J. Szaniawski: Wybór dramatów. Oprac. A. Hutnikiewicz. Ossolineum, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź 1988. BN I, 263
- debiut – 1912 – krótkie utwory nowelistyczne i humorystyczne w „Kurierze Warszawskim” i „Sowizdrzale” (zebrane w 1928 roku w Łgarze pod Złotą Kotwicą),
- 1917 – debiut dramatopisarza – komedia Murzyn, potem sztuki: 1920 Papierowy kochanek, 1921 Ewa, 1923 Lekkoduch, 1923 Ptak, 1925 Żeglarz, powieść 1924 Miłość i rzeczy poważne, 1929 Adwokat i róże, 1932 Fortepian, 1933 Most , 1939 Dziewczyna z lasu; miniatury sceniczne dla radia – 1935 Zegarek, 1937 W lesie (to jest w Dwóch teatrach), 1937 Służbista, 1938 Srebrne lichtarze,
- aresztowany w 1944 z profesorem Natolskim, przy którym mieszkał,
- 1946 napisał Dwa teatry, 1948 Kowal, pieniądze i gwiazdy, 1949 Chłopiec latający, Opowiadania profesora Tutki,
- zwrot ku socrealizmowi go degraduje,
- po „odwilży” – Łuczniczka – 1959, Dziewięć lat 1960, Dramaty zebrane – 1958, Nowe opowiadania profesora Tutki 1962, W pobliżu teatru – wspomnienia – 1956,
- teatr jego – osobliwy, niepodobny do współczesnych, komedia o niezwykłym nastroju, własna filozofia życia, forma i styl niemożliwe do zdefiniowania. Autor wywodzi ten teatr z potocznej obserwacji świata i ludzi,
- subtelny animator wewnętrznych problemów i powikłań, tworzył figury jednowymiarowe, struktury modelowe, marionetki z alegorycznymi i symbolicznymi znakami, bardziej filozof niż psycholog,
- teatr przemilczeń i niedopowiedzeń,
- Ptak – baśń-przypowieść o tęsknocie ludzkiej, rzeczywistość jest całkowicie wymyślona i groteskowa. Żeglarz – wzniosła legenda triumfuje nad prawdą. Adwokat i róże – przestrzeń teatralna, zgodna z zasadami realizmu scenicznego. Złodziej kradł uczucia pięknej Doroty, mecenas – gdyby bronił, wzniósłby się nad siebie samego. Róże – symbol tęsknoty do doskonałości. Dwa teatry – badanie snów przez dyrektora – tęsknota za czymś tajemniczym. „Małe Zwierciadło” – teatr realistyczny, dyrektor – fanatyk prawdy, uważa teatr za jedyny, najdoskonalszy. II akt – teatr w teatrze. III akt – po wojnie. Po zmroku akcja przekracza granicę między jawą a snem,
- wielopłaszczyznowość przestrzenna, wielość czasów. W Dwóch teatrach – miasto może być Warszawą. W Żeglarzu czy Adwokacie i różach – jest akcja współcześnie i w pewnym miejscu – to nadaje charakteru uniwersalnego,
- świat wykracza poza trójwymiarową rzeczywistość, przerzuca mosty w baśniowość,
- postacie – mają charakter projekcji bezpośredniej, realizm postaciowy – zróżnicowany,
- Most i Adwokat i róże – najbliższe konwencji realistycznej,
- środki wyrazu – dialog, gestyka, didaskalia, autocharakterystyka, ujawnianie się postaci w odbiciu świadomości partnerów,
- wielowątkowość dramatu, wyczucie ważności elementów. U Szaniawskiego nie ma scen niepotrzebnych,
- stwarza atmosferę zagadkowości – to dynamizuje akcję,
- umiejętne stopniowanie napięcia dynamicznego,
- s. L – słowo może być siłą napędową rozwoju akcji dramatycznej, może służyć charakteryzacji postaci, przekazywać poglądy i idee (…) budzić wzruszenia i emocje, działać swym rytmem, swoją językową strukturą, swoim charakterem oralnym, może wreszcie organizować wizję przestrzeni, w której realizują się ciągi dramatycznych wydarzeń - to u Szaniawskiego. Funkcja dynamizująca – słaba, jest dramaturgia statyczna. Funkcja charakteryzacyjna ważniejsza,
- milczenie – charakterystyczny element dramaturgii Szaniawskiego – są aluzje, sugestie,
- język dramatów – współczesny język warstw kulturalnych, środowisko inteligenckie, język potoczny tych sfer. Dialog – realistyczny. Język funkcjonalny, mający sprawnie wyrazić intencje autorskie,
- szaniawszczyzna – maniera lub ekspresja indywidualności twórczej,
- s. LVII cała dramaturgia Szaniawskiego oscyluje więc jak gdyby stale na pograniczu między konkretną, prozaiczną rzeczywistością, w której jesteśmy uziemieni i zakorzenieni, a potrzebą otwarcia na coś więcej jako najgłębiej zakodowanym wyznacznikiem kondycji ludzkiej,
- przedmiotowy realizm przechodzi w poetyczność, świat realny przechodzi w przedmioty nieuchwytne zmysłowo,
- jego humor nie ośmiesza, nie poniża, jest żartobliwy, pobłażliwy,
- s. LVIII śmiech służy też często jako środek zrównoważenia i obrony przed pokusą nadmiernej poetyzacji
cfaniara