ANTONI DUDEK PIERWSZE LATA III RZECZYPOSPOLITEJ 1989-1995 Zarys historii politycznej Polski Krak�w 1997 ANTONI DUDEK PIERWSZE LATA III RZECZYPOSPOLITEJ 1989-1995 Zarys historii politycznej Polski Krak�w 1997 Projekt ok�adki i karty tytu�owej: Jacek Szczerbi�ski Fotografie: Anna Pieluszko oraz PAP (s. 153) Redaktor: Przemys�aw Miga�a � Copyright by Antoni Dudek and Wydawnictwo GEO Krak�w 1997 ISBN 83-86124-23-7 WYDAWNICTWO GEO � KRAK�W 1997 Wydanie I SPIS TRE�CI OD AUTORA 5 Rozdzia� I. DROGA DO OKR�G�EGO STO�U 7 1. Wychodzenie z impasu 7 2. Rz�d Rakowskiego 18 3. Prze�om w PZPR 22 4. Powstanie Komitetu Obywatelskiego 25 5. Rozmowy Okr�g�ego Sto�u 27 Rozdzia� II. WYBORY CZERWCOWE 36 1. Akcja wyborcza opozycji 38 2. Kampania koalicji 44 3. Rezultaty 46 Rozdzia� III. RZ�D MAZOWIECKIEGO 54 1. Wyb�r prezydenta 54 2. Misja Kiszczaka 60 3. Powstanie rz�du Mazowieckiego 63 4. Mi�dzy Gorbaczowem i Koglem 70 5. Plan Balcerowicza 78 6. Zmiany ustrojowe 87 7. Kszta�towanie si� nowej sceny politycznej 93 Rozdzia� IV. KRYZYS I ROZPAD OBOZU SOLIDARNO�CIOWEGO 101 1. Pocz�tki sporu 103 2. Utworzenie PC i ROAD 110 3. Walka o Komitety Obywatelskie 114 Rozdzia� V. PIERWSZE POWSZECHNE WYBORY PREZYDENCKIE 119 1. Kandydaci i ich kampanie 122 2. Rezultaty pierwszej tury 136 3. Kampania przed drug� tur� i jej wyniki 141 Rozdzia� VI. W CIENIU BELWEDERU 147 1. Falstart Olszewskiego 148 2. Gabinet Bieleckiego 150 3. Konflikt wok� terminu wybor�w oraz ordynacji 154 4. Recesja 159 5. Moskwa-Wyszehrad-Bruksela 168 6. Ko�ci� w nowej rzeczywisto�ci 175 7. Zmiany w systemie partyjnym 179 Rozdzia� VII. WOLNE WYBORY PARLAMENTARNE 187 1. Kampania wyborcza 188 2. Rozbity parlament 201 Rozdzia� VIII. PORA�KA PRAWICY 208 1. Powr�t Olszewskiego 209 2. W poszukiwaniu prze�omu 217 3. Pr�by poszerzenia koalicji 224 4. Konflikty rz�du z prezydentem 228 5. Akcja lustracyjna 235 Rozdzia� IX. SCHY�EK RZ�D�W SOLIDARNO�CIOWYCH 246 1. Pawlak premierem 246 2. Rz�d Suchockiej 250 3. Roz�amy, konflikty, afery 263 4. Debata ustrojowa i uchwalenie ma�ej konstytucji 274 5. Ustawa antyaborcyjna 282 6. Droga na Zach�d 284 7. Rozwi�zanie parlamentu 290 Rozdzia� X. ZWYCI�STWO POSTKOMUNIST�W 297 1. Walka o g�osy 299 2. Sze�ciopartyjny Sejm 318 Rozdzia� XI. POLSKA WE W�ADZY SLD I PSL 324 1. Konfliktowa koalicja 330 2. Koabitacja po polsku 339 3. SLD przejmuje ster 346 4. Bariery wzrostu 354 5. Mg�awicowa opozycja 358 Rozdzia� XII. PREZYDENT KWA�NIEWSKI 369 1. Pretendenci 371 2. Zwyci�zcy i zwyci�eni 385 3. B��d Wa��sy 390 PRZYPISY 397 KALENDARIUM WYDARZE� (I 1996 - IV 1997) 409 INDEKS NAZWISK 425 WYKAZ SKR�T�W 432 OD AUTORA W�r�d historyk�w dominuje pogl�d, �e pr�ba opisu wydarze�, kt�re mia�y miejsce przed zaledwie kilku laty, skazana jest z regu�y na pora�k�. Wp�ywa na to zar�wno brak odpowiedniego dystansu, jak i niedost�pno�� dokument�w archiwalnych. Niniejsza ksi��ka stanowi pr�b� cz�ciowego zweryfikowania tej tezy. Moim zamiarem nie by�o jednak napisanie klasycznej syntezy historycznej, co dzisiaj nie jest rzeczywi�cie mo�liwe, ale przeprowadzenie analizy najistotniejszych wydarze� politycznych ostatnich lat przy pomocy metod stosowanych w historiografii i politologii. W chwili obecnej literatura naukowa po�wi�cona �yciu politycznemu w III Rzeczypospolitej jest zdominowana przez opracowania o charakterze socjologicznym. Na tym tle wyra�nie rysuje si� brak pozycji o�bardziej faktograficznym charakterze. Mam nadziej�, �e luk� t� przynajmniej cz�ciowo uda�o mi si� wype�ni�. Pisz�c Pierwsze lata III Rzeczypospolitej, nie ograniczy�em si� do dzia�a� czysto kronikarskich. Stara�em si� tak�e znale�� odpowied� na fundamentalne pytanie o�przyczyny pora�ki ca�ego postsolidarno�ciowego obozu politycznego. Z kwesti� t� wi��e si� tak�e drugie zagadnienie: dlaczego na kl�sce formacji wywodz�cych si� z�dawnej opozycji antykomunistycznej w najwi�kszym stopniu skorzysta�y partie b�d�ce spadkobiercami PZPR i ZSL? Zaprezentowana poni�ej wizja historii Polski kilku ostatnich lat ma oczywi�cie subiektywny charakter. Czytelnik bez trudu zauwa�y, jak rozlokowane s� sympatie i�antypatie autora. W miar� mo�liwo�ci, stara�em si� jednak wyra�nie oddzieli� warstw� informacyjn� od w�asnych komentarzy. Tych ostatnich wszak�e nie unika�em, wielokrotnie korzystaj�c z prawa do formu�owania osobistych interpretacji. W jakim stopniu uda�o mi si� je uzasadni�, pozostawiam ocenie Czytelnik�w. Ko�cowa cz�� pracy dotyczy okresu rz�d�w koalicji SLD-PSL, kt�remu�po�wi�ci�em proporcjonalnie mniej miejsca ni� wcze�niejszym dziejom III�Rzeczypospolitej. Sta�o si� tak nie tylko z uwagi na ograniczon� liczb� �r�de� dotycz�cych tego okresu, ale tak�e dlatego, �e etap ten trudno ci�gle jeszcze uzna� za ostatecznie zamkni�ty. Za cezur� ko�cow� przyj��em drugie powszechne wybory prezydenckie, czego, jak s�dz�, nie musz� specjalnie uzasadnia�. Z uwagi na popularny charakter ksi��ki ograniczy�em liczb� i rozmiary przypis�w oraz zrezygnowa�em z�zamieszczenia bibliografii. Ko�cz�c, pragn� serdecznie podzi�kowa� mojej �onie Beacie, bez kt�rej cierpliwo�ci i�wsparcia ta ksi��ka nigdy by nie powsta�a. Krak�w 10 IV 1997 r. Antoni Dudek Rozdzia� I DROGA DO OKR�G�EGO STO�U Kiedy szuka si� dary kluczowej dla rozpocz�cia procesu odzyskiwania niepodleg�o�ci przez II Rzeczpospolit�, stosunkowo �atwo jest wskaza� na rok 1914. W�przypadku III Rzeczypospolitej precyzyjne okre�lenie takiego momentu jest znacznie trudniejsze. Korzeni nowej Polski dopatrywa� si� bowiem mo�na w kolejnych etapach erozji PRL, znaczonych datami kryzys�w z 1956, 1970 i 1980 roku. Ka�dy z nich - cho� w�r�nym stopniu - zwi�ksza� nie tylko zakres autonomii narodu polskiego wobec narzuconej z zewn�trz w�adzy, ale i poziom niezale�no�ci owej w�adzy od moskiewskiej centrali imperium. By�oby jednak przesad� utrzymywa�, �e ostateczny upadek PRL sta� si� mo�liwy wy��cznie w wyniku dzia�ania czynnik�w wewn�trznych. Podobnie jak II�Rzeczpospolita wiele zawdzi�cza�a wojnie mi�dzy pa�stwami zaborczymi, tak jej kontynuatorka sta�a si� beneficjentem rozpocz�tego w 1985 r. procesu przemian wewn�trznych w ZSRR, zwi�zanych z doj�ciem do w�adzy Michai�a Gorbaczowa. 1. WYCHODZENIE Z IMPASU Jeszcze w 1986 r. gen. Wojciech Jaruzelski i jego wsp�pracownicy mogli wierzy� w�skuteczno�� drogi obranej po wprowadzeniu pi�� lat wcze�niej stanu wojennego. Odbyty w tym w�a�nie roku X zjazd PZPR grzecznie pokwitowa� pi�cioletni� polityk� �normalizacji�. W kierownictwie PZPR nie by�o ju� �adnych potencjalnych konkurent�w genera�a, w rodzaju Stefana Olszowskiego czy Miros�awa Milewskiego. Opozycja by�a s�aba i pozbawiona wiary w szybk� zmian� sytuacji, a PRL stopniowo odzyskiwa�a na arenie mi�dzynarodowej swoj� nadszarpni�t� stanem wojennym pozycj�. Uchwalona we wrze�niu 1986 r. amnestia doprowadzi�a do zwolnienia 225 wi�ni�w politycznych, w�tym wszystkich bardziej znanych opozycjonist�w. Wkr�tce potem nast�pi�o powo�anie 56-osobowej Rady Konsultacyjnej przy Przewodnicz�cym Rady Pa�stwa (tj. Wojciechu Jaruzelskim), kt�ra - z uwagi na wej�cie w jej sk�ad kilku niezale�nych osobisto�ci (m.in.�W�adys�awa Si�y-Nowickiego i Krzysztofa Skubiszewskiego) - mia�a dowodzi� zwi�kszania si� spo�ecznej akceptacji dla re�imu. Wbrew jednak nadziejom niekt�rych, nastawionych bardziej ugodowo dzia�aczy opozycji, ani amnestia, ani te� Rada Konsultacyjna nie oznacza�y pocz�tku polityki otwarcia. Stanowi�y raczej zr�czne posuni�cia propagandowe, obliczone na popraw� wizerunku ekipy rz�dz�cej za granic� oraz w�r�d w�asnej opinii publicznej. Niespodziewanie jednak, nie�mia�a liberalizacja nie przynios�a w�adzom, przynajmniej na arenie wewn�trznej, �adnych korzy�ci. Przeciwnie, w�a�nie na prze�omie 1986 i 1987 r. rozpocz�� si� proces wyra�nego pogarszania nastroj�w spo�ecznych. Dobrze ilustrowa�y to poufne wyniki bada� opinii publicznej prowadzonych przez CBOS. O ile w�grudniu 1985 r. sytuacj� gospodarcz� jako z�� ocenia�o 46% badanych, to w nast�pnych miesi�cach wska�nik ten systematycznie r�s�: 55% w kwietniu, 58,5% w grudniu 1986 r. i�a� 69,1% w kwietniu 1987 r. Pogarsza�y si� te� oceny sytuacji politycznej, chocia� w tym przypadku opinia publiczna w grudniu 1985 r. by�a znacznie przychylniejsza w�adzom. Sytuacj� polityczn� jako z�� okre�la�o w�wczas 15% badanych, podczas gdy za dobr� uznawa�o j� 27,8%. W niespe�na p�tora roku p�niej proporcje uleg�y ju� istotnej zmianie: w dalszym ci�gu sytuacj� jako dobr� ocenia�o 25% respondent�w, natomiast jej pogarszanie si� odnotowywa�o ju� 28,1%. Pozostali natomiast - a wi�c oko�o po�owy spo�ecze�stwa - okre�lali sytuacj� jako �ani dobr�, ani z���, b�d� uchylali si� od odpowiedzi1). Dane te jasno ilustruj� skal� spo�ecznej apatii, z jak� przysz�o si� zmierzy� tak w�adzy, jak i opozycji w drugiej po�owie lat 80. Wyniki bada� opinii publicznej szybko zwr�ci�y uwag� co inteligentniejszych cz�onk�w ekipy rz�dz�cej, w tym zw�aszcza specjalnego, trzyosobowego zespo�u doradc�w Wojciecha Jaruzelskiego utworzonego w 1986 r. W jego sk�ad wchodzili: sekretarz KC PZPR Stanis�aw Ciosek, szef wywiadu, wiceminister spraw wewn�trznych gen. W�adys�aw Po�oga oraz rzecznik prasowy rz�du Jerzy Urban. Zesp� ten, obraduj�cy notabene w s�ynnym p�niej o�rodku MSW w Magdalence, opracowa� dla Wojciecha Jaruzelskiego szereg alarmuj�cych raport�w. Genera� Po�oga, charakteryzuj�c w swoich wspomnieniach zawarto�� tych dokument�w, stwierdzi� m.in.: �w najbli�szej perspektywie przewidywali�my nastanie sytuacji kryzysowej, gro��cej spo�ecznym konfliktem, kt�ry stworzy konieczno�� zmiany polityki i uwiarygodnienia jej przez zmian� ekipy�. W celu unikni�cia niekorzystnego biegu wydarze�, zesp� zaleca� genera�owi Jaruzelskiemu, �aby stan�� na czele niezadowolenia i ostro zgani� z��, �lamazarn...
Ceslaus