1. Rodzaje i techniki polityki ludności:
Podstawą polityki ludności jest demografia, dostarcza ona informacji o stanie, rozmieszczeniu i strukturze ludności według różnych cech.
Państwo za pomocą wielu instrumentów decyduje o kształtowaniu się liczby ludności oraz jej rozmieszczeniu. Może to wpłynąć na wzrost liczby ludności lub jego obniżenie, tak więc na liczbę rodzących się dzieci jak i na kształtowanie się procesu emigracji i imigracji. Każdy obywatel powinien mieć prawo dożycia później starości, ale sprawą otwartą jest umożliwienie lub ograniczenie liczby urodzeń.
Dlatego państwo powinno działać na rzecz prokreacji, czyli zachęcanie do posiadania potomstwa.
Tak więc rozróżniamy dwa rodzaje polityki:
- pronatalistyczną – populacyjną, zniechęca do posiadania dzieci.
- antynatalistyczną – depopulacyjną, zachęca do posiadania dzieci.
Państwo posiada różne metody kształtowania tej polityki, są to środki:
-prawne: np. dopuszczanie lub nie dopuszczanie do aborcji, uprawnienia macierzyńskie lub wychowawcze, określanie granicy wieku zawarcia małżeństwa, pomoc lecznicza, zasiłki rodzinne, opiekę prawną nad trwałością rodziny itp.
-ekonomiczne: np. wszelkie świadczenia związane z macierzyństwem i opieką nad dzieckiem, subwencjonowanie przez państwo kosztów związanych z utrzymaniem dzieci, tzn. z produkcją odżywek, odzieży, zabawek, ulgi mieszkaniowe i inny. Oddzielny problem to edukacja i jej dostępność.
-zwyczajowo kulturowe: np. światopogląd, nakazy i zakazy religijne, modę na posiadanie lub nie, dzieci.
Badania w różnych krajach wykazały skuteczność polityki ludnościowej tylko wtedy gdy wszystkie te środki podejmowanie są jednocześnie. Działania te są bardziej skuteczne w stosunku do ludności znajdującej się w gorszej sytuacje materialnej niż do ludności o wyższym statusie materialnym i lepszym wykształceniu.
Polityka pronatalistyczna, która jest stosowana w krajach europy środkowo-wschodniej, preferowała posiadanie trójki dzieci i tak na ogół regulowała wysokość zasiłków rodzinnych. Polska po II wojnie światowej prowadziła zmienną i mało skuteczną politykę ludnościową. Pierwsze lata po wojnie charakteryzowały się znaczną liczbą urodzeń, ponieważ wtedy podjęto konkretne działa czego skutkiem były tzw. Baby boom.
W latach 50-siątych liczba urodzeń wynosiła 800 tys., a już w latach 90-siątych około 500 tys., a w roku 1995 już tylko 433,1 tys. Liczba urodzeń w przeczeniu na 1000 ludności zmalała trzykrotnie.
2. Źródła informacji o ludności.
Podstawowym źródłem są dane z narodowych spisów powszechnych, we wszystkich krajach są one zgodne z wytycznymi Biura Statystycznego Organizacji Narodów Zjednoczonych.
Wykonywane co 10 lat, w latach kończących się na 0, dane są tak konstruowane aby mogły być porównywalne w czasie i przestrzeni – zarówno w kraju jak i za granicą. Spis dokonywany jest centralnie i obejmuje wszystkich obywateli, sporządzany jest imiennie i w ściśle określonym terminie.
Dla celów polityki ludnościowej mają znaczenie podstawowe, gdyż informują o takich cechach ludności jak:
· Cechy geograficzne (np. miejsce zamieszkania, urodzenia, pracy itp.).
· Cechy demograficzne (wiek, płeć, stan cywilny, wykształcenie, dzietność itp.).
· Cechy ekonomiczne ( aktywność ekonomiczna, zawód, źródła utrzymania).
Dane Narodowego Spisu Powszechnego pozwalają na grupowanie ludności według określonych cech, np. określić na ludność wiejską, miejską, rolniczą , poza rolniczą itp.
Szczególne znaczenie ma określenie na wiek, np. podział na ludność:
- przedprodukcyjną (0-17 lat)
- produkcyjną (18-64 lata- mężczyźni, 18-59 lat- kobiety)
- poprodukcyjną (65 lat i więcej- mężczyźni, 60 lat i więcej- kobiety).
Spisy powszechne dostarczają również informacji na temat gospodarstw domowych co jest bardzo ważne, ponieważ można wtedy dowiedzieć się jak liczba ludności usamodzielnia się zarówno w młodym wieku jak i starsi ludzie.
Narodowe spisy powszechne ludności to bardzo kosztowne badanie, dlatego też jest niezbędne uzupełnianie informacji o ludności z innych źródeł za pomocą szacunków tzw. metodą bilansową. Wykorzystuję się również informacje urzędów stanu cywilnego, sprawozdania sądów wojewódzkich, sprawozdania Rządowego Centrum Informatycznego PESEL i inne.
mpwjs