Kronika_Thietmara_(SCAN-dal_715).doc

THIETMAR

KRONIKA BISKUPA MERSEBURSKIEGO THIETMARA

______________

THIETMARI MERSEBURGIENSIS EPISCOPI CHRONICON

Edycja komputerowa: www.zrodla.historyczne.prv.pl

Mail: historian@z.pl

MMII ®

KSIĘGA I

Zaczyna się prolog czcigodnego pana Thietmara,
biskupa merseburskiego, do Dziejów Saskich.

Tobie, z którym mnie łączą węzły braterskiej miłości,
Tobie, Zygfrydzie 1, ja, Thietmar, prośbę przedkładam korną:
Wejrzyj łaskawym okiem na to, com tu ujął w księgi!
Dodaj, co uznasz odpowiednim, usuń, co zbyteczne!
Księgom tym nie przydaje żadna mowa zdobna blasku,
Lecz głoszą one w prostym, przez czas znaczonym porządku
Żywot i czyny przezacnych saskiego rodu królów 2,
Za których rządów państwo nasze, niby cedr wyniosły,
Wyrosło ponad inne, strach wszędzie budząc i grozę.
Głoszą również te księgi kościoła naszego dzieje,
Jego wzrost i klęski, i szczęsne odbudowy lata
Oraz losy tych wszystkich, co mu przewodzili.

Niech nikt mnie nie wini, gdy w dziele mym najdzie wątpliwość
Lub braki, bo świadków wydarzeń owych miałem nazbyt mało.
Błędy z niewiedzy mej poczęte, Ty, najdroższy, popraw!
Wierzaj mi, iż nie podjąłbym s'ę napisać tu słowa,
Gdybym, jakom rzekł, na Twą nie liczył pomoc łaskawą.
Więc wznieś wraz ze mną z serca głębi tę modlitwę korną:

Chryste! królów ozdobo, co państw losami kierujesz!
Wesprzyj Twoje królestwo razem z poddanymi Twymi,
Aby Twoja, nie nasza wynikła stąd korzyść i chwała,
Aby trzody Twej nigdy obca nie dosięgła przemoc!

Wy zaś, Chrystusa słudzy, serc zgodnym błagajcie głosem,
By Bóg w swej łaskawości zechciał przebaczyć nam winy,
By cierpień szlak, choć zasłużony bardzo, nas ominął

1 Opat klasztoru św. Jana w Magdeburgu (1009—1022), potem biskup
Monastyru (1022—1032). — 2 Dynastia saska panowała w Niemczech od
r. 918 do r. 1024.

LIBER I

Incipit prologus venerabilis domni Thietmari episcopi Merse-
burgensis in Gesta Saxonum.

Coniunctum dulci fraterni iuris amore

Et michi dilectum supplex rogo te Sigefridum

Nunc ego Thietmarus, videas mea scripta benigne,

Que placeant addens et queque superfhia tollens.

Hec non ornatu splendent dictaminis ullo,

Sed tantum plano percurrunt ordine campo

Saxonie regum vitam moresque piorum,

Quorum temporibus regnum velut ardua cedrus

Enituit nostrum longe lateque timendum;

Dicunt ecclesie structuram dampnaque nostre,

Eius letificos, in quis reparatur, et annos,

Ac provisores eiusdem tum simul omnes.

Non asscribatur michi, si quid in hoc variatur

Libro vel desit, testis cum parvulus assit.

Nevas inscicia natas, carissime, muta,

Credens, quod numquam cepissem scribere quicquam,

Ni quod prefatus tibi sum foret. Ergo benignus

Tales funde preces mecum de corde gementi:

Christe, decus regum, moderator et imperiorum,

Propiciare tuo cum commissis sibi regno,

Ut tibi, non nobis, solvatur gloria laudis,

Et non externis tuus umquam substet ovilis.

O vos christicole, cordis nunc voce rogate,
Maiestas Domini quo dignetur misereri,
Ne mala nos stringant, que multa meremur, et angant,
Certa futurorum que vox ventura bonorum
Predixit nostris in temporibus, manifestis
Prochdolor! In multis manifestandisque profecto.

Jak również to, co wedle zbożnych ludzi przepowiedni

Ma stać się w naszych czasach i — smutne to stwierdzenie! —

Już się spełniło i nieraz jeszcze spełniać będzie.

Ty zaś, który po mnie kiedyś obejmiesz katedrę,
Czytaj te księgi, choć w treści skromne, z żarem miłości,
3o dając one w skrócie wiele, czego myśl Twa żąda.
A może porwie wszystkich barwna stylu forma?
Co tu i ówdzie rozproszone, pozbieraj staranniej.
Nie dbaj o sławę, lecz o życia nadziemskiego dary
Zabiegaj usilnie i na nie zasłużyć się staraj.
Pamiętaj o mnie, proszę, iżem wiele zdziałał złego.
Ja, od mych poprzedników w godności gorszy o wiele,
Na łaskę Twą się zdaję i proszęć o przebaczenie.

Czytelniku! O względy prosi Thietmara Kronika.
Gdy ją pilnie czytać będziesz, wnet znikną Twe troski.
Przenosząc ja ponad zabawę i inne czcze sprawy
Chwal ludzi sprawiedliwych, módl się za grzeszników!

* Tak wywodzi prolog. Zaczyna się pierwsza księga o cesarzu3
Henryku I.

1. (1.) Każdy, kto rozwija jakąkolwiek działalność, dąży do osiąg-
nięcia korzyści nie tylko w chwili obecnej, ale i w przyszłości; jeżeli
zaś powierzono mu do wykonania jakieś dzieło, stara się w miarę
swych możliwości, biegłości i zaufania do samego siebie nadać mu
doskonałą formę i przekazać następnie żywej pamięci potomnych.
Dlatego ja, Thietmar, nie tylko zaszczytu, lecz nawet samego tytułu
biskupa niegodny, pragnę gorąco odtworzyć na nowo historię Merse-
burga, niegdyś szeroko znaną, dziś zaś w pyle zapomnienia pogrą-
żona. Poważną jednak żywię obawę, że wskutek mej niewiedzy
„z blasku wyjdzie tylko dym" i że „lichym będąc rzemieślnikiem,
nie będę miał szczęścia dokonać w całości tego dzieła" 4. Lecz dobra
wola starczy, wobec czego, jak mówi święty Grzegorz 5, „zaczynam
z Chrystusa pomocą" i Jego niezbadanej dobroci pozostawiam,
w jakim kierunku zechce prowadzić to dzieło oraz losy całego wyżej
wymienionego miasta.

2 (2.) Przyjmij do wiadomości, uważny czytelniku, że założenia
iniasta i pierwszego zagospodarowania ziemi dokonał ród Romulusa,

3 Thietmar popełnia tu błąd, jak również w dalszym ciągu księgi
(rozdz. 15), gdyż Henryk I nie był nigdy cesarzem.

Et quicumque meam debes curare cathedram,
Hanc lege scripturam, studiosus amato pusillam,
Que istrictim pandit, que plurima mens tua poscit.
Vincit mortales florens dictatus et omnes.
Quod nunc est passim dispersum, collige sensim.
Non servi farne, sed vite dona superne
Ut capias, vigila, merearis ut hancque, labora.
Sis memor, oro, mei, qui crimina multa peregi,
Predecessorum deterrimus ecce meorum.
Me tibi committo, veniam petito michi, queso.

Cronica Thietmari se poscunt, lector, amari,
Usibus assiduis excludunt tristia mentis.
Ludis et variis eadem preponito vanis:
Sis iustos laudans, pro peccatoribus orans.

Explicit prologus. Incipit liber primus de Hinrico primo imperatore.

1. (1.) Mens est omnibus aliqua proficuitate cluentibus in pre-
senti et in futuro sibi proficere, commissasque sibi res, ut potis
est vel sollers fiducia sinit, propagare viventique semper memorie
commendare. Quocirca ego Thietmarus, non solum honoris, verum-
eciam nominis indignus episcopalis, Merseburgensis seriem civi-
tatis olim longe lateque cluentem, nunc autem oblivionis senio
caligantem fervens retegere, admodum vereor fumum ex fulgore
inscicia producere et ut imus faber infelici summa operis deficere.
Sed suppetente cuiquam bona voluntate et, ut beatus fatetur
Gregorius, Christo ad hoc aspirante, incipio, ac ignote eiusdem
clemencie, qualiter vel scriptura hec vel eciam omnis prefate urbis
summa concludatur, supplex committo.

2. (2.) Huius a primo fundamentum et cum terra superedifica-
cionem Romulea ex gente, que Iulium Cesarem Pompeii generum
est huc olim secuta in omnibus potentem et utrisque viribus
precluum, incepisse, lector diligens, accipe. Et quia tunc fuit
hec apta bellis et in omnibus semper triumphalis, antiquo more
Martis signata est] nomine. Posteri autem Mese, id est mediam
regionis, nuncupabant eam, vel a quadam virgine sic dicta. Qui

4 Słowa zaczerpnięte z Listów H o r a c e g o II, 3, 143 oraz 32 i 34. —

5 G r e g o r i i Magni Homiliae in Ezechielem I, Hom. 1, c. 1. Migne
Patrologia latina 76, c. 786. —

który przybył niegdyś w te strony za wszechpotężnym i przesław-
nym siłą ducha i ciała zięciem Pompejusza, Juliuszem Cezarem6.
Ponieważ miasto było wówczas bardzo do wojny zaprawione i od-
nosiło zawsze zwycięstwa, przeto wedle starego zwyczaju nazwane
zostało od imienia Marsa. Późniejsi ludzie nazywali je „Mese",
tj. środek kraju. A może ta nazwa pochodzi od imienia pewnej dzie-
wicy? 7. Jacy jednak byli jego władcy przed narodzeniem Chrystusa
i potem oraz jakie były ich czyny — tę sprawę, by nie popaść
w kłamliwe fantazje, pominę milczeniem. Nie mogłem bowiem do-
wiedzieć się niczego pewnego na podstawie wnikliwej pamięci star-
szych ludzi ani też nie znalazłem niczego w dawnych pismach.

3. Zacznijmy więc od króla Henryka8, który zjednoczył części
miasta należące do różnych panów i znacznie większe przysporzył
mu korzyści swoją zabiegliwością i męstwem. Wydany na świat
przez znakomity ród Ottona 9 i Jadwigi (Hathui)10, „wzrastał chło-
piec jak drzewko w ukryciu" 11, aż wyrósł z czasem, jak kwiat wio-
senny, na pełnego talentów żołnierza. Kiedy ojciec wysłał go z wiel-
kim wojskiem do siedzib plemienia, które my po niemiecku nazy-
wamy Daleminci12, a Słowianie Głomaczami13, powrócił zwycięzcą
po straszliwym spustoszeniu i spaleniu kraju. Tymczasem jednak
muszę opowiedzieć, jak ten kraj doszedł do owej nazwy.

(3). Głomacz jest to źródło w odległości najwyżej dwóch mil od
Łaby. Jego wody rozlewają się w wielkie trzęsawisko, na którym
wedle słów okolicznych mieszkańców i naocznych świadków dziwne
dzieją się sprawy. Jak długo tubylcy korzystają z dobrodziejstw

6 Błąd, gdyż Cezar był teściem a nie zięciem Pompejusza.

7 Nauka współczesna ustaliła słowiańską genezę nazwy Merseburga,
mianowicie z dwóch wyrazów słowiańskich mezi lub meze i bór, co
oznacza „międzybór", „międzyborze". Tak brzmiała pierwotna nazwa sło-
wiańska. Spółgłoska r jest późniejszym wtrętem. Nazwa niemiecka
brzmiała: Mesburg, potem Mersburg. Patrz: R. Holtzmann w jego
wydaniu Kroniki Thietmara w Monumenta Germaniae Historica, Scrip-
tores in usum scholarum, Nova Series, tom IX, Berlin 1935, s. 4, uw. 7;
G. Rademacher, Der Name Merseburg, Deutsche Geschichtsblatter 18
(1917), s. 105; M. Vasmer, Die slavische Ortsnamenforschung in Ost-
deutschland 1914—1927, w Zeitschr. f. slavische Philologie 6 (1929), s. 490.

8 Henryk I z rodziny Ludolfingów, urodzony w roku 876, od roku 912
książę saski, od roku 919 do śmierci w roku 936 król niemiecki. Patrz do
historii jego życia i panowania: G. W a i t z, Jahrbucher des deutschen
Reichs unter Kónig Heinrich I, wyd. III. 1885. Nowsza literatura w mo-
nografii F. Ludtke, Konig Heinrich I, Berlin 1936.

vero eiusdem principes, vel quae eorundem fuerint virtutes, ante
Christi incarnationem vel post, quia antiquorum sagaci memoria
certum indagare nequeo nec per scripta invenio, ne mendax inveniar,
prorsus omitto.

3. Ab Heinrico sumatur exordium, qui predictae civitatis adper-
tinencia multorum ius tunc respicientia univit, maioraque his
multum sua virtute et industria subegit. Hic nobilissimo Ottonis
et Hathui stemmate editus, ut arbor occulta excrevit a puero, et
ut bonae indolis gradatim enituit tiro, sicut flos in vere novo.
Isque a patre suo in provintiam, quam nos Teutonice Deleminci
vocamus, Sclavi autem Glomaci appellant, cum magno exercitu
missus, devastata eadem multum atque incensa, victor rediit. Sed
qualiter pagus iste nomine hoc signaretur, edicam.

(3.) Glomuzi est fons, non plus ab Albi quam duo miliaria positus,
qui unam de se paludem generans, mira, ut incolaepro vero asserunt
oculisque approbatum est a multis, sepe operatur. Cum bona pax
est indigenis profutura, suumque haec terra non mentitur fructum,
idem tritico et avena ac glandine refertus, laetos vicinorum ad se
crebro confluentium efficit animos. Quando autem seva belli

9 Otto, syn Ludolfa, książę saski, 880—912, G. Waitz, Jahrbucher
s. 10 i n.; F. L u d t k e, Heinrich I, s. 46 i n.

10 Niewiadomego pochodzenia. Próby dawniejszych uczonych związania
jej z dynastią karolińską nie wytrzymały krytyki i zostały przez współ-
czesną nauką odrzucone. — 11 Wyrażenie zHoracego, Ody I, 12, w. 45.

11 Nazwa Deleminci, zdaniem G. Hey, Die slavischen Siedlun
gen im Konigreich Sachsen, Dresden 1893, s. 228 i n. ma genezę sło
wiańską. Dalemien-cy oznacza: mający imię daleko, czyli sławni.
O nazwie tej jako nazwie miejscowej niemieckiej pisze A. Bruckner,
Nazwy miejscowe, Kraków 1935, s. 19.

13 Głomacze mieli wówczas swoje siedziby między średnią Łabą a Mul-
dą, sięgając na południu do Gór Kruszcowych. Mieli szereg grodów wa-
rownych, wśród których wyróżniała się zburzona w r. 929 Gana oraz
Strzała. Patrz: W. Bogusławski, Dzieje Słowiańszczyzny północno-
zachodniej t. II, Poznań 1889, s. 67; K. Wachowski, Słowiańszczyzna
zachodnia, wyd. 2, Poznań 1950, s. 119; J. Marquart, Osteuropaische
und ostasiatische Streifzuge, 1903, s. 113—115; G. Hey, Op. cit. s. 228 i n.
234; L. Niederle, Manuel des antiquites slaves t. I, Paris 1923, s. 145;
H. L u d a t, Die Namen der brandenburgischen Territorien, Forschun-
gen zur brandenburgischen und preussischen Geschichte 46, s. 168; J. Wi-
d a j e w i c z, Serbowie nadłabscy, Biblioteka Studium Słow. Uniw. Jag.
Seria B, Nr 8 s. 11 i 26.

...