Tony Malim Ann Birch Mison Wadeley Wprowadzenie do psychologii prze�o�yli Jerzy Bobryk Jacek Suchecki Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa 1997 Z orygina�u Perspectives in Psychology Copyright (c) by Tony Malim, Ann Birch and Alison Wadeley 1992 Ali rights reserved ? � First published 1992 by The Macmillan Press Ltd. Houndmills, Basingstoke, Hampshire RG 21 2XS and London Projekt ok�adki i stron tytu�owych Maryna Wi�niewska Redaktor Barbara Dmowska Redaktor techniczny Danuta Jezierska-�aczek Copyright (c) for the Polish edition by Wydawnictwo Naukowe PWN, Sp. z o.o. Warszawa 1994 ISBN 83-01-11626-9 Spis tre�ci Przedmowa 7 Rozdzia� 1. Psychologia: rys historyczny 9 25 1.1. Prapocz�tki 9 1.2. Strukturalizm i funkcjonalizm 12 1.3. Asocjacjonizm i behawioryzm 15 1.4. Psychologia postaci 18 1.5. Psychoanaliza 21 Literatura uzupe�niaj�ca 25 Literatura uzupe�niaj�ca w j�zyku polskim 26 Rozdzia� 2. Kierunki psychologii Wprowadzenie 26 2.1. Podej�cie fizjologiczne 27 2.2. Podej�cie psychoanalityczne 32 2.3. Podej�cie behawiorystyczne (teoria uczenia si�) 2.4. Podej�cie poznawcze 40 2.5. Podej�cie humanistyczne (lub fenomenologiczne) 2.6. Kt�re podej�cie wybra�? 51 Literatura uzupe�niaj�ca 52 Literatura uzupe�niaj�ca w j�zyku polskim 52 Rozdzia� 3. Zagadnienia filozoficzne w psychologii 53 Wprowadzenie 53 3.1. Redukcjonizm 54 3.2. Determinizm i wolna wola 60 3.3. Natura czy wychowanie 68 3.4. Podej�cie idiograficzne i nomotetyczne 78 3.5. �wiadomo�� 85 3.6. Motywacja 91 3.7. Emocje 102 Literatura uzupe�niaj�ca 111 Literatura uzupe�niaj�ca w j�zyku polskim 111 36 46 Rozdzia� 4. Metody bada� 112 4.1. Eksperyment 112 4.2. Metody obserwacji i sonda�u 118 4.3. Metoda studium przypadku 123 4.4. Korelacja 126 4.5. Psychometria 132 Literatura uzupe�niaj�ca 137 Literatura uzupe�niaj�ca w j�zyku polskim 138 Rozdzia� 5. Czym zajmuj� si� psychologowie? 139 Wprowadzenie 139 5.1. Badania podstawowe 140 5.2. Badania stosowane 150 5.3. Specjalizacje zawodowe w psychologii 157 Literatura uzupe�niaj�ca 162 Literatura uzupe�niaj�ca w j�zyku polskim 162 Rozdzia� 6. Psychologia i metoda naukowa 163 Wprowadzenie 163 6.1. Nauka i metoda naukowa 165 6.2. Zwierz�ta w badaniach psychologicznych 176 6.3. Problemy etyczne w badaniach psychologicznych i praktyce Literatura uzupe�niaj�ca 194 Literatura uzupe�niaj�ca w j�zyku polskim 194 Bibliografia 195 Indeks nazwisk 205 185 Indeks rzeczowy 209 Przedmowa Celem ksi��ki jest dostarczenie osobom zainteresowanym psychologi� og�lnej wiedzy z zakresu tej dyscypliny nauki. Rozpoczynamy od zarysu g��wnych szk�l w psychologii od czas�w, kiedy by�a ona ga��zi� filozofii, do jej wyodr�bnienia si� jako niezale�nej nauki. Rozdzia� 2 przedstawia r�ne podej�cia (kierunki), kt�re wyznaczaj� obecny kszta�t teorii i praktyki psychologicznej. W rozdziale 3 omawiamy podstawowe zagadnienia i kontrowersje w psychologii, jak: dziedziczenie czy wychowanie, podej�cie idio-graficzne i nomotetyczne, redukcjonizm, wolna wola a determinizm, �wiadomo�� itp. Rozdzia� 4 zawiera opis i ocen� metod badawczych stosowanych w psychologii. W rozdziale 5 dokonujemy przegl�du mo�liwo�ci pracy zawodowej dla psycholog�w. Rozdzia� 6 po�wi�cony jest krytycznemu om�wieniu statusu naukowego psychologii, bada� na zwierz�tach i kwestii etycznych. Starali�my si� przedstawi� tre�� ksi��ki w spos�b prosty i klarowny, w formie zwi�z�ych podrozdzia��w. Oczywi�cie istnieje cienka granica mi�dzy jasno�ci� i zwi�z�o�ci� a uproszczeniami i niedok�adno�ci�. Nie szcz�dzili�my wysi�k�w, aby unikn�� tych ostatnich. Psychologia jest nauk� bogat� i zr�nicowan�, zawiera wiele z�o�onych poj��. Nie wszystko w niej da si� opisa� skr�towo, tote� na ko�cu ka�dego rozdzia�u podali�my propozycje stosownych lektur uzupe�niaj�cych1. Dla samodzielnych czytelnik�w na pocz�tku ka�dego rozdzia�u zamie�cili�my wykaz umiej�tno�ci, kt�re powinni zdoby� po prze- 1 Podajemy r�wnie� propozycje literatury uzupe�niaj�cej w j�zyku polskim (przyp. t�um.). studiowaniu go, a ka�dy podrozdzia� ko�czymy pytaniami kontrolnymi, kt�re pozwol� czytelnikom oceni� stopie� przyswojenia zawartych w nim tre�ci. Zalecamy lektur� po jednym rozdziale i dwukrotn� pr�b� odpowiedzi na pytania kontrolne - po zako�czeniu lektury i przed przyst�pieniem do nast�pnego rozdzia�u. Mamy nadziej�, �e ksi��ka ta spe�ni oczekiwania czytelnik�w, a tak�e b�dzie przyjemna w lekturze oraz po�yteczna w studiowaniu psychologii. Mo�e by� ona przydatna zar�wno dla os�b pocz�tkuj�cych, jak i bardziej zaznajomionych z problematyk� psychologiczn�. Tony Malim Ann Birch Alison Wadeley Rozdzia� 1 Psychologia: rys historyczny Po przeczytaniu tego rozdzia�u powiniene� umie�: 1. Poda� definicj� psychologii. 2. Naszkicowa� historyczny rozw�j psychologii od jej korzeni filozoficznych do jej wy�onienia si� jako osobnej dyscypliny naukowej. 3. Rozumie� koncepcje danych szk� psychologicznych. 4. Opisa� i dokona� oceny takich szk�, jak: strukturalizm, funkcjonalizm, beha- wioryzm, psychologia Gestalt i psychoanaliza. 5. Scharakteryzowa� udzia� tych szk� w rozwoju wsp�czesnej psychologii. 1.1. Prapocz�tki Czym jest psychologia? Wed�ug najpowszechniej przyj�tej definicji psychologia jest naukowym studium zachowania i do�wiadczenia. Oznacza to, �e poprzez systematyczne badania psychologowie zmierzaj� do wyja�nienia, w jaki spos�b istoty ludzkie oraz niekt�re zwierz�ta zachowuj� si� i jak w ich do�wiadczeniu przedstawiaj� im si� cechy otaczaj�cego �wiata. Ta pozornie nieco uproszczona i bezpo�rednia definicja wymaga dalszych wyja�nie�, je�eli czytelnik ma uzyska� rzetelny obraz natury psychologii; w istocie ca�a powy�sza ksi��ka jest takim w�a�nie wyja�nieniem. Celem tego rozdzia�u jest kr�tki zarys dziej�w psychologii oraz przegl�d znacz�cych wydarze� w historii tej dyscypliny a� do po�owy dwudziestego wieku. Historia psychologii jako odr�bnej dyscypliny naukowej jest kr�tka - ma niewiele ponad sto lat. Natomiast historia psychologii uprawianej w ramach filozofii rozpoczyna, si� w czasach Platona i Arystotelesa. S�owo "psychologia" pochodzi z j�zyka greckiego, grecki termin "psyche" oznacza "umys�" lub "dusz�", "logos" za� mo�na prze�o�y� jako "badanie" lub "dziedzin� wiedzy", ca�a nazwa oznacza zatem "badanie umys�u". Ta definicja ilustruje, czym zajmowa�a si� psychologia a� do ko�ca dziewi�tnastego wieku. Wtedy to, w roku 1879, Wilhelm Wundt otworzy� w Lipsku pierwsze laboratorium psychologiczne. Panuje powszechne przekonanie, �e w�a�nie to wydarzenie by�o zwiastunem wyodr�bnienia si� psychologii jako samodzielnej dyscypliny naukowej. Przedtem psychologia by�a uznawana za ga��� filozofii. Celowe b�dzie jednak, zanim prze�ledzimy rozw�j psychologii jako odr�bnej dyscypliny naukowej, kr�tkie przeanalizowanie wp�yw�w, jakie mia�y na ni� pewne koncepcje filozoficzne. Psychologia przednaukowa Francuski filozof racjonalista Ren� Descartes (1596-1650) mia� istotny wp�yw na powstanie psychologii jako dziedziny refleksji odr�bnej od refleksji filozoficznej. Przed Kartezjuszem filozofowie sk�onni byli widzie� ludzi jako tajemniczy i szczeg�lny efekt boskiej woli tworzenia, a ludzkie �ycie umys�owe zdawa�o si� by� zjawiskiem wymykaj�cym si� racjonalnej analizie. Inspirowany wsp�czesnymi mu odkryciami w dziedzinie medycyny, szczeg�lnie odkryciem przez Harveya systemu kr��enia krwi, Descartes przyj�� postaw� badacza analityka. Wyznawa� pogl�d, �e cz�owiek jest rodzajem maszyny, kt�r� mo�na bada� i kt�rej dzia�anie mo�na zrozumie� i wyja�ni�. W swej teorii dualistycznej rozr�nia� umys� (my�lenie, pami�tanie, poznawanie) oraz cia�o (procesy fizjologiczne). Wzajemne oddzia�ywanie cia�a i umys�u odbywa si� - jak s�dzi� Kartezjusz - w m�zgu, a szyszynka, kt�ra (jak to dzi� wiemy - przyp. t�um.) steruje aktywno�ci� hormonaln�, jest siedliskiem ludzkiego umys�u. Wiek siedemnasty by� te� �wiadkiem narodzin brytyjskiego em-piryzmu, kierunku, jaki stworzy�a grupa filozof�w, z kt�rych najbardziej znani to John Locke i Thomas Hobbes. Empiry�ci pr�bowali zrozumie�, czym jest umys�, opieraj�c si� bardziej na systematycznych 10 i i obiektywnych metodach badawczych ni� na spekulacji lub intuicji. �ycie umys�owe, jak utrzymywali, sk�ada si� z "idei", kt�re powstaj� z do�wiadcze� zmys�owych przedostaj�cych si� do umys�u jako spostrze�enia. W odr�nieniu od Kartezjusza, kt�ry s�dzi�, �e rodzimy si� z pewnymi poj�ciami, empiry�ci widzieli rozw�j umys�owy jako rezultat do�wiadczenia i interakcji ze �rodowiskiem. Sp�r pomi�dzy em-piryzmem a racjonalizmem zaowocowa� nast�pnie badaniami ustalaj�cymi udzia� czynnik�w genetycznych i �rodowiskowych w rozwoju psychicznym (patrz rozdz. 3.3). Na pocz�tku dziewi�tnastego wieku coraz g�o�niej zacz�to wyra�a� opini�, �e badania ludzkiego umys�u wymagaj� szczeg�lnej uwagi i wyodr�bnienia ich z og�lnej refleksji filozoficznej. Pierwsze kroki poczyni�a w tym kierunku grupa niemieckich fizjolog�w: E. H. We-ber, badaj�cy wra�liwo�� receptor�w mieszcz�cych si� w mi�niach, H. Helmholz, kt�ry dokona� niekwestionowanego odkrycia w dziedzinie psychologii widzenia i s�yszenia, G. T. Fechner, kt�ry bada� progi r�nicy percepcji wzrokowej. Jak to dzi� wiemy, odkrycia wymienionych badaczy mia�y wielki wp�yw na rozw�j psychologii. Psychologia naukowa Jak wspomnieli�my, za�o�enie przez Wundta w 1879 r. w Lipsku laboratorium jest powszechnie kojarzone z usamodzielnieniem si� psychologii jako nauki. Warto jednak, przed zapoznaniem si� z pracami Wundta i jemu wsp�czesnych, rozwa�y� specyfik� poszczeg�lnych szk� psychologicznych. Szko�y w psychologii W psychologii, w miar� j...
makina