nie-miec-w-glowie-barier,38.pdf

filmowa psychoterapia

NIE MIEĆ W GŁOWIE barIEr

Czego nas uCzy kino Pedro almodÓvara? na jakie boląCzki

jest lekiem? zastanawiają się Katarzyna Miller i Manana Chyb

MCH: Nieprzypadkowo rozmawiamy o Pedro Al-

modóvarze właśnie teraz, wkrótce po śmierci dwóch

wielkich Mistrzów kina, Bergmana i Antonioniego,

zmarłych – jakby symbolicznie –jednego dnia. Nie

zapominajmy w zalewie filmowego przemysłu

rozrywkowego, że sztuka w kinie nadal istnieje.

Może tylko zajęła wąskie, bardziej elitarne miejsce,

ale takie w końcu jest miejsce sztuki w kulturze

w ogóle. Almodóvar w każdym razie do tej elity

należy. Na czym polega jego oryginalność? I to,

co interesuje nas najbardziej: jakie właściwości

lecznicze mają jego filmy?

KM: Almodóvar mocno wdarł się w moje życie:

obejrzałam na festiwalu jego twórczości chyba z sie-

dem czy osiem ilmów pod rząd. Było to prawdziwe

objawienie, nie musiałam się już martwić o sztukę

ilmową. Nie miałam wątpliwości, że pojawił się na-

stępca wielkich twórców kina. Po jego ilmie wycho-

dzę jak po trzech kąpielach w morzu – odnowiona,

otwarta, lepsza dla siebie, dla ludzi. Oprócz wielu

innych powodów także dlatego, że życie pokazuje

się tu jako zabawę, a nie walkę. W walce zawsze

ktoś przegrywa, w zabawie nie ma przegranych.

Mogłam odkryć w zetknięciu z tymi ilmami, ile

jest we mnie ograniczeń, choć przedtem lubiłam

myśleć o sobie jako o osobie otwartej i tolerancyjnej.

Ta otwartość była bardziej natury rozumowej, a Al-

modóvar nauczył mnie miłości do inności.

Dla nas, urodzonych w tym miejscu Europy, zwłasz-

cza dla tych, którzy przynajmniej kawałkiem młodo-

ści zahaczyli o PRL, Almodóvar prezentował świat

wyzwolony spod pręgierza jednej, odgórnie na-

rzuconej normy. Kiedy po raz pierwszy jako młoda

dziewczyna wyjechałam z PRL-u do Paryża, miałam

podobne wrażenie, jak przy oglądaniu jego filmów:

zachłyśnięcia się feerią kolorów i form. Właśnie

Almodóvar

i kobiety: na

planie „Volver”

wtedy po raz pierwszy zobaczyłam transwestytów.

Co to były za dziwa! Przecież ich istnienie w ogóle

nie było możliwe w naszym świecie, gdzie wszyscy

byli tak samo ubrani, mieszkali w takich samych

mieszkaniach, wśród takich samych mebli. Almo-

dóvar, wywodzący się przecież z pofrankistowskie-

go ruchu movimiento, pokazuje, że świat jest pełen

odstępstw od normy. Dzięki niemu widzimy, że

o wiele bardziej nienormalne jest trzymanie się

jednej narzuconej systemowo normy. Bo człowiek,

można by rzec, występuje pod bardzo wieloma

bardzo różnymi postaciami.

Żeby tak zachwycić się ludzkimi śmiesznościami

i ułomnościami, tą dziwnością, nieprzystawalnoś-

cią do reguł, trzeba mieć taki sam, akceptujący

stosunek do siebie. To oczywiście można w sobie

wypracować, na tym m.in. polega terapia, ale czuję,

że jemu pozwolono na to w domu rodzinnym. Almo-

dóvar dostał wiele matczynej, akceptującej miłości.

Mówi o tym, kręci o tym ilmy. Zaprosił matkę do

jednego z nich. Tym łatwiej mu, myślę, pozbywać się

ograniczeń, być tym kim jest: i gejem, i mężczyzną

kochającym kobiety, i drag queen, i wreszcie, co

najważniejsze, twórcą stwarzającym światy.

Almodóvar ma też bardzo demokratyczny stosunek

do sztuki. To nie są wysokie sfery dostępne tylko dla

nielicznych: służąca głównej bohaterki z „Kwiatu

mojego sekretu” jest po godzinach wielką artystką

flamenco, matka z „Wszystko o mojej matce” z dnia

na dzień z garderobianej staje się aktorką teatralną

i odnosi sukces, ale już po chwili odchodzi z tea-

tru do spraw dla siebie ważniejszych, bohaterka

„Volver” – prosta dziewczyna prowadząca knajpę

– potrafi pięknie śpiewać.

Nic dziwnego, że reżyser żywi się kiczem. Uważa

go też za rodzaj sztuki, przejaw ludzkiej twórczości,

tęsknoty człowieka za pięknem.

Żywi się też hiszpańską sztuką ludową, hiszpańskoś-

cią w ogóle. Od tradycyjnych, obecnych w tamtej

kulturze motywów: miłości splecionej ze śmiercią

(jak w „Matadorze”), czy desperackiej namiętno-

ści wyrażanej tak genialnie przez muzykę i taniec

flamenco (jedna z moich ulubionych filmowych

scen miłosnych pochodzi z „Drżącego ciała”, gdzie

bohaterowie kochają się przy dźwiękach flamenco).

Czerpiąc z tych tradycyjnie hiszpańskich wartości,

nadaje im nowy wymiar w nowych wielokultu-

rowych czasach, które opisuje.

On jest nauczycielem prawdziwej demokracji: dla

śmiesznych, dla małych, dla dużych, dla mądrych,

dla głupich. To jest jakiś rodzaj otwarcia granic: mię-

dzy narodami, ale też płciami, orientacjami, między

różnymi ludzkimi potrzebami. Dla mnie jest bardzo

ważne, że ten rodzaj przekazu przyniósł facet, który

jest też kobietą. On się szalenie przyczynił swoim

kinem do rozkwitu kobiet. No i było mu łatwiej niż

na przykład kobiecie lesbijce zapoczątkować falę

odnowy kina, przyzwolenia na wielopłciowość. Bo

płci jest mnóstwo. Przerysowując: płci jest tyle,

ilu ludzi. Mało tego, człowiek może mieć wiele płci

w swoim życiu, czasem nawet wśród mężczyzn

wydaje ci się, że jesteś najbardziej męska z nich.

Masz swoją męską stronę i swoją kobiecą stronę,

w zależności od sytuacji przychylasz się do jednej

z nich. Mało tego: jesteś też dzieckiem, jesteś babcią,

jeszcze może zwierzęciem…

Czasami potrafię być dyktatorem, a czasami daję się

wpędzić w rolę ofiary. I to właśnie daje nam podsta-

wy do zrozumienia innych – mówi Almodóvar.

Każda z tych postaci w nas wchodzi w relacje.

W „Wysokich obcasach” jest fascynująca postać

sędziego, który jednocześnie jest drag queen, i no-

cami śpiewa pieśni słynnej gwiazdy granej przez

Marisę Paredes, przebiera się za nią, wchodzi w jej

skórę. Spotkanie córki tej gwiazdy z mężczyzną

przebranym za jej matkę, identyikującym się

Żeby tak zachwycić się ludzkimi śmiesznościami

i ułomnościami, tą nieprzystawalnością do reguł,

trzeba mieć taki sam, akceptujący

stosunek do siebie

76 poradnik psychologiczny październik/listopad 2007

filmowa psychoterapia

Ale nawet te straszne słowa powiedziane są z mi-

łością, a w każdym razie ze współczuciem. We

„Wszystko o mojej matce” bohaterki przekraczają

ból i śmierć miłością. W „Złym wychowaniu” nie

ma nadziei. Bo i tak przecież bywa.

Almodóvar potrafi oswajać to, co w człowieku groź-

ne. A raczej opisywać takie sytuacje, w których groź-

ne staje się zbawiennym. Jak np. w „Zwiąż mnie”,

gdzie bohater grany przez Banderasa więzi swoją

ukochaną, na początku dosłownie trzymając ją

związaną, czyli stosuje wobec niej czystą przemoc.

I takie zachowanie prowadzi do odwzajemnionej

miłości. Bierze ją przemocą i w końcu wymusza

na niej miłość…

Ja bym powiedziała, że nie wymusza, że on przez

absolutną zgodność tego, co czuje, z tym, co robi

i przez niezwykłe oddanie jej wreszcie ją przekonuje,

że nie miał innego sposobu dotarcia do niej, zdobycia

jej serca. Przemoc jest wtedy, kiedy włamujesz się

i zaczynasz nadużywać, upokarzać. Ludzie stosują

przemoc, żeby poczuć się dominującym, a on zaczął

ukochanej służyć. Bo chodzi przecież nie o to, co

robisz, tylko po co to robisz. Na przykład mówi się

na ogół: „Nie lubię cię”, żeby zrobić komuś przykrość,

zerwać, a ja wierzę, wiem, że można powiedzieć do

kogoś: „Nie lubię cię“, żeby otworzyć, rozpocząć

między nami relację.

Reżyser podważa znaczenie form. Mówi nam tak:

forma jest nieważna. Ta sama forma może znaczyć

różne rzeczy, w zależności od tego, jaką treścią jest

nasycona. Jeśli jest nasycona miłością, to: „Kochaj-

cie i róbcie co chcecie”. Almodóvar wie, na czym

polega wolność.

Almodóvar

i księża: na

planie „Złego

wychowania”

z nią, jest de facto spotkaniem córki z matką. Jest

to spotkanie terapeutyczne, leczące tę dziewczynę,

skrzywdzoną przez matkę-gwiazdę. To są pomysły

niewiarygodne, ten facet nie ma w głowie żadnych

tam. Jego kolejne ilmy pokazują, że idzie coraz

głębiej i czulej. Według mnie ilmem progowym

dla niego było „Złe wychowanie”.

To najbardziej okrutny i przygnębiający z jego fil-

mów. Pokazuje fatalizm losu, zarażenie złem. Może

dlatego nie lubię tego filmu.

A ja mam wielki szacunek dla niego za ten ilm. To

jest rozrachunek z okropnym aspektem jego życia,

ze zniszczonym dzieckiem w sobie. Nadużytym

i później nadużywającym innych. W tym ilmie

Almodóvar zerwał zasłony z bólu i mroku świata ho-

moseksualnego, który przed resztą świata zakrywa

się albo ciotowatością, kolorowymi ciuszkami albo

wyparciem prawdy. Ujawnił tajemnicę, nie bojąc

się, że pokazuje samo dno, ciemność duszy. Zszedł

do swojej piwnicy. Myślę, że bardzo potrzebował to

zrobić, aby iść dalej. Także część z jego bohaterów

ma za sobą pewnie podobne doświadczenia. Choćby

Lola z „Wszystko o mojej matce” – ten piękny potwór,

który rozsiewa wokół siebie zarazę.

Główna bohaterka mówi do niej na cmentarzu,

podczas pogrzebu jednej z jego kochanek: „Lola,

ty jesteś jak plaga”.

almodóvar oswaja to, co w człowieku groźne.

Pokazuje takie sytuacje, w których element groźny

staje się zbawienny. ta sama forma może znaczyć

co innego w zależności od treści, jaką jest nasycona

78 poradnik psychologiczny październik/listopad 2007

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: