmowa indywidualna i grupowa, rozmowa bezpośrednia i pośrednia, rozmowa parta na słuchaniu biernym lub czynnym;

Ø       metoda biograficzna wraz z dwiema jej odmianami, tj. metodą monograficzną i metodą indywidualnych przypadków”[3]

Ankieta:

Według M. Łobockiego ankieta „polega na zadawaniu respondentom pytań kwestionariuszowych z prośbą o pisemne odpowiedzi. Pytania zadawane są również zazwyczaj pisemnie, tj. z pośrednictwem drukowanego zestawu, zwanego kwestionariuszem. Przeprowadzone w ten sposób badania mają na ogół charakter anonimowy. Pewien wyjątek w tym stanowią rzadko stosowne badania za pomocą ankiety jawnej. Dzięki zaprogramowanej w większości badań ankietowych pewnej anonimowości wypowiedzi respondentów można z pewnością liczyć na dużą otwartość i szczerość”[4]

Natomiast W. Okoń opisuje ankietę następująco: „jest to badanie zjawisk masowych na podstawie odpowiedniego opracowanego kwestionariusza[5]

Obserwacja:

Obserwacja jest czynnością badawczą, polegającą na gromadzeniu danych drogą spostrzeżeń[6].

Obserwacja jest najbardziej wszechstronną techniką gromadzenia materiałów. Z uwagi na jej wszechstronność i jej złożoność istnieją niekiedy tendencje do nazywania jej metoda badawczą.

              Obserwacja można nazwać prostą nieplanowaną rejestrację zdarzeń i faktów, ale także proces kontrolowanej obserwacji systematycznej z użyciem skomplikowanych technik pomocniczych (kamery, magnetofonu i arkuszy obserwacyjnych włącznie).

              Najpopularniejszą obserwacją jest tzw. Obserwacja otwarta albo swobodna. Stosuje ją w praktyce każdy nauczyciel i organizator. Daje ona sumę wiedzy o przedmiocie zainteresowań lub pracy, pozwalając na sprawniejsze działanie w określonej dziedzinie.

              Obserwacja otwarta spełnia także ważną rolę w początkowym etapie każdej planowanej działalności badawczej. Uzyskuje się ogólną wiedzę o badanym przedmiocie, która daje podstawę do szczegółowego planowania dalszego toku badań, głównie do sformułowania zagadnień wstępnych i hipotez roboczych.

              Przy prowadzeniu badań metodą sondażu diagnostycznego obserwacja jest jej nieodzownym etapem przygotowawczym.

              Wyżej zorganizowaną formą obserwacji jest systematyczna obserwacja bezpośrednia lub pośrednia. Polega  na planowym gromadzeniu spostrzeżeń przez określony czas w celu poznania lub wykrycia istniejących zależności między zjawiskami, rodzajami i kierunkami procesów zachodzących w zbiorowościach społecznych lub instytucjach.

Szczególnym przypadkiem obserwacji systematycznej jest obserwacja uczestnicząca. Występuje ona wtedy kiedy badacz staje się uczestnikiem badanej zbiorowości i jest przez nią akceptowany. Może mieć dwie postacie jawna lub ukrytą. Jawna ma miejsce, gdy grupa badana jest poinformowana o roli badającego, ukryta - występuje wtedy gdy badana grupa nie jest świadoma roli, jaką spełnia nowy członek jej grupy.

              Narzędziem obserwacji jest np. arkusz obserwacyjny. Jest to inaczej kwestionariusz z wytypowanymi wszystkimi zagadnieniami, które objąć ma obserwacja. W określonych rubrykach pod określonym zagadnieniem rejestrujemy wszystkie spostrzeżone fakty, zdarzenia i okoliczności mające związek z danym zagadnieniem. Wcześniejsza typologia zagadnień nie pozwala na przeoczenie któregoś z nich oraz nadaje określony kierunek badaniom.

              Można również gromadzić materiał badawczy za pomocą notatek, opisów, rejestracji dźwiękowej lub fotograficznej. Prowadzenie takiej obserwacji nazywa się niekontrolowaną. Aczkolwiek tu można też zastosować elementy kontroli np. materiały dajemy do czytania osobie towarzyszącej zorientowanej w koncepcji badań, uzyskując od niej ocenę materiału w sensie kompletności prawidłowego kierunku.

Wywiad:

Wywiad jest to rozmowa badacza z respondentem według opracowanych wcześniej dyspozycji lub w oparciu o specjalny kwestionariusz. Służy głównie do poznawania faktów, opinii i postaw danej zbiorowości.

              Główne typy wywiadów:

-  skategoryzowany (ma usystematyzowane pytania, ujednolicone, ściśle ogranicza kolejność i brzmienie stawianych pytań, zapewnia większą ścisłość i porównywalność danych)

-  nieskategoryzowany  (daje swobodę formułowania pytań oraz zmieniania ich kolejności, a nawet pogłębianie zagadnień przez stawianie pytań dodatkowych)

-   jawny ( badany poinformowany jest  o celach, charakterze i przedmiocie wywiadu, musi być skategoryzowany)

-  ukryty (forma luźnej rozmowy, w której badający usiłuje przez stosowne jej ukierunkowanie uzyskać interesujące go dane. Stosuje się go wtedy, kiedy postawy osobiste badanego są różne od postaw i ról społecznych pełnionych w danej zbiorowości, bądź jeśli przedmiotem wywiadu są zagadnienia drażliwe)

-    indywidualny

-    zbiorowy

              Wywiad daje cenny materiał poznawczy. Stosujemy go tam gdzie  nie możemy uzyskać pełnej wiedzy o badanym przedmiocie na innej drodze np. obserwacji, ankiety badania dokumentów.

Konstrukcja kwestionariusza bądź wywiadu

1.       Część metryczkowa obejmująca zazwyczaj dane socjodemograficzne: płeć, wiek, poziom wykształcenia, miejsce zamieszkania.

2.Początek kwestionariusza

–  krótka instrukcja

-   pytania o sprawy prostsze, o kwestie neutralne bądź przyjemne

3. Środek kwestionariusza

-  pytania o sprawy trudniejsze, kłopotliwe, wstydliwe

4. Końcowa część kwestionariusza

-  pytania o sprawy prostsze, przywracające stan równowagi psychicznej (wygaszające kontakt).

1