Zakład karny, więzienie – miejsce, w którym osoby skazane prawomocnym wyrokiem sądu odbywają karę pozbawienia wolności. W Polsce do 1970 roku terminem więzienie określano nie miejsce, lecz samą karę pozbawienia wolności.

Rodzaje zakładów karnych

Polskie zakłady karne ze względu na rodzaj można podzielić na:

zakłady dla młodocianych

zakłady dla odbywających karę pierwszy raz

zakłady dla recydywistów penitencjarnych

zakłady dla odbywających karę aresztu wojskowego.

Zakłady karne mogą być organizowane jako:

zakłady karne typu zamkniętego

zakłady karne typu półotwartego

zakłady karne typu otwartego

Podział zakładów na różne typy różni się między sobą:

stopniem zabezpieczenia

rodzajem izolacji skazanych oraz wynikającymi z tego ich obowiązkami i uprawnieniami w zakresie poruszania się w zakładzie i poza jego obrębem

Skazani odbywają w nich karę pozbawienia wolności w jednym z trzech systemów:

programowego oddziaływania

terapeutycznym

zwykłym

Podział ten służy też do klasyfikacji skazanych np: R3/p - recydywista penitencjarny (R), odbywający karę w zakładzie typu otwartego (3), w systemie programowego oddziaływania (p). Każdy ze skazanych musi mieć przyporządkowany rodzaj i typ zakładu karnego oraz system wykonywania kary pozbawienia wolności. Daje to 27 grup klasyfikacyjnych (bez kary aresztu wojskowego), które pozwala różnicować wykonywanie tej kary.

Wszystkie zakłady karne i areszty śledcze podlegają Ministerstwu Sprawiedliwości. Zakłady lecznicze, w których stosuje się środki zabezpieczające, podlegają Ministerstwu Zdrowia.

System więzienny w Polsce             

W polskim systemie penitencjarnym jest 85 zakładów karnych różnego typu i ok. 69 tys. miejsc więziennych. Osadzonych jest ok. 83 tys., a oczekujących na osadzenie 30 tys. W polskich więzieniach nie jest więc przestrzegane prawo minimum 3 m² w celi na osadzonego. Najtrudniejsza sytuacja występuje w okręgu katowickim, np. w Częstochowie zaludnienie sięga prawie 150%. W okręgu koszalińskim, w Starym Bornem przekroczono limit o 26%, a w Wierzchowie, gdzie osadzeni są młodociani przestępcy, zaludnienie sięga 116% (dane z połowy 2005 r.).

Rząd projektuje pozyskanie 10 tys. miejsc do roku 2009. Rocznie zakłady karne w Polsce opuszcza około 180 tys. osób. Tygodniowo przyjmowane jest około 500-700 skazanych. Problemem są narkomani, którzy na leczenie w specjalnym zakładzie muszą czekać nawet 2 lata.

Oprócz kary pozbawienia wolności polskie ustawodawstwo przewiduje inne środki walki z przestępczością: karę ograniczenia wolności i dozór kuratora.

Współczesne systemy penitencjarne państw demokratycznych przywiązują dużą wagę - przynajmniej w sferze ustaleń formalnych i kodeksowych - do resocjalizacji skazanych; znalazło to swoje odbicie m.in. w polskim kodeksie karnym wykonawczym z 1997 r. (nowelizacja w 2003 r.), na podstawie którego odbywa się wykonywanie orzeczeń wydanych w postępowaniu sądowym karnym i w postępowaniu w sprawach o wykroczenia. W praktyce jednak jest znacznie gorzej, od wielu lat większość polskich zakładów karnych jest przeludnionych i nie spełnia wielu spośród norm, przestrzeganych w innych państwach Europy, zwłaszcza Zachodniej.