Prewencja i rehabilitacja nr 2 2004.pdf

O zdrowiu publicznym

dotyczące zachowania zdrowia poszczegól-

nych osób od problemów dotyczących zachowania

zdrowia całych społeczności.

Akwedukty, termy, łaźnie służyły zachowaniu

zdrowia mieszkańców starożytnej Grecji, Rzymu

i Egiptu. W 1848 r. w Anglii wydano pierwszą na

świecie ustawę o zdrowiu publicznym, regulują-

cą zasady utrzymywania odpowiedniego stanu

sanitarnego kraju, w szczególności w zakresie ja-

kości wód.

W Polsce termin zdrowie publiczne używany jest

od czasów zaborów, natomiast od 1883 r. jako jed-

no z najstarszych w świecie, wydawane jest pismo

„Zdrowie Publiczne”.

Od XIX wieku podejmowano badania mające na

celu usystematyzowanie pojęć zdrowie i choroba ,

ale przez wiele lat w obowiązujących definicjach

dominowały kategorie biologiczne, a zdrowie było

traktowane jedynie jako brak choroby. Wszelkie

rodzaje interwencji w skali społecznej zmierzające

rzystywano różne definicje zdrowia i choroby – inną

w przypadku walki z epidemią konkretnej choroby,

inną dla promowania określonego zachowania pro-

zdrowotnego, ale wszystkie te definicje, poza czyn-

nikami biologicznymi, uwzględniały funkcję społecz-

nej i psychicznej aktywności człowieka.

Pierwsza definicja zdrowia przyjęta w 1946 r.

przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) miała

już charakter wieloaspektowy, ale służyła wyłącznie

jako punkt odniesienia dla prowadzenia dalszych

badań i analiz. Prace nad bardziej praktycznym

zdefiniowaniem zdrowia doprowadziły w latach

pięćdziesiątych ubiegłego wieku do przyjęcia przez

WHO założenia, że istotę zdrowia należy pojmować

jako: q zdolność do normalnego funkcjonowania

organizmu – wszystkich jego czynności i organów

q zdolność do adaptacji w zmiennym środowisku

q pewien potencjał fizyczny i psychiczny dający moż-

liwość rozwijania aktywności q wyraz równowagi

i harmonii możliwości fizycznych, psychicznych

i społecznych osoby ludzkiej.

Rysunek 1

Istota zdrowia według WHO

ISTOTĘ ZDROWIA NALEŻY POJMOWAĆ JAKO:

zdolność do normalnego funkcjonowania organizmu – wszystkich jego czynności i organów

zdolność do adaptacji w zmiennym środowisku

pewien potencjał fizyczny i psychiczny dający możliwość rozwijania aktywności

wyraz równowagi i harmonii możliwości fizycznych, psychicznych i społecznych osoby ludzkiej.

do eliminacji czynników chorobotwórczych, albo

służące doskonaleniu metod usuwania patologii,

uznawano za działania mające pozytywny wpływ na

poprawę stanu zdrowia ludności.

W XX wieku amerykański uczony Talcott Parsons

zwrócił uwagę na kompleksowy charakter problemu

i określił chorobę jako stan ograniczenia lub nie-

możności pełnienia przez jednostkę zwykłych, co-

dziennych ról społecznych, z racji jej uczestnictwa

w życiu społecznym i przynależności do różnych

grup (np. rodzinnej, zawodowej), natomiast zdro-

wie – jako stan stwarzający jednostkom możliwość

rozwijania w pełni aktywności fizycznej, psychicznej

i społecznej. Od tej pory dla różnych potrzeb wyko-

Pojęcie zdrowie zbiorowości jest kategorią abstrak-

cyjną. W żadnym razie zdrowie zbiorowości nie stano-

wi sumy stanów zdrowia poszczególnych jednostek

we wspólnocie. Ocenić zdrowie zbiorowości jest nie-

zwykle trudno, możliwa jest jedynie ocena pośrednia

przy wykorzystaniu w szczególności metod epidemio-

logicznych, socjomedycznych i biostatystyki.

Najczęściej stosowane są tzw. mierniki nega-

tywne (częstość występowania chorób, umieral-

ność ogólna i proporcjonalna, umieralność nowo-

rodków i niemowląt, śmiertelność, średnie trwanie

życia). W ostatnim czasie jednak coraz częściej

uwzględniane są także mierniki pozytywne (funk-

cjonalna sprawność, brak obciążenia chorobami,

PREWENCJA I REHABILITACJA 2/2004

O d niepamiętnych czasów odróżniano problemy

możliwość podejmowania aktywności zawodowej,

uczestnictwo w życiu społecznym). Stosowanie

obu wymienionych rodzajów mierników pozwala na

bardziej precyzyjne wykorzystanie wyników prowa-

dzonych analiz do celów planistycznych.

gleby, promieniowanie, średnie temperatury.

Należy jednakże podkreślić, że na czynniki przy-

pisane polu środowiska mają wpływ całe społecz-

ności, które mogą oddziaływać na stan danego

środowiska.

Rysunek 2

Mierniki negatywne oceny zdrowia zbiorowości

CZĘSTOŚĆ

WYSTĘPOWANIA

CHORÓB

UMIERALNOŚĆ

OGÓLNA

I PROPORCJONALNA

UMIERALNOŚĆ

NOWORODKÓW

I NIEMOWLĄT

ŚMIERTELNOŚĆ

I ŚREDNIE TRWANIE

ŻYCIA

rowości jest determinowany przez wiele

różnych czynników. Teoretycy zdrowia publicznego

od lat próbują je usystematyzować według różnych

kryteriów.

Takich koncepcji jest wiele, ale te przedstawione

poniżej mają największą liczbę zwolenników.

Koncepcja pól zdrowia przedstawiona w kana-

dyjskim raporcie Lalonda w latach 1977-1978 dzieli

S tan zdrowia jednostek oraz większych zbio-

Na pole zachowań jednostka ma wpływ. Mówi się

nawet o zawinionym złym stanie zdrowia, będącym

wynikiem świadomego działania człowieka.

Pole opieki zdrowotnej obejmuje czynniki do-

tyczące zasobów i organizacji opieki zdrowotnej.

Jednostka jest wyłącznie odbiorcą wspomnia-

nych działań i nie ma na nie wpływu, natomiast

społeczność może wpływać na poprawę usług

zdrowotnych.

Rysunek 3

Koncepcja pól zdrowia przedstawiona w kanadyjskim raporcie Lalonda

POLE

BIOLOGII

POLE

ŚRODOWISKA

STAN

ZDROWIA

POLE

ZACHOWAŃ

POLE OPIEKI

ZDROWOTNEJ

czynniki kształtujące stan zdrowia na cztery grupy

(pola) – w zależności od tego, czy jednostka ma

wpływ na poszczególne grupy czynników.

I tak do pola biologii zaliczono wszystkie czynniki

biologiczne, głównie genetyczne, na które jednost-

ka nie ma wpływu.

Do pola środowiska , na które jednostka także

nie ma wpływu, zaliczono czynniki decydujące

o naturalnym środowisku życia człowieka, a więc:

jakość wód, ilość opadów, nasłonecznienie, stan

Koncepcja Banku Światowego zakłada, że stan

zdrowia jest funkcją stanu zamożności i wykształ-

cenia społeczeństwa – jest on tym lepszy, im spo-

łeczeństwo jest bardziej zamożne i wykształcone.

Poprawa stanu zdrowia zwiększa szansę rozwoju

kraju, a rozwój gospodarczy warunkuje wzrost za-

możności obywateli, co z kolei daje im możliwość

lepszego wykształcenia. W tej koncepcji zdrowie

nie jest pasywnym elementem rzeczywistości, ale

formą kapitału, który należy pomnażać.

PREWENCJA I REHABILITACJA 2/2004

Rysunek 4

q poprawa stanu zdrowotnego środowiska,

q walka z chorobami, które aktualnie stanowią

największe zagrożenie,

q edukacja jednostek w zakresie higieny osobistej,

q organizacja świadczeń i usług medycznych, ze

szczególnym uwzględnieniem wczesnej diagnostyki

i leczenia ukierunkowanego zapobiegawczo,

q wdrażanie środków i rozwiązań socjalnych

zabezpieczających każdej jednostce zbiorowości

poziom życia umożliwiający zachowanie zdrowia.

Światowa Organizacja Zdrowia w 1973 r. – poza

tradycyjnymi obszarami działania (higiena środowi-

ska i walka z chorobami zakaźnymi) – przyjęła za

obszar działań zdrowia publicznego także:

q zagrożenie dla zdrowia określonej populacji,

q określanie stanu zdrowotnego mniejszych

zbiorowości,

q usługi zdrowotne,

q administrowanie opieką zdrowotną.

Według teorii Donalda Achesona, opublikowanej

w raporcie o stanie zdrowia publicznego w Wielkiej

Brytanii w 1990 r., zdrowie publiczne to nauka i sztu-

ka zapobiegania chorobom, przedłużania życia

i promowania zdrowia poprzez organizację zbioro-

wych wysiłków społeczeństwa.

W latach sześćdziesiątych i siedemdziesią-

tych XX w. – w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie

i krajach Unii Europejskiej – nastąpił rozwój badań

Stan zdrowia społeczeństwa

według koncepcji Banku Światowego

STAN

ZDROWIA

SPOŁECZEŃSTWA

Stan

zamożności

społeczeństwa

Stan

wykształcenia

społeczeństwa

Koncepcja francuskich teoretyków zdrowia

publicznego dzieli czynniki kształtujące zdrowie

jednostki lub populacji na sześć grup: czynniki śro-

dowiska naturalnego, z uwzględnieniem odrębności

geograficznych, czynniki demograficzne, społeczno-

-ekonomiczne, psychologiczno-kulturowe, politycz-

no-administracyjne oraz związane z organizacją i fun-

kcjonowaniem systemu opieki zdrowotnej. Według

każdej z tych grup czynników – przy zastosowaniu

skali punktowej – oceniany jest stan zdrowotności

populacji w poszczególnych krajach.

Rysunek 5

Stan zdrowia populacji

według koncepcji teoretyków francuskich

Środowisko

naturalne

Czynniki

psychologiczno-

-kulturowe

Czynniki

demograficzne

ZDROWIE

POPULACJI

Czynniki

polityczno-

-administracyjne

Czynniki

społeczno-

-ekonomiczne

System

opieki

zdrowotnej

ników kształtujących zdrowie, dziedzina

wiedzy, jaką jest zdrowie publiczne obejmowała

tradycyjnie problem higieny i przeciwdziałania

chorobom zakaźnym. Współcześnie termin zdro-

wie publiczne odnosi się do znacznie szerszego

obszaru działań.

W 1939 r. powstała teoria Winslowa określająca

zdrowie publiczne jako wiedzę i sztukę służącą za-

pobieganiu chorobom, poprawie i przedłużaniu ży-

cia, zdrowia oraz witalności fizycznej i psychicznej,

poprzez różne działania zbiorowe, jak:

w dziedzinie zdrowia publicznego jako dyscypliny

wiedzy ukierunkowanej na rozpoznawanie stanu

zdrowia zbiorowości dla rozwiązywania problemów

zdrowotnych całych populacji. W tym okresie zaczę-

ły powstawać wyodrębnione instytucje naukowe

(szkoły zdrowia publicznego), których zadaniem

było wypracowanie metod harmonijnego współ-

działania różnych dyscyplin naukowych. Przyjęto, że

zdrowie publiczne jako interdyscyplinarna dziedzina

wiedzy posiada własne pole badawcze oraz dziedzi-

ny je wspierające, do których zalicza się: nauki przy-

rodnicze, medyczne, techniczne i społeczne.

PREWENCJA I REHABILITACJA 2/2004

N iezależnie od określania roli i liczby czyn-

Badania prowadzone w zakresie zdrowia publicz-

nego korzystają z doświadczeń wielu samodziel-

nych gałęzi nauki, takich jak: epidemiologia, higiena

środowiska, demografia, biostatystyka, teoria orga-

nizacji i zarządzania, administrowanie danymi, pra-

wo, ekonomia, socjologia, pedagogika i edukacja

zdrowotna, psychologia, etyka, polityka zdrowotna,

informatyka i inne.

Można więc powiedzieć, że dla rozwiązywania

problemów zdrowotnych populacji powinno współ-

działać ze sobą wiele dyscyplin naukowych. To

współdziałanie ma swoje określone obszary. Oma-

wia je, opublikowana w 1992 r., praca Frenka, bę-

dąca wynikiem analizy sytuacji w około 30 krajach

świata. Wynika z niej, że działania w zakresie zdro-

wia publicznego:

q są zawsze związane z działaniami admini-

stracji rządowej na różnych szczeblach, co wiąże

się z odpowiedzialnością za stan bezpieczeństwa

zdrowotnego,

q odnoszą się do działań ponadindywidualnych,

nastawionych na determinanty zdrowotne, na które

jednostka sama nie ma wpływu,

q są wiarygodne i efektywne jeśli ich realizacją

zajmują się instytucje nienastawione na zyski,

q dotyczą świadczeń zdrowotnych nastawionych na

problemy społeczności – przy zachowaniu różnic w kon-

centracji środków zależnie od aktualnych priorytetów,

q dotyczą szczególnie ważnych aktualnie pro-

blemów zdrowotnych, np. walki z AIDS,

q są nastawione na świadczenie usług zdrowot-

nych dla najsłabszych, najbardziej niesamodziel-

nych grup społecznych,

q mają na celu maksymalizację efektów zdro-

wotnych za minimalną cenę – przy akceptowalnym

poziomie jakości usług.

W badaniach dotyczących zdrowia publicznego

zawsze występowały dwa kierunki: pragmatyczny,

który określał konkretne problemy zdrowotne do

rozwiązania, i kierunek, który przy definiowaniu pro-

blemów zdrowotnych brał pod uwagę takie wartości

jak: sprawiedliwość społeczna, współczucie dla

słabszych, równość w dostępie do świadczeń.

Należy mieć nadzieję, że w tak ważnej dla nas

wszystkich dziedzinie wiedzy jak zdrowie publiczne

nadal będzie miejsce dla ponadczasowych wartości

etycznych i humanitarnych.

Alicja Barwicka

Departament Prewencji i Rehabilitacji

Zintegrowane zarządzanie zdrowiem

i bezpieczeństwem w miejscu pracy (cz. 2)

Poniżej zamieszczamy drugą część artykułu prof. Bogusława

Barańskiego z Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi. Pierwsza

część tego artykułu, pod takim samym tytułem, ukazała się

w numerze 1 kwartalnika z 2004 r.

Koncepcja i zadania dobrej praktyki

w zintegrowanym zarządzaniu

prewencją wypadkową i rentową

w miejscu pracy

determinanty zdrowia oraz przez determinanty zdro-

wia zależne od środowiska i stylu życia,

— wspieranie zdrowia psychicznego i fizyczne-

go oraz zdolności do pracy,

— ograniczenie przechodzenia na rentę oraz

ograniczenie absencji chorobowej,

— ochrona i utrzymanie dobrego stanu środowiska

naturalnego i zdrowia ludzi żyjących poza zakładem,

— zapewnienie optymalnej równowagi pomię-

dzy wynikami ekonomicznymi a zdolnością do pra-

cy i zdrowiem całej załogi,

— dostarczanie zdrowych i przyjaznych środo-

wisku produktów i usług.

Główne zadania zintegrowanego zarządzania

zdrowiem i bezpieczeństwem to:

— zapewnienie zdrowego i bezpiecznego śro-

dowiska pracy, aby ograniczyć lub wyeliminować ry-

zyko wypadków przy pracy i chorób zawodowych,

— zapobieganie – mogącym wystąpić wśród

pracowników i pracodawców – urazom, chorobom

i dolegliwościom spowodowanym przez społeczne

PREWENCJA I REHABILITACJA 2/2004

Zdrowe przedsiębiorstwo to takie, które: q rozwi-

nęło i wdrożyło procesy związane z dobrą praktyką

w zarządzaniu zdrowiem i bezpieczeństwem w pra-

cy, a także społecznymi, środowiskowymi i zależny-

mi od stylu życia determinantami zdrowia q podjęło

starania prowadzące do zademonstrowania swo-

jego systemu dobrej praktyki pracownikom, opinii

publicznej, kontrahentom, klientom oraz władzom.

zwyczaju związanego ze stylem życia (np. palenia ty-

toniu) bądź zachowań poszczególnych pracowników.

Jednakże ten wąski sposób pojmowania problemu

prowadził do przeoczenia środowiskowych, społecz-

nych i organizacyjnych determinant zdrowia.

Na początku lat osiemdziesiątych programy

„opiekuńcze” zdominowały działania nakierowane

na promocję zdrowia w miejscu pracy, lecz więk-

szość z nich nadal skupiała się na modyfikacji

zachowań indywidualnych pracowników. Ottaw-

ska Karta Promocji Zdrowia (WHO, 1987) ziden-

tyfikowała pewne obszary będące siłą napędową

promocji zdrowia. Miejsca pracy – obok miast i szkół

– stały się takimi obszarami. Według karty ottaw-

skiej promocja zdrowia obejmuje wszystkie działa-

nia, które pozwalają poszczególnym pracownikom,

grupom lub organizacjom zwiększyć kontrolę nad

determinantami swego zdrowia. Najważniejszą bo-

wiem cechą promocji zdrowia jest bezpośrednie za-

angażowanie ludzi w działania na rzecz utrzymania

lub poprawy własnego zdrowia.

Główne obszary

zintegrowanego zarządzania zdrowiem

w miejscu pracy

r Promocja zdrowia w miejscu pracy

Koncepcja miejsca pracy promującego zdrowie

przeszła znaczące zmiany od czasu jej powstania w

latach siedemdziesiątych. W początkowych stadiach

jej ewolucji działania promujące zdrowie w miejscu

pracy ogniskowały się głównie na pojedynczym scho-

rzeniu lub czynniku ryzyka, albo na zmianie jakiegoś

Rysunek 1

Czynniki wpływające na wyniki

zintegrowanego zarządzania zdrowiem i bezpieczeństwem w miejscu pracy

Rząd

Partnerzy

społeczni

Służby zdrowia

pracujących

Minimalne

wymogi

Rozważania

i podejście

Świadczenia

i audit

Promocja zdrowia

w miejscu pracy

Zintegrowane zarządzanie

zdrowiem w miejscu pracy

to zarządzanie zawodowymi,

środowiskowymi, społecznymi

i związanymi ze stylem życia

determinantami zdrowia

Aspekty

społeczno-

-ekonomiczne

Zarządzanie

zasobami ludzkimi

Wzrost umiejętności

i kwalifikacji

zawodowych

Zmniejszenie liczby

chorób zawodowych

i wypadków przy pracy

Zmniejszenie

absencji chorobowej,

liczby rent z tytułu

niezdolności do pracy.

Zwiększona wydajność

i jakość pracy.

Polepszenie stosunków

międzyludzkich w pracy

Zmniejszenie kosztów

wypłaty odszkodowań,

absencji, rent

i wczesnych emerytur

PREWENCJA I REHABILITACJA 2/2004

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: