Encyklopedia mineralow i skal - Jizi Koufinsky.pdf - Złotnictwo, jubilerstwo - magja

ILUSTROWANA ENCYKLOPEDIA

MINERAŁY

I SKAŁY

Jizi Koufinsky

Przekład: Krzysztof Jakubowski

DELTA

Strona 2: Sfaleryt - Cavnic (Rumunia); rzeczywista wielkość kryształów do 12 mm

Strona 4: Ametyst - Porkura (Rumunia); rzeczywista wielkość kryształów do 4 cm

Strona 5: Odsłonięcie skał bazaltowych - Rovne koło Semily (Czechy)

Tytuł oryginału:

The Illustrated Encyclopedia of Minerals & Rocks

Tekst: Jizi Koufimsky

Rysunki: Karel Drchal

Z języka angielskiego przełożył: Krzysztof Jakubowski

Redaktor: Elżbieta Skrzyńska

Redaktor techniczny wydania polskiego: Elżbieta Kacprzak

Korektor: Elżbieta Kijewska

Warszawa, tel ./fax 42-70-05

Wszelkie prawa rozpowszechniania, łącznie

z rozpowszechnianiem przez film, fotokopie i inne środki techniczne

- a także w postaci roszczeń i wyciągów - zastrzeżone dla Wydawnictwa

Aventinum, Praha

ISBN 83-7175-085-4

Skład i łamanie: "Coronei" Warszawa Druk i oprawa: Polygrafia, Praha 3/23/02/72-01

Słowo wstępne 7

Człowiek i kamień 9

Pojęcia podstawowe 14

Własności minerałów 15

Pochodzenie i występowanie minerałów 23

Rozdział 1. Pierwiastki rodzime 29

Rozdział 2. Siarczki i związki pokrewne 43

Rozdział 3. Halogenki 69

Rozdział 4. Tlenki 75

Rozdział 5. Węglany 127

Rozdział 6. Siarczany i związki pokrewne 141

Rozdział 7. Fosforany i związki pokrewne 153

Rozdział 8. Krzemiany 167

Rozdział 9. Związki organiczne 237

Rozdział 10. Meteoryty i tektyty 245

Skorowidz nazw minerałów i skał 251

Człowiek od niepamiętnych czasów podziwiał niezrównaną urodę kształtów i barw minerałów.

Ludzie pierwotni nie umieli wyjaśnić niektórych właściwości i piękna kamieni i uznawali je często

za efekt działania sił nadprzyrodzonych. Wielu kamieniom przypisywano niezwykłą moc, wierząc

w ich wpływ na los człowieka. To przekonanie przetrwało zresztą aż do czasów obecnych.

Minerały są jednym z najwspanialszych tworów natury, nic więc dziwnego, że liczba ich

miłośników i kolekcjonerów stale rośnie. Dzieje się tak pomimo wszelkich zawiłości nauki o

minerałach - mineralogii. Badania minerałów bowiem wymagają dobrej znajomości podstaw

chemii, fizyki oraz wielu innych nauk pokrewnych. Sama tylko niezwykle trudna krystalografia

może wielu zniechęcić do studiów mineralogicznych, nawet jeśli są one traktowane jedynie jako

hobby.

W zamierzeniu książka ta stanowi przede wszystkim wprowadzenie do mineralogii, a tym samym

próbę zaprezentowania najważniejszych wiadomości z tej dziedziny. Świadomie zrezygnowano w

niej z rozbudowania części teoretycznej, starając się raczej zwrócić uwagę na wiele interesujących

szczegółów ze wszystkich dziedzin nauk mineralogicznych. Część ogólną poświęcono bliższej

analizie wielorakich związków między człowiekiem i minerałami oraz wyjaśnieniu podstawowych

pojęć z zakresu mineralogii i geologii, których znajomość jest niezbędna dla każdego prawdziwego

miłośnika świata minerałów.

Zasadniczą część książki stanowią rozdziały poświęcone pierwiastkom i związkom chemicznym

tworzącym poszczególne gromady minerałów, które zostały usystematyzowane zgodnie ze

stosowaną obecnie klasyfikacją naukową. Opis każdego minerału zawiera dane dotyczące składu

chemicznego, podstawowych właściwości fizycznych oraz informacje o genezie i występowaniu

poszczególnych minerałów, a także o ich zastosowaniu praktycznym w dawnych czasach i obecnie.

Przedstawiono również charakterystykę najważniejszych rud kopalin metalonośnych oraz

nagromadzeń złożowych surowców niemetalicznych, a także kamieni szlachetnych i ozdobnych.

Nie zapomniano również o barwnej historii odkrycia niektórych minerałów, interesującej

etymologii ich nazw oraz o wielu innych związanych ze światem minerałów ciekawostkach.

Oddana do rąk Czytelników książka spełni swoje zadanie, jeśli pomoże im dostrzec i zrozumieć

piękno zadziwiającego świata minerałów, co może przynieść każdemu uważnemu obserwatorowi

wiele radości i satysfakcji.

Jizi Koufimsky

Ilustrowana Encyklopedia minerałów i skał charakteryzuje się oryginalnością ujęcia tematu, co

różni ją wyraźnie od innych opracowań z tej dziedziny. Jej twórcą jest dr Jizi Koufimsky,

znakomity znawca kamieni szlachetnych i ozdobnych, długoletni kustosz Muzeum Narodowego w

Pradze, które szczyci się jedną z najprzedniejszych kolekcji mineralogicznych w Europie. Dzięki

temu autor posiadł nie tylko wszechstronną, iście encyklopedyczną znajomość świata minerałów,

ale również prawdziwe i głębokie zamiłowania. Stąd zapewne wywodzi się doskonałe wyczucie

kolekcjonerskich zainteresowań i pasji. Wysokie kompetencje autora w połączeniu z talentem

popularyzatorskim sprawiły, że oprócz precyzyjnych informacji o naturze minerałów znajdziemy w

jego dziele także rozliczne ciekawostki i cenne wskazówki wzbogacające wiedzę każdego

prawdziwego miłośnika pięknych kamieni. Wielostronne walory tej książki zyskują potwierdzenie

w licznych przekładach. W encyklopedii zostały uwzględnione przede wszystkim aktualne dane

wynikające z postępu nauk mineralogicznych oraz odkryć nieznanych dotychczas stanowisk

występowania niektórych minerałów. Obfity i starannie dobrany materiał ilustracyjny, zawierający

wyłącznie fotografie barwne w sposób istotny podnosi walory poznawcze tej publikacji. Jestem

przekonany, że dostrzeże je również polski odbiorca, podzielając wspólną satysfakcję poznawania

tajemnic i niepowtarzalnej urody świata minerałów.

Krzysztof Jakubowski

Ludzie zawsze i wszędzie pragnęli poznać tajemnice natury, by móc czerpać z jej bogactw dla

własnego pożytku. Od zamierzchłych pradziejów aż po czasy współczesne obserwujemy zależność

między rozwojem kultury i cywilizacji a przyrodą.

Na przestrzeni całej historii istotnym wyznacznikiem rozwoju kulturowego człowieka był jego

ścisły związek z zasobami surowców mineralnych, ściślej mówiąc - umiejętność ich

wykorzystania. Skalne tworzywo jest tak samo ważne dla współczesnych ludzi, jak było niegdyś

dla człowieka pierwotnego, który wytwarzał zeń narzędzia i broń. Starożytni Egipcjanie

wydobywali kruszce i stosowali kamień do budowy miast; człowiek XX wieku eksploatuje

ogromne ilości najrozmaitszych surowców mineralnych niezbędnych do produkcji materiałów

budowlanych oraz paliw.

Ludzie pierwotni, nie znający narzędzi i ubrań, mieli niewielkie potrzeby. Najważniejszym

minerałem była wówczas sól kamienna, której złoża odkrywano, śledząc instynktowne zachowanie

zwierząt. Dopiero później, w miarę doskonalenia umiejętności korzystania z pracy rąk i umysłów,

zaczęto zwracać uwagę na znaczenie surowców skalnych.

W poszczególnych okresach epok kamiennych skały służyły człowiekowi przede wszystkim do

wytwarzania narzędzi i broni. Początkowo wykorzystywano naturalne odłamki skalne i otoczaki

wapieni i piaskowców. Niebawem jednak okazało się, że bardziej przydatne są zakończone ostrymi

krawędziami kawałki kwarcu, krzemieni lub obsydianu, które odłupywano, a następnie

wygładzano. U schyłku epoki kamiennej odkryto rudy miedzi, które zaczęto wytapiać w otwartym

ogniu, a z czasem w specjalnych piecach.

Z chwilą odkrycia rud cyny (kasyterytu) w złożach aluwialnych człowiek poznał możliwości

łączenia miedzi i cyny, odkrywając, że brąz, czyli stop obu tych metali, ma znacznie większe

walory użytkowe niż czysta miedź. Oznaczało to początek nowego etapu w dziejach ludzkości

-epoki brązu. Umiejętność zastosowania brązu rozprzestrzeniała się stopniowo wzdłuż dolin Nilu i

Eufratu, obejmując następnie cały region śródziemnomorski. Ponieważ jednak miedź i cyna były

bardzo drogie, jeszcze przez długi czas podstawowym surowcem, z którego wykonywano

narzędzia powszechnego użytku, pozostawały zwykłe skały. Równocześnie rosło znaczenie

kamienia jako materiału budowlanego. Pierwsze pałace z kamienia wzniesiono w dolinie Nilu oraz

w Mezopotamii, a do budowy piramid w Egipcie wykorzystano bloki wapienne o ogromnej masie.

Epoka żelaza rozpoczęła się dopiero około 3000 lat temu. Pozyskiwanie żelaza z rud jest bowiem

procesem bardziej skomplikowanym, wymagającym znacznie wyższych temperatur niż wytapianie

miedzi i cyny. Wskazówką dla poszukujących rud żelaza było zapewne charakterystyczne,

krwistoczerwone zabarwienie powierzchniowych partii złóż. Rudy wytapiano przy użyciu węgla

drzewnego, uzyskując znaczne ilości żelaza wykorzystywanego jako tańszy substytut drogiego

brązu. Odkrycie metalurgii żelaza zapoczątkowało bezprecedensowy rozwój rolnictwa i rzemiosła.

W okresie średniowiecza żelazo szybko staje się najszerzej wykorzystywanym metalem. Rudy

żelaza wydobywano początkowo z powierzchniowych odkrywek, a następnie z płytkich kopalń

podziemnych. Średniowieczni górnicy używali skrajnie prostych narzędzi, ale systematycznie

doskonalili techniki wydobycia. Stopniowo opuszczali stare kopalnie, wyeksploatowane w czasach

rzymskich, i podejmowali poszukiwanie nowych złóż. Szybki rozwój górnictwa żelaza nastąpił

zwłaszcza w okresie panowania Karola Wielkiego* (742-814) na obszarze Francji oraz przede

wszystkim w Europie Środkowej, głównie na terenie Czech, Słowacji, Saksonii oraz Styrii. Ślady

dawnego górnictwa w tych rejonach zachowały się aż do czasów obecnych.

Dysponujemy stosunkowo bogatą wiedzą na temat średniowiecznych metod wydobywania

minerałów, lokalizacji głównych złóż oraz stosowanych technik górniczych. Zawdzięczamy to

przede wszystkim Georgiusowi Agricoli (1494-1555), znakomitemu lekarzowi i mineralogowi,

który

znaczną część swego życia spędził na terenie Czech w Jachymovie (był to wówczas jeden z

najważniejszych europejskich ośrodków górnictwa srebra). Główne dzieła Agricoli: De re metallica

libri XII (Dwanaście ksiąg o górnictwie i metalurgii) oraz De natura fossilium libri X (Dziesięć

ksiąg o naturze kamieni), uznawane są za najwcześniejsze i najwszechstronniejsze opracowania

naukowe z dziedziny mineralogii, górnictwa i metalurgii.

W miarę rozwoju produkcji przemysłowej nieustannie wzrastało zapotrzebowanie na rudy metali,

paliwa kopalne i inne surowce mineralne niezbędne dla metalurgii, produkcji wyrobów

chemicznych, szklarskich, ceramicznych, ogniotrwałych oraz przemysłu materiałów budowlanych.

Surowce mineralne stały się również niezbędne dla rozwoju rolnictwa (nawozy mineralne). Coraz

powszechniejsze wykorzystywanie surowców mineralnych wpływało na wzrost ich wydobycia

oraz doskonalenie metod pozyskiwania i przetwarzania kopalin. Procesy te zachodzą z całą

intensywnością również w dobie obecnej.

Niektóre bogactwa mineralne zyskały miano surowców "strategicznych". Są to surowce niezbędne

do zapewnienia bezpieczeństwa narodów. Oczywiście surowce zaliczane do tej grupy zmieniały się

na przestrzeni dziejów w zależności od postępów nauki i techniki. I tak

dzisiaj wydobycie rud żelaza nie jest już tak ważne jak sto lat temu, podobnie jak pozyskiwanie

niektórych metali niezbędnych do produkcji wysokogatunkowej stali, które miało ogromne

znaczenie przed pięćdziesięcioma laty. Obecnie za surowce strategiczne uważa się mineralne

substancje radioaktywne, rudy metali lekkich (m.in. dla przemysłu lotniczego i kosmicznego), ropę

naftową oraz niektóre inne minerały cenione na równi z diamentami.

Odwieczny związek człowieka z kamiennym tworzywem przejawia się nie tylko w praktycznym

zastosowaniu skał i minerałów w wielu gałęziach przemysłu. Ludzi zawsze fascynowało

niepospolite piękno niektórych minerałów. Człowiek zwrócił uwagę na harmonię postaci

kryształów, których pochodzenia nie potrafił wyjaśnić, nic zatem dziwnego, że często przypisywał

im magiczną moc. Już w epoce kamiennej ludzie zainteresowali się złotem, które z łatwością

dawało się wytapiać i odlewać. To właśnie ze złota sporządzone zostały pierwsze ozdoby

biżuteryjne. W epoce brązu w tym samym celu wydobywano miedź i srebro. Od najdawniejszych

czasów klejnoty, ozdoby i figurki kultowe wytwarzano również z mniej "szlachetnych" materiałów,

takich jak miedź i brąz, lub ze skał o niezwykłych barwach i kształtach. Wspaniałą złotą biżuterię i

inne wyroby ze złota sprzed kilku tysięcy lat odnajdywano przede wszystkim w rejonach, gdzie

złoto występowało w obfitości, jak choćby w Peru i Meksyku.

Początki wydobycia i zastosowania kamieni szlachetnych sięgają czasów prehistorycznych, ale nie

sposób dziś dociec, który lud zapoczątkował ich obróbkę. Najstarsze przekazy na ten temat dotarły

z Indii oraz krajów położonych we wschodniej części basenu Morza Śródziemnego, gdzie

znajdowały się pokaźne złoża kamieni szlachetnych. Równie dawno rozpoznano złoża w Sri Lance

(rubiny, szafiry), na wyspie Zebirget (St. John) na Morzu Czerwonym (szlachetne oliwiny

-chryzolity) oraz w południowo-wschodnim Egipcie (szmaragdy). Grawerowane kamienie

szlachetne, z których wykonywano tłoki pieczętne w Babilonie i Asyrii, pochodzą z czwartego

tysiąclecia p.n .e.

Umiejętność obróbki kamieni szlachetnych przywędrowała ze Wschodu do Grecji, gdzie narodziła

się sztuka rzeźbienia i grawerowania klejnotów - gliptyka. Rozwinęli ją Rzymianie, którzy przejęli

metody pracy od Greków, a następnie wzbogacali swą wiedzę, czerpiąc wiadomości o kamieniach

szlachetnych od ludów zamieszkujących Azję i Afrykę Północną. Najstarsze rzymskie gemmy

(kamienie szlachetne cięte w formie wklęsłej - intaglia, lub wypukłej - kamee), znalezione w Etrurii

(Toskania), wykazują wyraźne wpływy egipskie. Rzymscy szlifierze kamieni, przeważnie

greckiego pochodzenia, założyli wiele warsztatów, przede wszystkim na południu Italii. Wiele

szczegółów na temat występowania złóż kamieni szlachetnych i opisów budowy kryształów

zawiera poświęcona historii naturalnej praca Pliniusza Starszego (zm. w 79 r. n.e.). Pliniusz

wspomina także o szmaragdowych soczewkach, których używał cesarz Neron (37-68 n.e.).

Wzmiankę tę uznać można za pierwszy przekaz na temat technicznego zastosowania szlachetnego

minerału.

Po upadku cesarstwa rzymskiego tradycje sztuki gliptycznej kontynuowano przede wszystkim w

Bizancjum.

W okresie wczesnego średniowiecza, zwłaszcza w Europie, grupa posiadaczy drogocennych

kamieni ograniczała się w zasadzie do możnowładców oraz dostojników kościelnych. Po rozpadzie

cesarstwa rzymskiego sztuka obróbki kamieni wyraźnie podupadła. W znacznej mierze przyczyniło

się do tego upowszechnienie światopoglądu przyjmującego zupełnie inną hierarchię wartości.

Wczesne chrześcijaństwo przenosiło punkt ciężkości z afirmacji życia doczesnego na życie

wieczne. Strojenie się w klejnoty, całkiem naturalne w czasach prehistorycznych i

rozpowszechnione zwłaszcza w świecie starożytnym, zaczęto teraz uważać za grzeszny zbytek.

Zaniechano wówczas eksploatacji wielu złóż kamieni szlachetnych. W zapomnienie poszły

stosowane niegdyś powszechnie na terenach Europy Zachodniej i Środkowej metody obróbki

kamieni szlachetnych.

W okresie gotyku dominowały bardzo proste sposoby obróbki przezroczystych i przeświecających

kamieni szlachetnych, których prawie nigdy nie używano w stanie surowym. Szlifierze starali się

usunąć najbardziej rażące niedoskonałości kamieni, a następnie nadawali im powierzchniowy

poler. Przez długi czas metody obróbki były raczej mało skomplikowane nie tylko ze względu na

ubogie środki techniczne, ale również dlatego, że starano się zachować jak największą masę

drogocennych kamieni.

Rozkwit sztuki, który ogarnął całą Europę w XII-XIV stuleciu, wyzwolił ponowne zainteresowanie

kamieniami szlachetnymi i ozdobnymi. Pierwsze symptomy tego zjawiska pojawiły się we Francji,

a z czasem także w innych krajach kontynentu. Wyraźnie ożywił się też handel kamieniami

szlachetnymi. Na znaczeniu zyskały duże miasta leżące na szlakach wiodących z zasobnych złóż

wschodnich do Europy. Do najważniejszych ośrodków tego handlu należały wówczas Bagdad i

Kair. Niemal pełną listę najcenniejszych kamieni oferowanych wówczas na rynkach Bliskiego

Wschodu zawarł w pochodzącym z XIII wieku traktacie o kamieniach szlachetnych arabski kupiec

Ahmed ben Jusuf al Teifassi.

W XIV stuleciu, zwłaszcza w okresie panowania Karola IV, ważnym ośrodkiem europejskiej sztuki

gliptycznej stała się Praga. Na obszarze Czech prowadzono wówczas intensywne poszukiwania

kamieni szlachetnych, które obrabiano w licznych miejscowych warsztatach rzemieślniczych.

Szczytowy okres rozwoju artystycznej obróbki kamieni szlachetnych przypadł na przełom XVI i

XVII wieku, kiedy to Praga stała się siedzibą Rudolfa II, głowy świętego cesarstwa rzymskiego

narodu niemieckiego. Ze wszystkich stron świata przywożono do Pragi drogocenne kamienie, a na

dworze Rudolfa II gromadzili się sławni artyści i uczeni. Nic zatem dziwnego, że wiele ważnych

informacji o kamieniach szlachetnych i metodach ich obróbki odnaleźć można w słynnej

księdze Gemmarum et lapidum historia (Historia kamieni drogocennych i pospolitych),

opublikowanej w Pradze w 1609 roku.

Jej autorem był Anselmus Boetius de Boot, z pochodzenia Holender, osobisty lekarz cesarza

Rudolfa II, a zarazem wszechstronny uczony i znakomity znawca kamieni szlachetnych.

W drugiej połowie XVII wieku do sztuki wkracza barok, stopniowo obejmując wszystkie dziedziny

życia. Powstają wówczas monumentalne budowle, które mają podkreślać potęgę możnowładców i

Kościoła. Zmieniają się upodobania i rośnie zamiłowanie do luksusu. Pogoń za modą i

poszukiwanie wciąż nowych wzorów sprawiło, że do wyrobu biżuterii oprócz kamieni naturalnych

zaczęto powszechnie używać imitacji szklanych.

W drugiej połowie XVIII wieku pod wpływem nowego prądu filozoficznego, racjonalizmu, a także

rozwoju nauki i technologii, zmienił się stosunek człowieka do kamieni drogocennych. Powstała

nowa warstwa społeczna, otaczająca się klejnotami i innymi cennymi przedmiotami, nie tylko z

racji ich zdobniczych funkcji, ale także w celu podkreślenia własnego statusu finansowego. Na

nowo rozkwitła rzemieślnicza obróbka kamieni szlachetnych, szczególnie w drugiej

Encyklopedia mineralow i skal - Jizi Koufinsky.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: