opracowanie rzeczowe KLASYFIKACJa.doc

Dr Dariusz Grygrowski „Opracowanie rzeczowe dokumentów - klasyfikacja”.

1.       PODSTAWOWE INFORMACJE NA TEMAT OKOLICZNOŚCI POWSTANIA UKD I JEJ TWÓRCÓW

Klasyfikacja dziesiętna wykorzystuje jako alfabet czyli tzw. bazę notacyjną zbiór dziesięciu cyfr 0 - 9

Symbol każdej klasy zawiera tyle cyfr, ile szczebli podziału poprzedza tę klasę w strukturze drzewa klasyfikacyjnego

Klasy główne są oznaczone symbolami jednocyfrowymi, klasy na drugim stopniu podziału - dwiema cyframi , na trzecim - trzema itd.

a)      Klasyfikacją Dziesiętną Deweya:

Melvil Dewey  (10 grudnia 1851– 26 grudnia 1931) – bibliotekarz amerykański, twórca klasyfikacji zbiorów bibliotecznych zwanej od jego nazwiska: Klasyfikacją Dziesiętną Deweya.

•          Klasyfikacja Dziesiętna Deweya jest uznawana za pierwszą nowoczesną klasyfikację piśmiennictwa

•          Współcześnie stosowana jest przez ponad 200 000 bibliotek w 135 krajach świata

•          Na jej podstawie powstała UKD

•          Obranie notacji cyfrowej uniezależnia zarówno KDD jak i UKD od odmiennych alfabetów i języków. Są zrozumiałe na całym świecie.

b)      Uniwersalna Klasyfikacja Dziesiętna:

Paul-Marie-Ghislain Otlet (ur. 23 sierpnia 1868 w Brukseli, zm. 10 grudnia 1944 w Brukseli) belgijski naukowiec, twórca informacji naukowej, znanej wcześniej jako bibliografia.

Henri-Marie La Fontaine (ur. 22 kwietnia 1854 w Brukseli, zm. 14 maja 1943 tamże) – prawnik belgijski, laureat Pokojowej Nagrody  Nobla 1913.

Ci dwaj uczeni na prośbę Międzynarodowego Instytutu Bibliotecznego (IIB) dokonali modyfikacji Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya i stworzyli UKD (Bruksela 1895. Pierwsze pełne wydanie tablic UKD ukazało się w 1907 r.

Organizacje zarządzające UKD, posiadające prawa autorskie, dokonujące rewizji i nowelizowania tablic:

•          do roku 1992 FID - Międzynarodowa Federacja Dokumentacji (IIB  1893 – powstanie, FID 1937 i 1988 – zmiany, 2002 - rozwiązanie).

•          od roku 1992 Konsorcjum ds. UKD - Universal Decimal Classification Consortium – (UDCC)  międzynarodowa organizacja odpowiedzialna za UKD, czuwająca nad rozwojem stosowaniem klasyfikacji.  Członkowie : FID oraz wydawcy tablic UKD z Belgii, Holandii, Hiszpanii, Wielkiej Brytanii, Japonii. Siedziba : Biblioteka Królewska w Hadze.

Master Reference File - okrojona, standardowa wersja UKD utworzona w latach 1990-1992. Jest to komputerowa kartoteka wzorcowa zawierająca ok. 70 000 symboli (30% pełnej zawartości tablic) czyli pośrednia wersja tablic. Wersja pełna tablic UKD zawiera 130 000-160 000 symboli z tendencją wzrostową. Plik wzorcowy MRF jest tworzony i modyfikowany przez Konsorcjum UKD . Objaśnienia słowne symboli podaje się w nim w języku angielskim. W Polsce jest kupowany średnio raz na 10 lat. Po przetłumaczeniu jest materiałem źródłowym do opracowania nowych,  zaktualizowanych  wersji tablic UKD.

2.       PODZIAŁ UNIWERSUM WIEDZY W KLASYFIKACJI DZIESIĘTNEJ

UKD dzieli całość wiedzy na 10 działów głównych (pierwszego stopnia) oznaczonych cyframi arabskimi 0 – 9. Każdy z tych działów ulega dalszemu podziałowi na 10 działów drugiego stopnia (znakowanych dwucyfrowo, przez dopisanie do symbolu działu głównego jednej z cyfr od 0 do 9). Działy drugiego stopnia dzieli się na 10 działów trzeciego stopnia i oznacza symbolami trzycyfrowymi itd.

Działy główne UKD:

0               Dział ogólny (Zagadnienia Ogólne, np. Informatyka, Bibliotekarstwo)

1              Filozofia. Psychologia

2              Religia. Teologia (Religioznawstwo)

3              Nauki społeczne. Prawo. Administracja (np. Socjologia, Wojskowość, Etnologia)

4              --------------- dział wolny

5              Matematyka. Nauki przyrodnicze (np. Fizyka, Chemia, Biologia)

6              Nauki stosowane. Medycyna. Nauki techniczne. Rolnictwo.

7              Sztuka. Rozrywki. Sport

8              Językoznawstwo. Nauka o literaturze. Literatura piękna

9              Archeologia. Prehistoria. Geografia. Biografie. Historia.

Schemat rozbudowy symboli głównych UKD

W ten sposób otrzymuje się podziały:

•          równoległy (w poziomie)

•          hierarchiczny (w pionie)

Na pierwszych szczeblach podziału podaje się zagadnienia ogólne, w głąb podziałów przechodzi się do zagadnień coraz bardziej szczegółowych.

3.       Miejsce UKD w bieżącej bibliografii narodowej

Zastosowanie UKD:

·         Porządkowanie dokumentów w zbiorach informacji:  bibliotekach, ośrodkach informacji, archiwach (katalogi biblioteczne, układ dokumentów na półkach)

·         Układ materiału w wydawnictwach informacyjnych (słownikach, encyklopediach, bibliografiach).

·         Przykładem wykorzystania UKD w wydawnictwie informacyjnym jest podstawowy człon polskiej bieżącej bibliografii narodowej „Przewodnik Bibliograficzny”, gdzie nowości wydawnicze omawiane są w porządku zgodnym z UKD.

4.       Budowa katalogu rzeczowego opartego na UKD

Rodzaje Katalogów Rzeczowych:

1.       Działowe

2.       Systematyczne

3.       Klasowe

4.       Przedmiotowe

5.       RODZAJE SYMBOLI STOSOWANYCH W UKD

Elementarne jednostki leksykalne UKD noszą nazwę symboli klasyfikacyjnych.

Wyróżnia się :

•          symbole główne (autosyntaktyczne - samodzielne składniowo, zawarte w Tablicach głównych)

•          symbole pomocnicze (pełnią funkcje uzupełniające wobec symbolu głównego, są składniowo niesamodzielne - synsyntaktyczne, zawarte w Tablicach pomocniczych)

Symbole główne:

Są wyrażane jedną, dwiema, trzema  cyframi lub dłuższym ciągiem cyfr arabskich rozdzielonych kropką (znak delimitacyjny), którą umieszcza się wewnątrz symbolu po każdych trzech cyfrach.

Przykłady:

6              Nauki stosowane. Medycyna. Nauki techniczne. Rolnictwo

62                Inżynieria. Technika w ogólności

621    Ogólna budowa maszyn

621.3              Elektrotechnika

621.31       Elektroenergetyka

621.311        Elektrownie

621.311.22       Elektrownie  parowe

621.311.245              Elektrownie wiatrowe  

Symbole pomocnicze:

a)      symbole poddziałów wspólnych

b)      symbole poddziałów analitycznych i syntetycznych (specjalnych)

c)       znaki łączące (relatory)

Rodzaje symboli:

a)      proste - pojedynczy symbol główny - 37  Oświata. Pedagogika. Wychowanie. Szkolnictwo

b)      rozwinięte - symbol główny połączony z jednym lub kilkoma symbolami poddziałów pomocniczych – 37(091)  Historia wychowania, oświaty i pedagogiki

c)       złożone - co najmniej dwa symbole proste lub rozwinięte połączone relatorem - 37.091.217:379.8  Wycieczki szkolne. Zielone szkoły

i.         symbol prosty = tylko cyfry

ii.       symbol złożony = z dwóch (co najmniej) symboli prostych

a.       znaki łączące -  +  /  :  ::

·         +   - lub / i (suma logiczna), np. 050+070 Gazety i czasopisma

·         /    - szczególny rodzaj plusa: 74/76 (= od 74 do 76) 74/76(450)”18” Rysunek, malarstwo i grafika włoska IX wieku.

·         :    - dwa zagadnienia połączone (równorzędne) 090.1:061.2 Towarzystwo bibliofilów

371.217.3:796 - wykonano dwie karty

·         ::   - wyklucza inwersję (iloczyn logiczny) 62::008 Postęp techniczny

b.      znaki grupowania - [...] 54+66] : 016 Postęp techniczny

3.Symbol rozwinięty = uszczegółowienie

6.       WYKORZYSTANIE ZNAKÓW ŁĄCZĄCYCH DO BUDOWY SYMBOLI ZŁOŻONYCH

Znaki łączące:

a)        +               (plus)

b)        /               (kreska ukośna)

c)         :                (dwukropek)

d)        ::                (dwukropek podwójny)

e)        [ ]                (nawias kwadratowy)

Stosowanie znaków łączących:

•          symbole złożone z plusem i kreską ukośną należy stosować bardzo oszczędnie.

7.       RODZAJE PODDZIAŁÓW POMOCNICZYCH I ICH WSKAŹNIKI

Poddziały specjalne (Rodzaje poddziałów pomocniczych)

1.       Analityczne:

...