1. Co rozumiemy pod pojęciem „międzynarodowej konstytucjonalizacji praw człowieka”, na jakiej podstawie i z jakimi dokumentami pojęcie to wiążemy?
KONSTYTUCJONALIZACJA – stadium rozpoczynające się w drugiej połowie XVIII wieku i trwające do dzisiaj.
Ranga praw człowieka powoduje wpisywanie praw i wolności człowieka w ustawy zasadnicze (Konstytucje)
U schyłku XVIII w. wyraźnie zaznacza się konstytucjonalizacja ochrony praw człowieka kontynuowana poprzez wiek XIX a dziś będąca powszechnym standardem; jest reguła że w konstytucjach współczesnych państw specjalne rozdziały poświęcone są prawom i wolnością człowieka.
Rozwój ochrony krajowej w tym na poziomie konstytucjonalnym rzutował na środowisko międzynarodowe a to poprzez zasady ogólne prawa i kształtujące się praktyki prowadzące do zrodzenia norm zwyczajowych.
W okresie międzywojennym system Ligi Narodów rodzi zorganizowany system ochrony mniejszości i wzorową jakby rolę tzw. Małego Traktatu Wersalskiego między głównymi mocarstwami a odrodzoną Polską.
To pierwszy „branżowy” wycinek rodzącej się międzynarodowej ochrony praw człowieka.
Rozwijająca się norma zwyczajowa zakazu niewolnictwa przenosi uchwalenie Konwencji Norweskiej w 1926 r o zwalczaniu niewolnictwa.
Dynamiczny rozwój międzynarodowego prawa humanitarnego poczynając od 1 Konwencji Genewskiej z 1864 r, kodyfikacje haskie z 1899 i 1907 r, konwencje z 199 r dotyczące ochrony chorych i rannych oraz jeńców wojennych dają pokaźny zbiór prawa człowieka w konfliktach zbrojnych.
2. Związanie się PRL i RP europejskimi (ogólnymi i specjalnymi)standardami praw człowieka
Natychmiast po powstaniu Rady Europy, podjęto myśl o potrzebie nadania impulsu realizacji założeń niedawno uchwalonej Deklaracji Powszechnej. Owocem intensywnych prac stało się podpisanie 4.11.1950 r w Rzymie Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Od 1991 r RP stała się pełnoprawnym członkiem Rady Europy a 19.01.1993 r stroną Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. EKPC objęła ochroną zasadniczo tradycyjne prawa obywatelskie, których chroniony katalog podlegał poszerzeniu metodą zawierania substancjalnych protokołów dodatkowych, ściśle z Konwencją powiązanych, ale zachowujących status oddzielnego traktatu. Nieco inny wymiar mają protokoły o charakterze proceduralnym, które po ratyfikacji przez państwa strony Konwencji po prostu zmieniają jej mechanizm kontrolny i wtapiają się pomiędzy jej postanowienia.
Zdecydowana większość postanowień Konwencji Europejskiej ma charakter proceduralny i wiąże się z kontrolą wykonania zobowiązań.
Od 1.05.1993 r Polska uznała konwencję Europejskiej Komisji i ETPC, także w zakresie skarg indywidualnych.
3. Miejsce i rola zobowiązań międzynarodowych w dziedzinie praw człowieka w polskim porządku prawnym w świetle jego aktualnego stanu
Stosownie do ogólnych zasad prawa międzynarodowego :
- państwo zaciągając zobowiązania międzynarodowe ma obowiązek dostosowania do niego swojego ustawodawstwa wewnętrznego.
Nie ma prawa powoływać się na swój porządek wewnętrzny, celem uwolnienia się od zobowiązań międzynarodowych;
- człowiek ma prawo powoływać się bezpośrednio na chroniącą go normę międzynarodową, szczególnie w przypadkach, gdy chodzi o nadzwyczajne kompetencje państwa związane z dopuszczalnością derogacji zobowiązań z dziedziny praw człowieka, kontrola ze strony międzynarodowych instytucji kontrolnych nabiera dużego znaczenia.
Konstytucja RP z 1997 r po raz pierwszy precyzyjnie normuje stosunek polskiego porządku prawnego do porządku międzynarodowego co wyraża się :
A/ obowiązku przestrzegania wiążącego prawa międzynarodowego art. 9.
B/ uznania ratyfikowanych umów międzynarodowych i zwyczajów za powszechnie obowiązujące źródła prawa RP art. 87 ust. 1
C/ normuje jakie traktaty wymagaj udziału parlamentu (ratyfikacja trybie ustawy ) art. 89
D/ uznaje część ratyfikowanych umów i zasad ogólnych prawa za cześć krajowego porządku prawnego art. 91 ust 1 , umowy mają prymat nad ustawami krajowymi
E/ uznanie dopuszczalności bezpośredniego stosowania norm międzynarodowych art 91 ust 3.
F/ uznanie przyjęcia przez organizację międzynarodową kompetencji organów władzy państwowej w niektórych sprawach art. 90.
G/ Trybunał Konstytucyjny bada zgodność ustaw z umowami międzynarodowymi art. 188
4. Pojęcie „systemu” Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i ogólna charakterystyka jego składników
5. Zasada niedyskryminacji w prawie międzynarodowym praw człowieka – jej ewolucja i funkcja, ze szczeg, uwzględnieniem art. 14 EKPC
1945 r. - Klauzula niedyskryminacji ma swój początek już w Karcie NZ. Celem NZ było popieranie i zachęcanie do poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności dla wszystkich, bez względu na rasę, płeć, język lub wyznanie. Mocno zaakcentowała równouprawnienie dla kobiet i mężczyzn.
1948 r. – Deklaracja Powszechna rozszerza formułę równości i niedyskryminacji o wolność co do poglądów politycznych, majątku, urodzenia, pochodzenie narodowego lub społecznego.
1950 r. – art. 14 Konwencji Europejskiej dodaje do tego niedyskryminację ze względu na przynależność do mniejszości narodowych. Dopełniając istotnym zwrotem „lub jakikolwiek inny status (inne względy, czy inne okoliczności)”, co oznacza, że żadne okoliczności nie uzasadniają dyskryminacji.
W systemie europejskim zostały zawarte zabezpieczenia dwojakiego rodzaju:
1. zasady niedyskryminacji nie traktuje się automatycznie, jej naruszenia rozpatruje się w kontekście naruszenia jakiegoś substancjalnego prawa chronionego
2. zasada niedyskryminacji nie wyklucza różnic traktowania, pod warunkiem jednak, że są ku temu rozsądne i obiektywne uzasadnienia.
3.
5. Prawo do równości i niedyskryminacji jako autonomiczne prawo człowieka- istota i podstawy prawne
Już Karta NZ mocna zaakcentowała równouprawnienie mężczyzn i kobiet, a samą ochronę praw człowieka przeznaczyła dla wszystkich, bez względu na rasę, płeć, język albo religię.
Poczynając od Deklaracji Powszechnej 1948 r formuła równości i niedyskryminacji wzbogaca się o dalsze względy (poglądy polityczne lub inne, majątek, urodzenie, pochodzenie narodowe lub społeczne;
Konwencja Europejska w art. 14 dodaje „przynależność do mniejszości narodowej”) i dopełnia się istotnym zwrotem końcowym „lub jakikolwiek inny status (inne względy, czy inne okoliczności )”.
Zatem nie ma takiego względu, który uzasadniałby dyskryminację.
W systemie europejskim służą temu dwojakie zabezpieczenia.
Po pierwsze, nie traktuje się zasady niedyskryminacji jako automatycznego prawa, a jej naruszenie rozpatruje się w koniecznym kontekście naruszenia jakiegoś substancjalnego prawa chronionego.
Po drugie, zasada niedyskryminacji nie wyklucza różnic traktowania, pod warunkiem iż jest po temu rozsądne i obiektywne uzasadnienie.
Arbitralna, bezpodstawna dyskryminacja jest oczywiście wykluczona.
6. Porównanie charakteru zobowiązań państw -stron w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Europejskiej Karcie Socjalnej
Europejska Konwencja Praw Człowieka i Europejska Karta Socjalna to są dwa fundamentalne traktaty i zarazem systemy.
E K P Cz. – I generacja Praw człowieka ( obywatelskie i polityczne)
E K S – II generacja Praw człowieka. ( gospodarcze, socjalne )
Do praw I generacji zaliczamy: - prawo do życia, - wolność od tortur, - wolność od niewoli, poddaństwa oraz pracy przymusowej lub obowiązkowej, - prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego, - prawo do słusznego procesu, - nieretroaktywność prawa karnego, - prawo do prywatności, - wolność myśli, sumienia, religii i przekonań, wolność ekspresji, - wolność pokojowych zgromadzeń, - wolność zrzeszania się, - wolność związkowa, - prawo do małżeństwa i rodziny, - prawo do własności i niezakłóconego korzystania ze swojego prawa, - prawa polityczne, - wolność od więzienia za długi, - prawa cudzoziemców.
Prawo do życia i wolność od tortur a także wolność ekspresji, to prawa fundamentalne chronione w Konwencji Europejskiej.
Część praw I generacji jest niederegowalnych ( co oznacza że nie można ich pozbawić mocy obowiązującej przez zastąpienie ich innym przepisem prawnym).
Do grupy tej należą: - prawo do życia, - nieretroaktywność prawa karnego, - wolność myśli , sumienia, religii i przekonań, - wolność od więzienia za długi, - prawo do uznania podmiotowości.
Pozostałe prawa I generacji mogą podlegać derogacji w sytuacjach nadzwyczajnych.
Prawa II generacji to prawa gospodarcze, socjalne i kulturalne.
W EKS z 1961 r unormowanie zobowiązań państw – stron zostało zawarte w art. 1 – 19 jako zadania państwa , zobowiązanie rezultatu i należytej staranności , art 20 zobowiązanie do podejmowania działań zmierzających do kontroli przestrzegania praw zawartych w art. 1-19.
Każda wyróżnia 7 fundamentalnych praw: art. 1 – prawo do pracy, art. 5 i 6 prawo organizowania się i prawo rokowań zbiorowych, art. 12 – prawo do zabezpieczenia społecznego, art. 13 – prawo do bezpłatnej opieki socjalnej i medycznej, art. 16 – prawo rodziny do ochrony socjalnej, prawnej i gospodarczej, art. 19 – prawo rodziny migrantów do ich ochrony.
Państwo – strona musi ratyfikować 5 z wyróżnionych praw fundamentalnych.
7. Katalogi międzynarodowo chronionych praw człowieka, wraz z odniesieniem do konkretnych (uniwersalnych i europejskich)dokumentów międzynarodowych
Prawa i wolności z I rodziny praw człowieka to zespół praw obywatelskich i politycznych zawartych w art. 6-27 w Pakcie Praw Obywatelskich oraz w art. 2-12 EKPC i w Protokołach do niej (I, IV, VI, VII ), np. prawo do życia , wolność od tortur, wolność od niewoli i pracy przymusowej lub obowiązkowej, prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego.
Prawa II rodziny zawierają zespół praw gospodarczych, socjalnych i kulturalnych zawartych w Międzynarodowym Pakcie Praw Gospodarczych Socjalnych i Kulturalnych oraz Europejskiej Karcie Socjalnej.
Państwo jest podmiotem zobowiązanym w dziedzinie II rodziny praw człowieka z art. 2 PPGSiK wynika podwójne zobowiązanie prawne:
4. zobowiązanie rezultatu co do stopniowego urzeczywistnienia w przyszłości praw gospodarczych, socjalnych i kulturalnych
5. zobowiązanie należytej staranności – w miarę posiadanych środków i zasobów z wykorzystaniem współpracy i pomocy międzynarodowej.
Pakt Gospodarczy zawiera w art. 4 klauzulę limitacyjną na mocy której państwo może poddać korzystanie z tych praw tylko takim ograniczeniom jakie przewiduje prawo, wyłącznie w celu popierania ogólnego dobrobytu oraz w art. 5 pkt 1 i 2 zakazie nadużycia prawa ze strony państwa, grupy lub osoby jak również nakaz poszanowania praw nabytych
8. Gwarancje krajowe (o charakterze specjalnym) dochodzenia roszczeń a gwarancja generalna
Gwarancje w systemie krajowym
Zasada skutecznej ochrony praw człowieka- składa się z gwarancji dochodzenia roszczeń, by ochrona była faktycznie skuteczna.
... w orzecznictwie strasburskim zawierają w sobie gwarancję ogólną lex generalis i dwie gwarancje specjalne o charakterze szczególnym lex specjalis.
GWARANCJA GENERALNA
Art.2 ust 3 paktu obywatelskiego - zawiera gwarancję generalną - prawo do skutecznych środków prawnych na wypadek naruszenia praw człowieka.
Art.13 konwencji europejskiej- każda osoba która występuje z roszczeniem, ma prawo skutecznego odwołania się do kompetentnej władzy krajowej, celem uzyskania właściwego rozstrzygnięcia, a kiedy jest to właściwe słusznego odszkodowania.
Jeśli ta władza nie zapewnia gwarancji typowej dla sądu, wtedy prawo krajowe musi przewidywać drogę sądową.
Czyli odwołania się do sądu dwóch jurysdyktur.
Sąd bada zgodność co do faktu i co do prawa.
Jeśli wchodzi w grę sytuacja materialna czy moralna przeliczana na szkodę, wtedy należy się odszkodowanie.
GWARANCJE SPECJALNE
1) art.6 konwencji europejskiej, art.14 paktu - prawo do słusznego procesu
2) art.5 konwencji europejskiej, art.9 paktu - prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego.
Polega na tym, że każda osoba pozbawiona wolności i nie tylko w kontekście oskarżenia karnego, ma prawo odwołania się do sądu i szybkiego rozstrzygnięcia co do tego czy pozbawienie wolności jest zgodne z prawem. (i uzyskanie natychmiastowego zwolnienia jeśli sąd stwierdzi, że nie jest to zgodne z prawem)
9. Rola Komitetu Ministrów Rady Europy w systemie strasburskim- wczoraj i dzisiaj
Mówiąc o europejskim soft – law, kształtującym standardy administracji i postępowania administracyjnego poprzez rezolucje i rekomendacje Komitetu Ministrów Rady Europy, który jest najważniejszym organem normotwórczym, decyzyjnym i kontrolnym Rady Europy.
Ma on kompetencje uchwalania właśnie rezolucji i rekomendacji dla państw członkowskich, czy to z własnej inicjatywy czy na zlecenie Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy.
Nie jest przy tym Zgromadzeniu podporządkowany i zdarza się, że opinia tych dwu organów dość często znacząco się rożni
Komitet jest podstawowym organem decyzyjnym Rady Europy. Będąc organem stricte politycznym i składając się w zasadzie z ministrów spraw zagranicznych państw członkowskich, Komitet może podejmować nie tylko ważne decyzje z zakresu życia wewnętrznego tej organizacji międzynarodowej, ale też pod adresem konkretnych państw członkowskich, łącznie z zastosowaniem wobec nich statutowo przypisanych sankcji.
Komitet został bezpośrednio włączony w funkcjonowanie mechanizmu realizacji i kontroli zobowiązań płynących z EKPC i jej protokołów.
Jeżeli dana sprawa nie zostaje w ciągu trzech miesięcy skierowana do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka to Komitet podejmuje ostateczną decyzję w tej sprawie i czuwa nad jej realizacją.
Także ostateczne wyroku Trybunału Europejskiego w ich realizacji zależą od czuwania Komitetu Ministrów, ponieważ jest to organ odpowiedzialny za ich wykonanie i ma on w ręku środki skłonienia państwa do wypełnienia wydanych orzeczeń w dziedzinie praw człowieka.
10. Kategoria „ofiary” i jej rola w systemie skargi indywidualnej- system uniwersalny a europejski
Skarga indywidualna jest typem skargi gdzie jednostka lub podmiot uprawniony z tytułu praw człowieka pozywa państwo-naruszyciela. Skarga nie może być anonimowa
Termin ofiara oznacza osobę pokrzywdzoną albo jakąkolwiek inną osobę mającą tytuł prawny do domagania się reparacji - def. zaczerpnięta z rekomendacji nr R (84) 15 KMRE do państw członkowskich dotycząca odpowiedzialności publicznej ( z 18.09.1984r.).
System uniwersalny
Jednostka ( i tylko jednostka ) ma prawo złożenia skargi do Komitetu Praw Człowieka z zarzutem naruszenia jej praw wynikających z Paktu Obywatelskiego ( właściwie z Protokołu Fakultatywnego do Paktu), wszedł w życie w 1976r. - Polska ratyfikowała ze skutkiem od 1992r.
Komitet PC uzyskuje wyjaśnienia od państwa, rozpatruje sprawę co do meritum, a o swojej opinii powiadamia obie strony.
Opinia nie jest wiążąca. Komitet bada sprawozdania państw dotyczące realizacji zobowiązań z Paktu i formułuje uwagi ogólne, które mają duże znaczenie dla teorii i praktyki interpretacji i stosowania Paktu.
Natomiast Pakt Gospodarczy nie przewiduje międzynarodowego dochodzenia roszczeń przez jednostkę. Działający od 1987r. Komitet ds. Praw Ggospodarczych, Socjalnych i Kulturalnych bada sprawozdania państw i też tylko formułuje uwagi.
System europejski
Konwencja Europejska ( art. 34) przewiduje prawo skargi państwa przeciw innemu państwu oraz skargi jednostki, będącej ofiarą naruszenia jej praw, również organizacja pozarządowa.
Wnieść sprawę do trybunału mogą: państwo pozwane,
państwo obywatelstwa ofiary,
Komisja Europejska
Kompetencję Europejskiego Trybunału Praw Człowieka państwo akceptuje oddzielnymi deklaracjami – Polska od IV 1993r. Sąd bada dopuszczalność skargi, ustalające czy nastąpiło naruszenie Konwencji, przekazuje się do Komitetu Ministrów Rady Europy.
Sama Komisja, państwo obywatela ofiary naruszenia, państwo pozwane bądź skarżące może wnieść sprawę do rozpoznania przez Trybunał.
Trybunał po rozpoznaniu sprawy wydaje wiążący wyrok. Nad skutecznością wyroku czuwa Komitet Ministrów Rady Europy ( dysponuje sankcjami).
Skarga musi być zgodna z postanowieniami Konwencji.
Zarzuty w skardze muszą się opierać na konkretnych artykułach i dotyczyć katalogu praw chronionych w Konwencji Europejskiej.
...
Damian2101