Józef Mackiewicz, Ponary - Baza.pdf - Ludobójstwo na Narodzie Polskim - bapioga

Józef Mackiewicz, Ponary - Baza

Józef Mackiewicz … i nic nie trzeba dodawać. Tekst z

Rzymskiego Orła Białego (pisma II Korpusu PSZ) z 1945 roku, nr 35

(170). Powinien to znać każdy (nie tylko) europejczyk.

Józef Mackiewicz, Ponary – Baza

Jeszcze nie tak dawno las wbijał się klinem w miasto Wilno.

Mianowicie w to miejsce węzła kolejowego, z którego wybiegają jego

obydwie południowe odnogi: na Lidę i na Grodno. Tu rósł na

wzgórzach, aż go przetrzebiono po tamtej Wielkiej Wojnie i

pozostawiono tylko dęby. Później wycięto i dęby, zostawiając jedynie

krzaki leszczyny, gdzieniegdzie młodą jarzębinę i temu podobne leśne

nic-potem. Krowy i kozy kolejarzy, pasące się w tych chrustach,

wyszargały krzaki, objadły korę, zdeptały skarpy. Potem zabrano je

pod teren wciąż rozbudowywanej stacji Wilno-Towarowa, zbrukano

przy tym pyłem węglowym, zadymiono z kominów. Wreszcie

wybudowano jakieś składy wojskowe czy amunicyjne.

Ale wzgórze to ważne jest dlatego, że odeń ciągnie się ich dalsze

pasmo, aż do coraz wyższych, do dziś dnia wciąż jeszcze zalesionych

i malowniczych, przebitych opodal tunelem i na kilometrze od jego

przeciwległego od Wilna wylotu, zaszczyconych (bo na szczycie)

stacją-przystankiem: Ponary.

Góry Ponarskie znane są od dawna. Znane są ze swej

malowniczości, z wysokości swych sosen, z poematu Mickiewicza, z

bitwy rozegranej tu w r. 1831 pomiędzy wojskami polskimi i rosyjską

gwardią carską. Zresztą z wielu bardzo wcześniejszych i późniejszych

okoliczności. Tamtędy przechodzą szosy, które zaraz za starodawną

kapliczką rozbiegają się jak palce u ręki w czterech ukośnych

kierunkach: na stację Ponary, na Grodno, na Wakę i Landwarów, na

Rykony i Kowno. Tam, koło przystanka kolejowego zbudowano

miasto-ogród, po naszemu zwyczajne letnisko, ale mogące być

uzdrowiskiem, bo choć sosny przerzedzone zostały przez liczne wojny

i najazdy (od roku 1914 było ich piętnaście), pachnie tu żywicą rok

okrągły, a na jesieni grzybami i zimnym, potężnym wiatrem, który

nawiewa świeżość ze wszystkich stron kraju. Rosną też wyjątkowo

wysokie wrzosy, na tej jałowej, piaszczystej, suchej, zdrowej dla płuc

glebie. Wrzosy nie przynoszą pożytku, ale nadają okolicy jej tylko

swoisty koloryt. Podkreślają tę siność, ten smętek, którego źródłem są

rdzawo jednostajne pnie drzew, wczesne mgły i bezmierne dalekości

horyzontu.

Kto kochał swój podwileński kraj rodzinny, ten kochał

oczywiście Ponary. Zimą bywały tam tereny narciarskie. Wstyd

przyznać, ale były też tereny... pojedynkowe. Panowie, którzy dali

sobie nawzajem po mordzie w knajpie, albo nawymyślali po

pijanemu, albo zniesławili w druku — zwyczajem kraju, przyjeżdżali

tu z kodeksem „Boziewicza” i staroświeckimi pistoletami. Brnąc

zawsze po kolana, bo czy to we wrzosach czy w śniegu, odmierzali

potrzebną ilość kroków i wyciągali przeciw sobie długie lufy. Pstry

dzięcioł przestawał stukać i z niedowierzaniem przechylał głowę,

wiewiórka podłaziła wyżej, aby się lepiej przyjrzeć... Szoferzy,

którym od świtu nie dano spać, ziewali w taksówkach aż do wymiany

strzałów.

Ponary zasłynęły też pewną zbrodnią. Przywieziono tu kiedyś

autem do lasu zamordowaną kobietę, rozebrano, oblano naftą i

spalono. Spódnica i bielizna wisiały na drzewach. Cały kraj był

wstrząśnięty, przyjeżdżali do Ponar reporterzy i fotoreporterzy,

śledztwo trwało latami, sprawców nie wykryto. A mrożące krew

przypuszczenia... Takie to były czasy.

Wszystko to było, wszystko runęło. Przyjemność letniska,

piękność okolicy, siność horyzontów, narty, pojedynki i wstrząsające

zbrodnie pokojowych czasów, zatrzaśnięte zostały już tylko w

pamięci bezpowrotnej, i mogą dziś być oglądane chyba jak przez

szybę, przez którą żebrak spoziera na klejnoty.

Ponary stały się w tej wojnie uosobieniem niesłychanej

dotychczas grozy. Na dźwięk tych sześciu liter zakończonych

„ipsylonem” truchlał niejeden człowiek. Ich ponura, odrażająca sława

przesączała się z wolna od roku 1941, jak lepko cieknąca krew ludzka,

coraz szerzej, coraz szerzej po kraju i z kraju do kraju, ale nie objęła

jeszcze świata całego, do dziś dnia.

* * *

W roku 1940 założyli w Ponarach bolszewicy, na spiłowanym

bezmyślnie kawałku lasu i odebranych od ludności terenach, jakieś

nikomu niepotrzebne przedsiębiorstwo państwowe, wielkie place

otaczając, swoim zwyczajem, mocnym płotem i drutem kolczastym. Z

tak zniwelowanego terenu skorzystali Niemcy w r. 1941 i użyli pod

miejsce kaźni, uruchamiając tu jedną z największych w Europie rzeźni

Żydów. Nikt nie wie dlaczego i kto właściwie przezwał ten teren:

„bazą". Do Ponar podwożono ciężarówkami, a następnie całymi

transportami kolejowymi, tysiące Żydów i zabijano.

Dalekim echem spływały z tych wzgórz, het, w wielokilo-

metrowy krąg, pojedyncze strzały, krótkie, urywane, gęste, trwające

nieraz wiele godzin, albo na przemian terkoczące seriami broni

maszynowej. Odbywało się to w różnych terminach, prawie wyłącznie

w biały dzień. Nieraz kilka takich dni z rzędu, przeważnie ku

wieczorowi, lub rankiem. Bywały tygodnie, a nawet miesiące

przerwy, a później znów, zależnie od kierunku i siły wiatru, od pory

roku, mgły czy słońca, rozchodziły się mniej lub więcej wyraźne

postukiwania masowej rzezi.

Miałem nieszczęście mieszkać, wprawdzie przy drugiej z

rozwidlających się od Wilna tras kolejowych, ale tylko w odległości

ośmiu kilometrów od Ponar. Początkowo w kraju, tak nasyconym

wojną i wojną, jak nasz, nie zwracano zbyt wielkiej uwagi na strzały,

które bez względu na kierunek skąd pochodziły, wplątały się już były

w normalny poszum sosen, nieomal jak rytm znajomy deszczu, bijący

jesienią o szybę. — Ale razu pewnego wchodzi na podwórko moje

szewc, który odniósł połatane buty i, opędzając się od kundla, tak, dla

zagajenia rozmowy, powiada:

— Ale cości dziś bardzo Żydków naszych stukają na Ponarach.

Nadsłuchuję: istotnie.

Czasem to takie, głupie zdanie utkwi w pamięci jak drzazga i

przywołuje skojarzone z nim obrazy chwili. Pamiętam, że słońce

zaczynało się wtedy kłonić, a właśnie na zachodnim, na ponarskim

kierunku, rosła w moim ogrodzie rozłożysta jarzębina. Była jesień

późna. Stały kałuże po rannym deszczu. Na jarzębinę zleciało stado

gilów i stamtąd, od ich czerwonych brzuchów, czerwonych jagód i

czerwonego nad lasem słońca (wszystko się tak ułożyło

symbolicznie), szły nieustanne strzały, wbijane w słuch z

metodycznością gwoździ.

Od tej chwili, od wizyty tego szewca, żona moja zaczęła

zamykać nawet lufciki, ilekroć stamtąd biegło echo. Latem nie

mogliśmy jadać na werandzie, gdy w Ponarach zaczynała się

strzelanina. Nie przez poszanowanie dla cudzej śmierci, a tak, po

prostu, kartofle z mlekiem nie chciały jakoś przełazić do gardła.

Zdawało się, że cała okolica lipła od krwi.

Po roku 1942, gdy do Ponar zaczęły zjeżdżać masowe transporty

skazańców, w lasach biegali Żydzi, którzy się wyrwali z kręgu

konwoju, przeważnie postrzeleni, zupełnie tak samo, jak biega ranna

zwierzyna. Błąkali się pokrwawieni, krwawiąc pod sobą mech, czy

liście, wcale nie sprytniejsi od dzikiego zwierza, który też nie potrafi

zatrzeć po sobie śladów. Pewien stary Żyd, ze szczęką oderwaną przez

kulę, umarł aż w odległości 10 kilometrów od Ponar, zaszyty w rojsty

na torfiastej łące. Ani w ich ruchach, ani w ich ucieczce, w sposobie

chowania, w ich bełkoczącym z głodu i przerażenia języku, w ich

fantastycznych łachmanach i ranach, a głównie w ich oczach

pozieleniałych dzikością, nie było już nic człowieczego. Tropiono ich

też tak samo jak zwierzynę. Szli więc policjanci-strzelcy, z psami, z

nagonką. Kobieta, dziecko, dziewczyna młoda, mężczyzna-Żyd, to nie

robiło różnicy. Ranny, czy zdrowy, czy umierający właśnie gdzieś pod

krzakiem jałowca strzelany był po prostu na miejscu i tropiciele szli

dalej. Sołtys miał tylko później nakazane wyznaczyć wóz czy sanie i

trupa odwieźć w oznaczonym kierunku.

Żydzi wiedzeni już nie ludzkim odruchem, a zwierzęcym

instynktem przedśmiertnej ucieczki, tak samo jak zwierzęta unikali

siedzib ludzkich, psów, głupich dzieci, które z czujnym okrzykiem i

oznajmieniem nowiny, biegły do wsi wskazując palcami miejsce,

gdzie wypadkiem spostrzegły ludzkiego potwora. Bezwzględnie

stosowany przepis karał śmiercią każdego człowieka, który by

Żydowi udzielił schronienia, a chociażby kawałka chleba, czy nawet

tylko wskazówki, który by wiedząc nie powiadomił policji. A policja

ta złożona z mętnych opryszków, których Niemcy werbowali na

Litwie i przywozili do Wileńszczyzny, nastawiona była nie tylko na

zabijanie Żydów, ale gnębienie ludności, na rabunek, szantaż i picie

samogonu. — Strach zaś jest najpodlejszym doradcą człowieka.

* * *

A jednak żyli ludzie nawet w samych Ponarach. Mniej ich było.

Połowa, tj. w ogóle kto mógł, zatrzasnął drzwi, werandę i okna

pozabijał z płotu wyciągniętymi deskami i przenosił się do miasta, czy

do innej okolicy. Ale byli tacy, którzy nie mogli. — Życie ludzkie

toczy się w wąskich, obciosanych ramach, obciosanych z trudem, a

już podczas wojny większym niźli w okresie pokoju. Żadne bydlę nie

potrafi się tak dostosować do warunków, tak obgłaskiwać nawet przez

grozę, tak do wszystkiego na świecie się przyzwyczaić, jak —

człowiek. Przez stację Ponary szły pociągi i z „Generalnej Guberni", i

dalekobieżne z Berlina na front i z frontu, lokalne z Kowna,

podmiejskie i robocze z i do Wilna. Ludzie więc kupowali bilety,

jechali, wracali, jedli, spali. Żyje ich tyle wokół rzeźni zwierzęcych na

całym globie ziemskim, dlaczegóż by po kilku latach nie mieli się

przyzwyczaić do życia w bliskości rzeźni ludzkiej?

Zdaje się, że było to w październiku roku 1943 — ... Wieluż to

do tego czasu i od tego czasu wymordowano Żydów w Ponarach?

Niektórzy twierdzili, że tylko 80 tysięcy. Inni, że 200 tysięcy do 300

tysięcy. Naturalnie nie są to cyfry wiarygodne. Trzysta tysięcy ludzi!

Ludzi!!! To się łatwo wymawia... ale cyfry te niewiarygodne się zdają

nie tyle ze względu na ich wysokość, co na fakt, że nikt z całą

stanowczością, nawet w przybliżeniu, ustalić ich nie mógł. Wiadomo

jest, że mordowano tam wszystkich żydowskich mieszkańców miasta

Wilna, co musiało stanowić około 40 tysięcy. Poza tym zwożono

Żydów transportami ze wszystkich mniejszych i większych miast

kraju okupowanego, bodajże z całego tzw. administracyjnie

Józef Mackiewicz, Ponary - Baza.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: