Wykład 11-Gruczoły dokrewne.doc

GRUCZOŁY DOKREWNE

GRUCZOŁY WEWNĄTRZWYDZIELNICZE

•         Wspólną cechą tych gruczołów jest wydzielanie bezpośrednio do krwi swojej wydzieliny (hormonów) a z krwi do narządów wykonawczych

•         Hormony wpływają na prawidłowy rozwój człowieka i powodują utrzymanie na prawidłowym poziomie przemiany materii

•         Przysadka mózgowa jest gruczołem sterującym czynnością wszystkich pozostałych gruczołów dokrewnych, sama jest pod bezpośrednim wpływem podwzgórza, które spełnia rolę ośrodka nadrzędnego w układzie wewnątrzwydzielniczym

GRUCZOŁY DOKREWNE

•         Zaliczmy:

   - Przysadka mózgowa – Hypophysis cerebri

   - Szyszynka – Corpus pineale

   - Gruczoł tarczowy – Glandula thyroidea

   - Gruczoły przytarczowe – Glandulae parathyroideae

   - Grasica – Thymus

   - Trzustka – Pancreas

   - Nadnercze – Glandula suprarenalis

   - Jajnik – Ovarium

   - Jądro - Testis

PRZYSADKA MÓZGOWA – HYPOPHYSIS CEREBRI

•         Położona na podstawie mózgowia, należy do międzymózgowia i za pośrednictwem lejka połączona jest z podwzgórzem

•         Dzieli się na:

   - płat przedni – gruczołowy

   - płat tylny – nerwowy

•         Jest gruczołem sterującym i koordynującym wydzielanie wszystkich gruczołów dokrewnych

CZYNNOŚĆ PRZYSADKI

•         Płat tylny nie wytwarza hormonów, zawiera wydzielinę komórek jąder nadwzrokowych i przykomorowych podwzgórza i są to hormony:

    - wazopresyna - podwyższa ciśnienie tętnicze krwi poprzez skurcz błony mięśniowej tętnic oraz powoduje wchłanianie zwrotne wody w kanalikach nerkowych (zagęszczanie moczu)

    - oksytocyna – powoduje skurcze mięśni macicy w czasie porodu

•         Hormony powyższe są magazynowane w tylnym płacie a w razie potrzeby są uwalniane do krwi, by wraz z nią dotrzeć do narządów docelowych

•         Komórki płata przedniego wydzielają hormony działające na tkanki bezpośrednio lub pośrednio poprzez zależne gruczoły dokrewne

•         Hormony działające bezpośrednio na tkanki:

   - hormon wzrostu – somatotropowy (STH) – pobudza wzrastanie chrząstek nasadowych u młodych osób

   - hormon melanotropowy – melanotropina (MSH) – działa na komórki skóry wytwarzające pigment

   - prolaktyna (PRL) – hormon, który pobudza wydzielanie mleka w gruczole sutkowym

•         Hormony tropowe działające poprzez zależne gruczoły:

   - hormon adrenokortykotropowy (ACTH) – pobudza rozwój i wydzielanie hormonów kory nadnerczy

   - hormon tyreotropowy (TSH) – pobudza rozwój i wydzielanie hormonów przez tarczycę

   - hormon gonadotropowy (FSH i LH) – działają na jądra i jajniki - pobudzają spermatogenezę w jądrach i dojrzewanie pęcherzyków w jajnikach

SZYSZYNKA – CORPUS PINEALE

•         Leży w międzymózgowiu (nadwzgórzu)

•         Czynność szyszynki:

    - wytwarza hormon melatoninę, który powoduje zmniejszenie pigmentacji skóry

   - hamuje czynność gruczołów płciowych przed okresem dojrzewania

    - koordynuje rytm dobowy (rytm dzień – noc)

GRUCZOŁ TARCZOWY – GLANDULA THYROIDEA

•         Leży w przestrzeni środkowej szyi do przodu od krtani i tchawicy

•         Budowa:

   - 2 płaty boczne prawy i lewy połączone

   - węziną

•         Tarczyca otoczona jest torebką włóknistą

•         Miąższ gruczołu składa się z pęcherzyków, które zawierają  koloid.

CZYNNOŚĆ TARCZYCY

•         Wytwarza trzy hormony:

    - tyroksyna (T4)

    - trójjodotyronina (T3)

    - kalcytonina

•         Hormony tarczycy T3 i T4 wpływają na podstawową przemianę materii a w szczególności na procesy spalania

•         Produkcja hormonów tarczycy uzależniona jest od dostarczania ustrojowi z pokarmami i wodą odpowiedniej ilości jodu

•         Czynność tarczycy, jak również i jej rozwój uzależnione są od wydzielania przez przysadkę hormonu tyreotropowego

•         Kalcytonina zmniejsza stężenie wapnia we krwi. Działa bezpośrednio na kości, hamuje resorpcję wapnia i odwapnienie kości

•         Działa antagonistycznie w stosunku do hormonu przytarczyc

•         Podwyższona zawartość jonów wapniowych we krwi pobudza gruczoł tarczowy do wydzielania kalcytoniny obniżając zawartość jonów wapnia we krwi

NIEDOCZYNNOŚĆ TARCZYCY

•         Niedobór lub brak jodu ogranicza lub uniemożliwia syntezę hormonów, co z kolei obniża spoczynkową przemianę materii tarczyca się powiększa i powstaje wole

•         Jeśli te zaburzenia występują  u osób młodych proces wzrastania jest zahamowany i powstaje wzrost karłowaty.  Zahamowaniu ulega rozwój narządów płciowych, rozwój psychiczny i powstaje obraz matołectwa (kretynizm)

NADCZYNNOŚĆ TARCZYCY

•         Nadmierna produkcja hormonów tarczycy wywołuje objawy nadczynności. Jest to choroba Gravesa-Basedowa

•         Występuje wzmożona przemiana spoczynkowa, wychudzenie, wzmożona pobudliwość układu nerwowego i wytrzeszcz gałek ocznych

GRUCZOŁY PRZYTARCZYCZNE – GLANDULAE PARATHYROIDEAE

•         Jest cztery:

   - gruczoł przytarczyczny górny prawy i lewy

   - gruczoł przytarczyczny dolny prawy i lewy

•         Leżą na powierzchni tylnej płata bocznego gruczołu tarczowego na zewnątrz od torebki otaczającej gruczoł

CZYNNOŚĆ PRZYTARCZYC

•         Wydzielają hormon zwany parathormonem, który reguluje gospodarkę wapnia i fosforu w ustroju.

•         Uwalnia wapń zmagazynowany w kościach, zwiększa jego wchłanianie w jelitach i przyspiesza jego wydalanie z organizmu.

•         Obniżenie stężenia wapnia w osoczu krwi pobudza bezpośrednio przytarczyce do wydzielania parathormonu

•         Usunięcie przytarczyc powoduje obniżenie stężenia wapnia i podwyższenie stężenia fosforu we krwi; w następstwie tego zwiększa się pobudliwość układu nerwowego i mięśniowego i występuje tężyczka

•         Nadmierne wydzielanie hormonu powoduje podwyższenie stężenia jonów wapnia a obniżenie fosforu we krwi; co prowadzi do odwapnienia kości

GRASICA - THYMUS

•         Jest to pierwotny narząd limfatyczno-nabłonkowy

•         Jest położona w dolnej części szyi – część szyjna i w śródpiersiu górnym do tyłu od mostka – część piersiowa

•         Pełny rozwój wykazuje w wieku dziecięcym, po okresie pokwitania zanika i tworzy się grasicze ciało tłuszczowe

BUDOWA GRASICY

•         Składa się z dwóch płatów:

   - płata prawego i lewego

•         Płaty podzielone są na zraziki, które łączą się tkanką łączną

•         W obrazie mikroskopowym wyróżniamy:

   - korę – ma ciemniejsze zabarwienie, które uzależnione jest od gęstego ułożenia limfocytów przede wszystkim limfocytów T

   - rdzeń ma zabarwienie jaśniejsze i spowodowane jest ciałkami grasiczymi albo Hassalla

CZYNNOŚĆ GRASICY

•         W anatomii makroskopowej grasica traktowana jest jako gruczoł dokrewny i przypuszczalnie pobudza wzrastanie

•         W anatomii mikroskopowej jest traktowana jako narząd hematopoetyczny. Z grasicy wyizolowano substancję hormonopodobną (tymozynę), która stymuluje rozwój tkanki limfatycznej

TRZUSTKA - PANCREAS

•         Położona w okolicy nadbrzusza

•         Głowa objęta jest przez dwunastnicę a ogon kończy się we wnęce śledziony

•         Częścią wewnątrzwydzielniczą trzustki są wyspy trzustkowe (Langerhansa), które znajdują się między odcinkami części zewnątrzwydzielniczej

•         W wyspach znajdują się trzy rodzaje komórek: A, B i D

CZYNNOŚĆ TRZUSTKI

•         Komórki A wysepek trzustkowych wydzielają hormon glukagon. Pod jego wpływem glukoza jest uwalniana z glikogenu odłożonego w wątrobie, przechodzi do krwi i podwyższa zawartość glukozy we krwi.

•         Komórki B wysepek trzustkowych wydzielają  hormon insulinę, która zmniejsza stężenie glukozy w surowicy krwi. Pod jej wpływem cukier jest wycofywany z krwi i odkładany w komórkach wątroby w postaci glikogenu jednocześnie glikogen odłożony w mięśniach jest szybciej zużywany (spalany). Insulina ułatwia transport glukozy przez błony komórkowe. Bodźcem do wydzielania insuliny jest hyperglikemia. Brak insuliny w ustroju powoduje cukrzycę

GRUCZOŁY NADNERCZOWE – GLANDULAE SUPRARENALES

•         Leżą na tylnej ścianie jamy brzusznej pierwotnie zaotrzewnowo, na górnym biegunie nerek

•         Każde nadnercze składa się:

   - kory nadnercza

   - rdzenia nadnercza

•         Korę gruczołów nadnerczowych tworzą trzy warstwy:

   - kłębkowata

   - pasmowata

   - siateczkowata

CZYNNOŚĆ KORY NADNERCZA

•         Hormony kory nadnercza dzielą się na trzy grupy:

   - mineralokortykoidy wydzielane przez warstwę kłębkowatą najważniejszym hormonem jest aldosteron - glikokortykoidy, wydzielane przez warstwę pasmowatą, z których najważniejszy jest kortyzol i kortykosteron. Wydzielanie ich jest sterowane przez przedni płat przysadki mózgowej – przez hormon adrenokortykotropowy (ACTH)

   - androgeny – hormony płciowe, wydzielane przez warstwę siateczkowatą

•         Czynność kory nadnerczy jest niezbędna dla utrzymania w ustroju prawidłowej przemiany materii

•         Niewydolność kory nadnerczy prowadzi do choroby Addisona – prowadzi do zaniku aktywności fizycznej i psychicznej, cukrzycy, brązowego zabarwienia skóry, utraty owłosienia

MINERALOKORTYKOIDY

•         Głównym hormonem jest aldosteron

•         Odgrywa on ważną rolę w utrzymaniu równowagi sodowo-potasowej w organizmie oraz zachowaniu prawidłowego ciśnienia krwi i objętości płynu pozakomórkowego

•         Brak tego hormonu powoduje utratę sodu i gromadzenie się potasu w ustroju

•         Nadmierne wydzielanie hormonów powoduje tzw. zespół Conna – nerki zwiększają wydzielanie potasu a jony sodu są zatrzymywane i zostaje zaburzona równowaga gospodarki mineralnej. Następstwem tego jest zmęczenie, bóle mięśniowe, kurcze mięśniowe

GLIKOKORTYKOIDY

•         Głównymi hormonami są kortyzol i kortykosteron

•         Mają one działanie przeciwzapalne, wywierają wpływ na przemianę węglowodanów, białek i tłuszczów w tkankach całego organizmu, utrzymują prawidłową pobudliwość mięśni poprzecznie prążkowanych, gładkich i mięśnia sercowego

•         Nadmierna produkcja tych hormonów prowadzi do zespołu Cushinga – mały wzrost oraz zwiększone odkładanie się tłuszczu (twarz – księżyc w pełni, bawoli kark, otyłość tulowia)

ANDROGENY

•         Androgeny warunkują powstanie u mężczyzn drugorzędowych cech płciowych (prawidłowy rozwój zewnętrznych narządów płciowych, gruczołu krokowego, ustawiają brzmienie głosu itd.), pobudzają ogólny wzrost, zwiększają masę mięśniową

•         Nadmierna produkcja hormonu powoduje zespół nadnerczowo-płciowy, który u chłopców prowadzi do przedwczesnej dojrzałości płciowej a u kobiet do przewagi cech męskich (takich jak silne owłosienie, niski głos, męski typ budowy ciała).

CZYNNOŚĆ RDZENIA NADNERCZY

•         Rdzeń gruczołów nadnerczowych wydziela adrenalinę i noradrenalinę – są to aminy katecholowe

•         Pobudzają one układ nerwowy sympatyczny, przyśpieszają czynność serca, podnoszą ciśnienie krwi i stężenie cukru we krwi

•         Działają na mięśnie gładkie naczyń krwionośnych oraz na mięśnie gładkie narządów

•         Zwiększone stężenie we krwi występuje w czasie wysiłku, w różnych warunkach stresowych, po podaniu nikotyny itd..

MĘSKIE GRUCZOŁY PŁCIOWE JĄDRA - TESTES

•         Są narządami parzystymi, położone są w worku mosznowym

•         Otoczone są błoną białawą, od której w głąb miąższu odchodzą przegródki jądra dzieląc jego miąższ na płaciki jądra.

•         Płaciki zbudowane są kanalików nasiennych krętych,otoczone są luźną tkanką łączną, w której znajdują się komórki śródmiąższowe pełniące funkcję wewnątrzwydzielniczą

CZYNNOŚĆ JĄDER

•         Zasadniczym hormonem wydzielanym przez komórki śródmiąższowe jest testosteron.

•         Wydzielanie testosteronu regulowane jest przez hormony gonadotropowe przysadki

•         Testosteron steruje u mężczyzn rozwojem cech płciowych męskich: wykształcenie się zewnętrznych narządów płciowych, wzrost gruczołu krokowego, pęcherzyków nasiennych a w późniejszym okresie jest odpowiedzialny za wykształcenie się drugorzędowych cech płciowych (owłosienie typu męskiego, barwa głosu)

ŻEŃSKIE GRUCZOŁY PŁCIOWE – JAJNIKI - OVARIA

•         Są narządami parzystymi

•         Leżą wewnątrzotrzewnowo w miednicy mniejszej na jej ścianie bocznej w tzw. dołku jajnikowym tj. w miejscu podziału tętnicy biodrowej wspólnej

•         Składa się z:

   - kory jajnika

   - rdzenia jajnika

CZYNNOŚĆ JAJNIKÓW

•         Hormonami wydzielanymi przez jajnik są:

   - ...