Wprowadzenie do historii sztuki- terminologia i techniki sztuk plastycznych
Lek.: *Wagner, Warsztat rzeźbiarski Chrystiana Bernarda Schmidta na Warmii
Techniki rzeźbiarskie, cz. 3 Rzeźba w drewnie. Materiały, narzędzia i technologie
Techniki rzeźbiarskie
Giovanni Lorenzo Bernini, Fontanna Trytona w Rzymie, 1630-33
Alessandro Algardi, Ścięcie św. Pawła z bazyliki San Paolo w Bolonii, 1650-52
Proces twórczy:
- zlecenie od fundatora
- przedstawienie szkiców
- zawarcie umowy (wynagrodzenie- gotówka/ płody rolne/ usługi, czas itd.) oraz pierwsza rata, także na zakup materiału
- bozzetto- wstępne studium projektowe w 3 wymiarach, ogólny zarys koncepcji, bez szczegółów, „model” wysokości 30-40 cm nietrwałych materiałów (np. wosk, glina, papier maché, drewno)
- modello- wykonywane przez uczniów, kompozycja bliższa ostatecznemu wynikowi, z wykończeniami szczegółowymi, zazwyczaj na własność dla klienta; terakotowe , polichromowane (pozłacane), w Polsce zastąpione głównie przez rysunki, bez bozzetta i modello
- modello części rzeźby, często w skali 1:1, wykonane własnoręcznie przez rzeźbiarza, do podjęcia decyzji- wykucie czy odlew
-najstarsi czeladnicy przenoszą z modelu szczegółowego proporcje na blok kamienny i wykuwają postacie
- l’ultimo mano- ostatnia ręka, ostatnie poprawki rzeźbiarskie wykonywane przez mistrza, głównie na twarzy, dłoniach, stopach i w detalach
Alessandro Algardi, relief: Papież Leon Wielki powstrzymuje wojska barbarzyńskie Attyli u wrót Rzymu (San Paolo fuori le Mura)
Bozzetto- stiukowe modello 1:1- oryginał
Akademia Bolońska- Clementi, Bernini, Algardi
Giuliano Finelli, płaskorzeźba Tronu Łaski (Santa Maria Rotonda)
Mistrz marmuru z Carrary i brązu w warsztacie Berniniego
Bernini, nagrobek papieża Aleksandra VII Chigi, bazylika św. Piotra na Watykanie
Daniel Chester French, montaż pomnika A. Lincolna w Waszyngtonie
Georgia State Marble, kilka bloków składanych (technika znana już od starożytnego Egiptu)
Andrea Castelli, modello do popiersia biskupa Marcina Szyszkowskiego, 1627
Złocony odlew w brązie na Wawelu, wyk. Antonio Lagostini
Charles le Brun
Rysunki- figury bogów antycznych do ogrodu wersalskiego, 1674
Realizacja- François i inni, lata 70. i 80. XVII w.
Étienne Bouchardon, nagrobek kardynała Fleury, Saint-Denis, 1742-44
Modello z wosku i drewna
L. F. Roubillac, nagrobek Johna, duke’a Argyll, 1745
Modello terakotowe
L. F. Roubillac, nagrobek Johna, duke’a Montagu, 40. XVIII w.
Szkice i modele
Modele wariantowe- oś po środku, lewa strona różni się od prawej, do wyboru dla klienta
Georg Raphael Donner (Wiedeń), ojciec Akademii Wiedeńskiej
Płaskorzeźba Jezus i Samarytanka przy studni, 40. XVIII w.
Modello woskowo-terakotowe, oryginał- ołów
Cyna i ołów- „cesarskie austriackie złoto”
Thomas Schwalthaler, ołtarz główny w Pichesldorf, 1673
Franz Ignaz Preiss, ołtarz główny kościoła w Doksanach
Ekspresyjna rzeźba płaska
Gołuchów
Akaltus altar (bez struktury architektonicznej), ołtarz Najświętszej Marii Panny, ok. 1675-80
Johann Feuchtmayer, ołtarz rokokowy, Mstów, kościół parafialny kanoników regularnych, 1748
Model- rycina oficyny wydawniczej
Thomas Schwanthaler z Ried im Innkreis
“szkicownik z Imst”- Ofiara Izaaka- szkic
Figura siepacza ze ścięcia św. Barbary, 1680, kościół parafialny w Schalschen k. Salzburga
Polska i Europa Środkowa
Szkic głównym przygotowaniem do rzeźby, bez bozzetto czy modello (Ew. bozzetto z drewna lipowego)
Michael Zürn II z Ołomuńca, klęcząca figura anielska
Rzeźba w marmurze
Rzeźba wolnostojąca- narodziny: Grecja, okres klasyczny
Wcześniej łączona z architekturą, np. Kariatydy
Rzym, Mezopotamia, Ateny- autonomiczne pracownie rzeźbiarskie
Średniowiecze- połączenie murarzy z rzeźbiarzami
VII/VIII w., potem aż do X w.- pojawienie się możliwości budowy wielkich zespołów architektoniczno-rzeźbiarskich
Strzechy architektoniczno-rzeźbiarskie (kilkanaście- kilkadziesiąt osób)- kierownictwo architektów, rzeźbiarstwo jako rzemiosło drugorzędne
Spolium- wykorzystywanie fragmentów z budynków antycznych w tych późniejszych (głównie rzeźby i fragmenty kolumn)
Wzrost popytu> rzeźbiarstwo
XI-XII w.- pierwsze elementy rzeźbiarskie
XIII w.- okres późnormańśki i gotyk- emancypacja rzeźby
Santi Quattro Coronati- patroni rzeźbiarzy (bazylika w Rzymie)
Do końca średniowiecza- rzeźbiarze podrzędni w cechach
Architectus
Murator- konstruktor
Conductor- główny intendent „fabryki”, cechu
Stametor (łac. kamieniarz)/ Steinhauer/ Steinmetz/ Bildhauer (obrazy w kamieniu) – w Polsce- staniec/ kamiennik- rzemieślnik wykonujący rzeźby tylko w kamieniu
Sculptor/ statuarius- rzemieślnik tworzący tylko postaci ludzkie, we wszystkich materiałach
Snycerz- rzeźbiarz w brązie
Proporcja cechu: 2 muratorzy: 1 stanz
Wykształcenie akademickie, połowa XVII w.
Dla rzeźbiarzy- także wstęp do malarstwa
Virtuosi- wszechstronni, także drewno i stiuk, jak mistrzowie florenccy
Powiązania:
Kamieniarze z muratorami
Snycerze ze stolarzami, choć często artyści wolni (Artes Liberales)
Stiukatorzy- podobnie
Koniec XVI- XVII w.- mały popyt, więc zaczęli zajmować się także kamieniem i konstrukcjami
Podział rzemiosł ze względu na materiał
Ze średniowiecza, bo w Antyku w jednej pracowni obrabiano wiele materiałów.
Kamień
8-13 lat- u mistrza w nauce uczniowskiej (za opłatą od rodziny lub za pracę, mistrz stawał się opiekunem prawnym); prace pomocnicze, np. polerowanie marmuru, później najprostsze formy dłutem, później ornamenty, później konstrukcja figury ludzkiej
3-4 lata- nauka uczniowska
XIV-XV w. niektóre miasta: 5-6 lat
Potem: wyzwoliny ucznia na czeladnika- pozostanie w warsztacie lub zmiana warsztatu, rozpoczęcie projektowania, wykonywanie dużych kompleksów rzeźbiarskich (90% kreacji rzeźby)
2-4 lata praktyki czeladniczej
Potem: wędrówka czeladnicza (zwolnieni synowie, krewni mistrzów), tzw. Wanderung, Wanderjahre/jahr- trwała od 1 do kilku lat, nawet do 11 lat
Zbieranie szkicownika ze studiami
Potem: z powrotem na 1 rok do warsztatu, ostateczna formacja u mistrza, Mutjahre
Potem: egzamin uczniowski: część praktyczna oraz część praktyczna z komisją- wyrób rzemieślniczy (Meisterschtück, majstersztyk) zadany przez komisję z określoną techniką, czasem na wykonanie i formą
Ocena mistrzów- włączenie do cechu, co pociągało za sobą nabycie obywatelstwa miasta i pozwolenia na ożenek (nowy mistrz miała ok. 23 lata), nabycie pełnego prawa przynależności do grona mistrzów
Numerus clausus- zamknięta i określona liczba mistrzów w jednym mieście
Rzeźba kamienna
Marmurołom- kamieniołom- zorganizowane wydobycie (od strony, gdzie na powierzchnię wychodzą różne warstwy kamienia)
Wyrobisko- nieuporządkowane wydobycie
Wapień> marmoryzacja> marmur
Wysokie ciśnienie i temperatura powodują krystalizację.
Marmur- skrystalizowany wapień lub dolomit
Od temperatury i ciśnienia zależą:
-kolor
-faktura- granulacja
- boczność (jak duży blok można wydobyć)
- odporność na ścieranie
- podatność na poler
- tekstura (struktura)
- przełom (geologiczne badanie sposobu łamania kamienia)
Marmury:
- jednobarwne
- barwne
- brekcje (żyłowe)
- zlepieńce
- powstające na styku dwóch płyt tektonicznych- bardzo kolorowe
Massa di Carrara, Alpy Apuańskie nad morzem Tyrreńskim, okolice Pizy i Sieny
Bardzo biały marmur
Cava- kamieniołom podziemny
Vélke Lunetce (Konradów Wielki) nad Nysą
„śląska Carrara”
Polerowanie:
Piaski polerskie, fiksatyna z opiłkami żelaza (rozprowadzana szmatkami), glinka kamieniarska, rysy wypełniane gorącym woskiem (szmatki), nałożenie impregnatów (wcześniej- wosk i oleje)
Marmur
Egipt, Mezopotamia, Bliski Wschód- nie było tam marmuru w Antyku
Cyklady- już 3000 lat temu
Mykeny, Kreta, poleis greckie- zawsze rzeźby polichromowane
Recepcja dzieła rzeźbiarskiego nie jest efektem pracy rzeźbiarza, polichromie wykonywane są przez profesjonalnych malarzy.
Renesans, barok- także rzeźby polichromowane
Grecja: marmury z Paros, Anxos i Narxos, Pantelicon, wyspy morza Marmara i łomy z półwyspu Bałkańskiego
II/I w. p.n.e.- podbój Grecji przez Rzym, moda w na hellenizm i biały marmur w Imperium
I w. p.n.e.- odkrycie Carrary
Bildhaierbünde- buda, „szopa rzeźbiarska”, niedaleko szlifierni (od młynarzy- jak żarna)
Michelangelo, Madonna z Dzieciątkiem
Bernini, św. Longinus (5,5 m)
Marmo bianco statuario di Carrara
Colbacio- nieoszlifowany marmur (nie w blokach)
Rzeźba włoska w renesansie- polichromowana
Rzeźby polerowane- tylko oglądane vis à vis portrety oraz rzeźby gabinetowe
Bernini, Apollo Belwederski
Apollo i Dafne 1622-25
Bernini, 50. XVII w.- portret (koronka!)
Nonfinito- nieskończone- przykład u Michaelangelo
Giuliano Finelli, fragment Apollo i Dafne Berniniego- stopa- zmiana w drzewo laurowe
Agat pasiasty i opale- kamee antyczne
Chiny, Inkowie- jadeit odpowiednikiem roli marmuru
Głowa posągu faraona Totmesa Wielkiego, X dynastia
Figura lwa świątynnego
Granit, dioryt, gabra
Porfir afrykański (Tunezja, Egipt)
Zarezerwowany dla rodziny cesarza rzymskiego
Figury Tetrarchów, Bizancjum, IV w. p.n.e., obecnie San Marco, Wenecja
Porfir = purpura (także dla koloru szat)
Łączenie kamieni i innych materiałów
Brąz patynowany/ złocony + marmury/ alabastry
Modne w III-IV w. p.n.e. w Rzymie
Potem we Florencji, Wenecji XVI w.- manieryzm
Tagliapietra- wł. Łamanie kamienia i jego przycinanie; technika komponowania ornamentów z różnych gatunków kamieni
Ołtarz boczny San Giovanni Fiorentini, 1610-13, Rzym
Intaglio
Intagliatore- osoba łącząca marmury
Ołtarz główny kościoła parafialnego w Massa di Carrara
Balast, kolegiata 1607, Hieronymus du Quesnay I
Carrara i inne kamienie
San Andrea al Quirinale…
Drewno
Drewna z drzew iglastych
Sosna zwyczajna- wąskie (0,5m) klocki drewna, sosna 35-40 rok wzrostu, potem jest zbyt zniszczone; używana do mebli, ołtarzy i konstrukcji
Świerk pospolity- 30-40 lat do zrębu, meble, elementy wystroju kościołów i konstrukcji, wtórne zasadzenie w XIX w., nie jest gatunkiem rdzennie polskim
Modrzew- szlachetny, nieużywany w snycerstwie i stolarstwie, jedynie w ciesielstwie, czyli do budowy budynków
Jodła- szlachetna, nieużywana w snycerstwie i stolarstwie, jedynie w ciesielstwie, czyli do budowy budynków
Najważniejsze drewna z drzew liściastych
Dąb, jesion, drab
Do intarsji, inkrustacji i rzeźb gabinetowych: czereśnia, orzech
Klon, jawor, olcha, lipa, brzoza, czeczotka- do intarsji, bo są miękkie
Lipa drobnolistna- 50 lat- wiek zrębu, kloce do 70-80 cm, nie ma jej w Italii i Hiszpanii (zastępowana topolą włoską), miękkie i elastyczne drewno, może być pokrywane złoceniem
Kapitele, cokoły, uszaki- z lipiny
Rzeźba w drewnie zawsze do polichromii lub gruntowania (niszczeje)- bejca, lakier na bazie terpentyny i oleju
Bejce barwne od późnego średniowiecza
Dąb szypułkowy- gatunek szlachetny (najsłynniejsze polskie i duńskie, eksport do Anglii, południowych Niderlandów i Francji); drewno bardzo twarde, używane narzędzia kamieniarskie, rzeźba charakterystyczna dla stolarki artystycznej
Stolarze ornamentaliści- współpraca ze snycerzem
Dąb czerniony- zanurzenie sezonowanego drewna w wodzie o silnym odczynie kwasowym (szczególnie robiono to na torfowiskach)- zanika wtedy kora raz biel (przyrost letni; przyrost zimowy- czerń lub twardziel); jasna- ok. 10 lat, biel zastępowana elementami mineralnymi, przez co jest twardsza i odporniejsza na szkodniki ; używana do rzeźb zewnętrznych; od XIII-XIV w.; ciemna- moczona 30-50 lat; czernienie dębiny znane tylko w Polsce od XVI w., dopiero potem moda we Francji i dalej przez rzemieślników przyjeżdżających do Polski
Czerniona dębina- szczególnie w Śląsku, potem w Wielkopolsce
Bukszpan (grynszpan)- 10-15 cm średnicy w gałęziach, zatem bardzo wyrafinowane rzeźby; jako fornir i rzeźba gabinetowa, woskowana
Konrad Meit z Wormacji- mistrz rzeźby w bukszpanie
grusza, czereśnia- do rzeźby gabinetowej i intarsji
Johann Elias Hoffman, Johann Heinrich Meister (z Saksonii, pracujący w Gdańsku)
Rzeźba do ozdoby pałaców
Rzeźba gabinetowa nie była polichromowana, jedynie delikatnie nieraz złocona
Heban- (właściwie nie występuje snycerstwie, a jest z nim związane) w Afryce i na Madagaskarze, fornirowane (cienkie płytki), głównym ośrodkiem handlowym- Brugia, Antwerpia, Paryż, Amsterdam, Augsburg; XVI w., tabernakula i inne najcenniejsze przedmioty
Luksusowe meble augsburskie, norymberskie (w Polsce od Władysława IV)
Imitacja drewnem czarnego marmuru
Ołtarz NMP na Jasnej Górze
Imitacje z bejcowanej lipiny
Szkodniki drewna
Spuszczel pospolity (2-3cm) ; kołatek domowy (0.2-0.5 cm); wyschli grzebykorożny (różne dziurki); miazgowce (parkietowiec, omszony, brunatny)
Drewno sezonuje się co najmniej 3 miesiące (musi być wysuszone)
Koryto- wgłębienie w plecach rzeźby w celu zniwelowania siły odśrodkowej drewna, która je rozszczepia
Nonfinito
Rotto- (Pieta Michała Anioła z Florencji)- celowe zniszczenie dzieła
Dłuta klasyfikowane pod względem wagi
Klej kazeinowy- podstawowy klej snycerski (gotowane kości, kopyta i chrząstki, plus terpentyna i olej), bardzo trwałe
Warsztaty polichromiczne i pozłotnicze (Goldschlȁgern)- zajmowali się już gruntowaniem, a potem całą Polichnomią
Grunt- kreda i gips, nakładany wilgotny na szmatach obsuszanych razem z nim, potem szlifowany, nadaje gładkość
Tempera podstawowym materiałem do polichromii.
Laserunek- rozcieńczona spoiwem warstwa malarska nakładana na koniec- do nakładania modelunku, cienia i przebarwień na zagięciach
Bolus- czerwony grunt, zaprawa klejowo-kredowa z czerwoną glinką, stosowane do przyklejania płatków złotych i srebrnych
Złote płatki- sprzedawane jako książki kartek pergaminowych z przyklejonymi kartkami złota lub srebra
Laserunek olejny na srebrze i złocie (renesans, potem XVIII w.)- lekko zabarwiona zawiesina z np. grynszpanu, nakładana na złoto lub srebro
Pokost- pokrycie do drewna imitujące inny materiał, np. dąb czarny; lakier na bazie terpentyny i żywicy (do czarnej- sadza)
Georg Schulz
Sprzedaż czarnej dębiny oraz wykonywanie z niej dzieł
Bez polichromii- kościół Cystersów w Kamieńcu Ząbkowickim, Johann Christoph Koniger, 1704-1705
Ponad 12m wysokości
Nie znalazł się na Śląsku warsztat, który by go szybko polichromował bez równoległych zleceń.
Zabezpieczenie pokostem.
W Polsce i Europie środkowej- bardzo popularna dębina ze względu na wilgotny klimat.
Kościół parafialny w Lesznie w Wielkopolsce
Ambona 1710
Kościół Cystersów w Lądzie, Wielkopolska, konfesjonały, ok. 1735
...
gobelin