Zakres tego, co Wspólnota Europejska (WE) może, a czego nie może wynika z przepisów Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (w skrócie: TWE). Akt ten jest głównym źródłem wiedzy pozwalającej wyznaczyć granicę kompetencji Wspólnoty. Przepisy te określają działania, które mogą być przez WE podjęte oraz procedur, za pomocą których mogą być one wykonywane. Rezultatem wykorzystania przez Wspólnotę jej kompetencji jest zwykle akt prawny przyjęty przez odpowiednie instytucje Wspólnoty Europejskiej - Radę działającą z Parlamentem, Radę, lub Komisję. Owo wykorzystanie kompetencji może mieć również postać międzynarodową - tu Wspólnota ma możliwość zawierania umów z innymi państwami lub organizacjami międzynarodowymi. Zastrzeżenie w danej sferze wyłącznych kompetencji dla Wspólnoty oznacza, iż żadne władze państw członkowskich nie mogą regulować tej sfery. Tym bardziej nie mogą tego czynić gminy.
Wyłączny charakter kompetencji Wspólnoty (a więc taki, gdzie państwa członkowskie nie mogą nic regulować) czy ich charakter niewyłączny (a więc taki, gdy zarówno sama Wspólnota, jak i jej państwa członkowskie, razem lub osobno mogą stanowić prawo i podejmować inne działania) nie wynika tylko z przepisów TWE, ale może zależeć także od zakresu środków, które zostały już przyjęte przez jej organy w celu zastosowania tych przepisów. Owe środki muszą być jednak tego rodzaju, iż w praktyce pozbawiają państwa członkowskie zakresu kompetencji, z których przedtem mogły one tymczasowo korzystać.
Warto jednak pamiętać, iż kompetencje wyłączne WE nie są tak znaczne, jak się to niekiedy przedstawia. Ponadto bardzo ważną ochroną kompetencji państw członkowskich jest zasada subsydiarności określona w art. 5 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, która wymaga od instytucji tej Wspólnoty, by podejmowała ona jedynie takie działania, które pozwalają osiągnąć dany cel tylko na jej poziomie - a więc wtedy, gdy same państwa członkowskie nie mogłyby sobie poradzić z ich realizacją. Jako taka, zasada subsydiarności stanowi w praktyce państw członkowskich UE (a również w polskiej praktyce ustrojowej) także istotny wyznacznik rozdziału kompetencji pomiędzy władzami centralnymi a władzami regionalnymi i lokalnymi.
Mówiąc o kompetencjach Wspólnoty, nie bez ważnego powodu nawiązuje się w pierwszym rzędzie do jej zadań oraz procedur, za pomocą których mogą być one osiągnięte - nie zaś do konkretnych obszarów, takich jak transport, rolnictwo, ochrona środowiska itd. To pierwsze ujęcie jest po prostu najwłaściwsze. Przy określeniu kompetencji Wspólnoty bardzo ważną kwestią jest: po pierwsze, stwierdzenie czy dane zadanie nie zostało zastrzeżone do wyłącznego decydowania przez państwa członkowskie; po drugie, czy cele Traktatu mogą rzeczywiście zostać osiągnięte poprzez wykorzystanie przez Wspólnotę jej uprawnień; po trzecie zaś, czy zastosowane środki będą zgodne zarówno z procedurami określonymi w Traktacie, jak i z innymi warunkami korzystania z kompetencji wyznaczonymi w tym akcie.
Istotnym pozaprawnym ograniczeniem realnych kompetencji Wspólnoty i to nawet w sprawach, w których nie ma co do ich istnienia żadnych wątpliwości, mogą być uwarunkowania polityczne. Biorąc to pod uwagę można stwierdzić, iż prawodawca wspólnotowy ma w ocenie swoich możliwości działania sporą swobodę i często musi brać pod uwagę uwarunkowania pozaprawne. Innymi słowy, powstrzymuje się on od działania wtedy, gdy co prawda przysługują mu kompetencje prawotwórcze, ale klimat polityczny nie sprzyja wykorzystaniu ich w jakiejś sprawie. Zwykle na określenie owego klimatu używa się takich zwrotów, jak np. "brak woli politycznej".
Podstawą działania Rady Europejskiej jest art. 4 Traktatu o Unii Europejskiej, który przewiduje, iż organ ten będzie "(...) nadawał Unii Europejskiej konieczny impuls jej rozwoju oraz określał ogólne wskazówki polityczne w tym zakresie (...)". Jest to więc organ natury politycznej - o równie "politycznych" prerogatywach.
W skład Rady Europejskiej wchodzą każdorazowi szefowie państw i rządów państw członkowskich oraz przewodniczący Komisji Europejskiej. W obradach towarzyszą im ministrowie spraw zagranicznych i jeden z członków Komisji. Rada zbiera się co najmniej dwa razy do roku. Rada nie ma stałej siedziby - jest nią każdorazowo stolica lub jedno z miast państwa, które w danym półroczu sprawuje przewodnictwo (prezydencję) Unii Europejskiej.
Jako organ polityczny Unii Europejskiej, Rada Europejska w zasadzie nie uchwala aktów prawnych. Działa ona na zasadzie osiągania zgody politycznej dotyczącej kwestii o kluczowym znaczeniu dla dalszego rozwoju integracji. W szczególności zajmuje się dyskusją i ewentualnie aprobatą propozycji programowych formułowanych przez Komisję (np. w postaci tzw. "Białych Ksiąg", zawierających wewnętrznie spójne propozycje rozwiązania określonych kwestii istotnych dla integracji europejskiej, które w końcu mogą, ale nie muszą, być rozpisane na język aktów prawnych). Rada ta ma także możliwość występowania z propozycjami aktów prawnych, a nawet całych ich pakietów, odnoszących się do najważniejszych kierunków rozwojowych Unii Europejskiej.
Z punktu widzenia gmin decyzje Rady Europejskiej mogą mieć pewne znaczenie dla określenia strategicznych kierunków integracji. Gdy jednak idzie o bieżące zarządzanie gminą i wykonywanie jej zadań, jak również o krótko- i średniookresowe planowanie akty Rady Europejskiej nie mają zbyt dużego dla gmin znaczenia.
Komitet Stałych Przedstawicieli, w skrócie zwany także - i to również w publikacjach polskich - COREPER, jest organem pomocniczym Rady, działającym na podstawie art. 207(1) Traktatu. Ten raczej zdawkowy przepis przewiduje, iż COREPER jest odpowiedzialny za przygotowanie pracy Rady oraz za wykonywanie zadań przez nią mu powierzonych. Przytoczony przepis nie stanowi dobrego opisu rzeczywistego działania i organizacji tego organu. W istocie bowiem w Unii Europejskiej działają dwa komitety stałych przedstawicieli - zajmujący się sprawami ogólnymi COREPER II (złożony z ambasadorów państw członkowskich UE), oraz COREPER I, w skład którego wchodzą zastępcy stałych przedstawicieli. To drugie ciało wykonuje zadania o charakterze administracyjnym i technicznym. Podobne funkcje co COREPER pełni w zakresie spraw dotyczących rolnictwa (ale jedynie w odniesieniu do spraw dotyczących pozaweterynaryjnych jego aspektów, jak również kwestii ochrony roślin) Specjalny Komitet do Spraw Rolnictwa. Znaczenie tego Komitetu jest duże, zwłaszcza gdy dostrzeże się fakt, że to w jego ramach przygotowywano np. strategię zwalczania skutków tzw. choroby szalonych krów (BSE). COREPER I ma spotkania raz w tygodniu - zwykle w środy, ale czasami w piątki. COREPER II obraduje w czwartki, chyba że spotkanie poprzedza Radę ECOFIN - wtedy spotkanie ma miejsce w środę. SCA spotyka się - podobnie jak COREPER I - w środy, a czasami w piątki.
Najistotniejszą funkcją COREPER oraz SCA jest przygotowanie obrad Rady. Jest ona przecież organem nie obradującym stale, a więc jej zazwyczaj krótkie spotkania muszą być poświęcane kwestiom o najwyższym ładunku politycznym - sprawom, w których kompromis może być osiągnięty na bardzo wysokim szczeblu decyzyjnym. Pozostałe problemy o mniejszym ładunku politycznym (a więc dające większą możliwość wcześniejszego uzgodnienia) są załatwiane właśnie przez COREPER bądź SCA. Ponadto istotną funkcją tego organu jest przygotowywanie dla Rady opracowań dotyczących kwestii będących przedmiotem jej obrad.
Opracowania są przygotowywane w formie dossiers (czyli zbiorów krótkich not na temat poszczególnych problemów). Obrady COREPERU II przygotowuje tzw. Grupa Antici, składająca się z urzędników stałych przedstawicielstw krajów członkowskich UE w Brukseli, którzy w przeddzień każdej Rady są powiadamiani przez prezydencję Rady o planie jej obrad oraz innych ważnych jej zamiarach. Właśnie z tego powodu urzędnicy należący do Grupy Antici są ważnym źródłem informacji o istotnych kwestiach dotyczących procesu decyzyjnego w danej sprawie - zwykle przeto sporządzają raporty dla stałych przedstawicielstw, w których pracują dając przy tym szansę na modyfikację stanowisk lub ostatnie uzgodnienia krajowe wręcz na chwilę przed obradami Rady. Analogiczną rolę w COREPER II pełni tzw. Grupa Martens.
Wszystkie kwestie załatwiane przez COREPER dzielą się na dwie części:
a. część I, w której znajdują się sprawy i decyzje uzgodnione - nie wymagające dalszych dyskusji, ale przekazywane na poziom ministerialny (do Rady) do akceptacji politycznej - kwestie należące do tej części są oznaczane dla ministrów jako tzw. punkty A,
b. część II, w której znajdują się sprawy i decyzje wymagające dalszych dyskusji i uzgodnienia przez samych ministrów obradujących w Radzie (określane jako tzw. punkty B).
Komitet Gospodarczy i Finansowy (KGF) jest organem doradczym, który składa się najwyżej z 34 członków mianowanych przez państwa członkowskie, Komisję oraz Europejski Bank Centralny. Każdy z tych podmiotów może mianować do 2 przedstawicieli w KGF. Komitet Gospodarczy i Finansowy ma następujące zadania:
a. kierowanie do Rady oraz Komisji opinii sporządzanych na żądanie tych organów lub z własnej inicjatywy,
b. obserwowanie sytuacji gospodarczej i finansowej państw członkowskich oraz Wspólnoty (w szczególności w odniesieniu do ich stosunków finansowych wobec krajów trzecich i instytucji międzynarodowych) oraz składanie w tej sprawie okresowych sprawozdań Radzie i Komisji,
c. branie udziału w przygotowaniach określonych środków gospodarczych i prawnych Rady niezbędnych do stworzenia pełnej unii gospodarczej i walutowej,
d. prowadzenie analiz oraz sporządzanie, przynajmniej raz do roku, sprawozdania kierowanego do Rady i Komisji o sytuacji w zakresie swobody przepływu kapitału oraz swobody płatności, z uwzględnieniem rezultatów stosowania przepisów Traktatu oraz środków przyjętych przez Radę.
Komitet Gospodarczy i Finansowy ma także ważne zadanie w odniesieniu do państw objętych regulacją szczególną, tzn. tych krajów członkowskich, które nie przyjęły jednolitej waluty euro. Polega ono przede wszystkim na obserwowaniu ich polityki pieniężnej i finansowej oraz funkcjonowania ich systemów płatniczych. W tym zakresie KGF składa następnie sprawozdania Radzie.
Europejski Bank Centralny (EBC) jest instytucją stosunkowo nową. Został bowiem powołany do życia 1 czerwca 1998 r. Od 1 stycznia 1999 r. zaczął prowadzić - w ramach szerszej struktury zwanej Europejskim Systemem Banków Centralnych - jednolitą politykę pieniężną i walutową dla tych państw, które przyjęły wspólną walutę europejską euro.
Podstawowym celem traktatowym, jaki musi osiągnąć Europejski Bank Centralny jest stabilizacja cen. Realizacji tego zadania służy szereg zabezpieczeń niezależności EBC, który w wykonywaniu swoich kompetencji nie może być przedmiotem formalnych nacisków ze strony rządów państw członkowskich lub organów Wspólnoty
Podstawą działania Europejskiego Banku Inwestycyjnego (EBI), są traktatowe przepisy art. 9, art. 266 oraz 267, jak również załączone do Traktatu postanowienia jego Statutu. Siedzibą EBI jest Luksemburg. Europejski Bank Inwestycyjny jest bankiem międzypaństwowym (a więc nie jest instytucją Wspólnoty), działającym nie zaś dla zysku, ale w celu wspomagania inwestycji ważnych dla Unii Europejskiej.
Podstawowym zadaniem EBI jest - jak to precyzuje art. 267 Traktatu - "przyczynianie się - poprzez wykorzystywanie rynku kapitałowego i aktywizowanie własnych zasobów - do zrównoważonego i ustabilizowanego rozwoju wspólnego rynku z korzyścią dla Wspólnoty".
W tym celu Europejski Bank Inwestycyjny udziela kredytów i gwarancji ułatwiających finansowanie projektów realizowanych w regionach mniej rozwiniętych - jego działalność dotyczy więc również gmin. Poprzez swoje wsparcie EBI umożliwia także realizację przedsięwzięć na dużą skalę lub o małych możliwościach szybkiego zwrotu kapitału (tj. takich, które ze względu na wielkość koniecznego zaangażowania banków lub swoją naturę są niechętnie finansowane przez banki komercyjne). Europejski Bank Inwestycyjny odgrywa także bardzo poważną rolę w finansowaniu takich projektów, które leżą w interesie kilku państw członkowskich.
Podstawowe zadania Europejskiego Banku Inwestycyjnego czynią zeń instytucję uzupełniającą możliwości finansowania inwestycji w poszczególnych krajach członkowskich Unii Europejskiej czy to z ich własnych zasobów, czy też w oparciu o środki działających w UE przedsiębiorstw i banków komercyjnych. Polityka kredytowa EBI jest uważana za raczej konserwatywną, co powoduje, iż Wspólnota uzupełniła system finansowego wsparcia projektów inwestycyjnych o dużym znaczeniu dla jej rozwoju poprzez wprowadzenie dodatkowego instrumentu w postaci środków Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego (działającego jako fundusz gwarancji dla kredytów udzielanych przez EBI, a nawet przez banki komercyjne).
Podstawą działania Rady (Council) jest Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską oraz jej własny regulamin. Jej siedzibą jest Bruksela, chociaż z pewną regularnością Rada spotyka się także w Luksemburgu, a może też wyznaczyć sobie inne miejsce obrad.
Rada jest organem kolegialnym o charakterze międzyrządowym - w jej skład wchodzą bowiem ministrowie resortowi każdego państwa członkowskiego. Oznacza to, iż może się ona składać np. z ministrów rolnictwa wszystkich krajów członkowskich, ministrów właściwych do spraw ochrony środowiska, ministrów gospodarek itd., stosownie do zakresu spraw mających być przedmiotem obrad Rady. Jak obliczono, zbierała się ona dotychczas w około 40 różnych składach.
Bardzo ważną cechą Rady Unii Europejskiej jest to, iż jest to organ, w którym mają być reprezentowane stanowiska poszczególnych państw członkowskich (poprzez delegowanych do niej członków gabinetów tych krajów), a niekoniecznie interes Wspólnoty jako całości (chociaż możliwość powołania się na to dobro w trakcie obrad Rady jest bardzo istotną okolicznością negocjacyjną). Jest to cecha, która bardzo różni ją od Komisji Europejskiej (o której można przeczytać dalej).
Rada nie jest organem obradującym stale. Zbiera się ona na podstawie harmonogramu ustalonego na początku każdej półrocznej kadencji jej przewodniczącego (na wybór którego zgodę muszą wyrazić uczestniczące w niej państwa członkowskie). To on organizuje również każdorazowe obrady Rady. Jego zadaniem jest także reprezentowanie tego organu na zewnątrz. Administracją Rady zajmuje się Sekretariat Generalny kierowany przez Sekretarza. W pewnym - niedużym zresztą - uproszczeniu można powiedzieć, iż jest to urząd Rady.
Rada jest głównym organem prawodawczym Unii Europejskiej. Wydając swoje akty prawotwórcze współdziała z Parlamentem Europejskim a nawet często wydaje z nim wspólnie akty prawne.
Powierzenie głównych kompetencji prawodawczych Radzie jest cechą odróżniającą sposób działania prawotwórczego Unii Europejskiej od sposobu działania państw członkowskich (w których działalność legislacyjna w podstawowym zakresie należy do organów pochodzących z wyborów - parlamentów).
Formalnie rzecz biorąc w większości procedur legislacyjnych wykorzystywanych w UE (z wyjątkiem rzadko stosowanej, tzw. procedury zgody)1 Rada nie ma inicjatywy prawodawczej - ma ją Komisja. Rada może jednak spowodować, by Komisja dokonała analizy określonego problemu oraz przedłożyła jej stosowne w tym względzie wnioski i propozycje. Rezultatem wspomnianej analizy i treścią propozycji może być wtedy przedłożenie Radzie projektu aktu prawnego. W takiej sytuacji - z perspektywy ex post - mówi się o tzw. pośredniej inicjatywie prawodawczej.
Rada ma także istotne prerogatywy dotyczące określania składu lub organizacji innych organów Wspólnoty. Mogą się one przejawiać w bardzo różny sposób, w tym poprzez nadawanie bądź zatwierdzanie ich statutów i regulaminów, mianowanie członków, ustalania wynagrodzeń itp.
Do ważnych funkcji Rady należy koordynacja ogólnych polityk gospodarczych państw członkowskich. W tym zakresie jest ona zarówno forum ich współpracy, jak również źródłem wskazań mających w znacznym stopniu charakter normatywny - tzw. "ogólnych wskazówek" dotyczących polityk makroekonomicznych oraz kursowych (w tym drugim przypadku skierowanych jednak jedynie do państw, które nie przyjęły jednolitej waluty europejskiej - euro).
Rada jest także liczącym się organem międzynarodowej współpracy gospodarczej. Ta grupa jej kompetencji wyraża się w szczególności w określaniu przez nią mandatów i stanowisk negocjacyjnych dla Komisji, jak również (w wielu przypadkach) zawieraniu przez nią uzgodnionych już traktatów.
Zgodnie z art. 205 Traktatu, zwykłym trybem podejmowania przez Radę decyzji (w szerokim rozumieniu tego słowa) jest głosowanie większością głosów. Przepisy traktatowe wprowadzają jednak od tej zasady bardzo wiele wyjątków przewidujących głosowanie jednomyślne lub kwalifikowaną większością głosów. Te szczególne zasady dotyczą w szczególności uchwalanych przez Radę aktów prawnych.
Głosowanie większością kwalifikowaną polega na tym, iż każde z państw ma przypisaną w Traktacie liczbę głosów, która - generalnie rzecz biorąc - zależy od jego wielkości oraz siły gospodarczej i demograficznej. Tak więc polega to na takim liczeniu głosów, w którym waga poszczególnych państw jest różna. Traktat Nicejski z 2001 r. wprowadził następujący, docelowy rozkład głosów, który ma obowiązywać po przyjęciu nowych członków, najwcześniej jednak od 1 stycznia 2005r.:
Traktat Nicejski wprowadził także trzy rodzaje procedur głosowania większością kwalifikowaną, które będą obowiązywać po docelowym rozszerzeniu Unii Europejskiej:
a. jeżeli dany akt uchwalany jest na podstawie propozycji Komisji - większość tę uzyskuje on wtedy, gdy za jego przyjęciem jest 258 głosów w Radzie, oddanych przez większość państw,
b. w innych przypadkach - większość dany akt uzyskuje wtedy, gdy co najmniej 2/3 państw oddało za nim 258 głosów,
c. jeżeli decyzja Rady (a więc nie jaki bądź akt, ale jedynie taki, który jest konkretny i indywidualny) ma być przyjęta większością głosów, jakikolwiek członek Rady może zażądać, by do jego przyjęcia zastosowano obostrzony wymóg większości 258 głosów w Radzie oddanych przez państwa, których populacja wynosi co najmniej 62% ogólnej liczby mieszkańców Unii Europejskiej.
Głosowanie większością kwalifikowaną jest obecnie dominujące w odniesieniu do większości spraw objętych działalnością prawotwórczą Rady. Traktat Nicejski znacząco poszerzył zakres stosowania tej procedury kosztem głosowania jednomyślnego. Ważnymi obszarami, w których nawet obecnie obowiązuje przyjmowanie aktów prawnych na zasadzie jednomyślnego głosowania w Radzie, są m. in. polityka podatkowa oraz polityka zabezpieczenia społecznego.
Rada wydaje samodzielnie lub razem z Parlamentem Europejskim wiążące rozporządzenia, dyrektywy i decyzje. Uchwala także niewiążące ze swej natury zalecenia, a ponadto formułuje nie obowiązujące bezwzględnie, opinie, wnioski i uchwały.
Gminy mogą starać się wpływać na Radę przede wszystkim poprzez krajowego ministra resortowego.
Ogólnie rzecz biorąc, Komisja działa na podstawie Traktatu, szczególnie zaś jego art. 211-219. Zgodnie z tym pierwszym przepisem, ma ona następujące zadania, wypełniane w celu zapewnienia sprawnego działania i rozwoju wspólnego rynku:
a. zapewnianie przestrzegania przepisów Traktatu oraz środków podjętych przez instytucje Wspólnoty w celu ich wykonania,
b. formułowanie zaleceń i opinii w sprawach dotyczących wszelkich postanowień Traktatu - i to także z własnej inicjatywy,
c. podejmowanie - w granicach wyznaczonych przez Traktat - decyzji oraz uczestniczenie w procesach decyzyjnych odnoszących się do środków, które zamierza zastosować Rada lub Parlament Europejski,
d. wykonywanie kompetencji delegowanych do niej przez Radę w granicach tej delegacji.
Siedzibą Komisji jest Bruksela, chociaż niektóre z jej wydziałów mają swe biura w Luksemburgu. Tam np. mieści się ważny dla polityki informacyjnej Unii Europejskiej Urząd Oficjalnych Publikacji.
Komisja składa się obecnie z 20 członków (komisarzy), których kadencja (odnawialna) trwa 5 lat. Zgodnie z art. 213 zd. 2 Traktatu, liczba komisarzy może zostać zmieniona na mocy jednomyślnej decyzji Rady. Może także ulec zmianie w wyniku modyfikacji samego Traktatu. Obecnie w skład Komisji wchodzi przynajmniej po jednym obywatelu każdego państwa członkowskiego, z tym, że duże kraje - Francja, Hiszpania, Niemcy, Włochy i Wielka Brytania - mają po 2 komisarzy. Każdy z komisarzy musi mieć - jak to określa Traktat - "odpowiednie kwalifikacje" oraz dawać rękojmię niezależności. Powołanie Komisji następuje w ten sposób, że rządy państw członkowskich uzgadniają między sobą i wyznaczają kandydata na przewodniczącego. Na jego nominację musi wyrazić zgodę Parlament Europejski. Następnie rządy państw członkowskich, wspólnie z kandydatem na przewodniczącego, wyznaczają pozostałe osoby, które chcą mianować członkami Komisji. Tak ustalony skład Komisji jest następnie jako całość poddawany zatwierdzeniu przez Parlament Europejski. Ten podejmuje decyzję po indywidualnych przesłuchaniach poszczególnych kandydatów na członków Komisji. Po zatwierdzeniu przez Parlament wszyscy członkowie Komisji uzyskują, na mocy wspólnej zgody państw członkowskich, formalne mianowanie. Komisarze są odpowiedzialni za funkcjonowanie poszczególnych dziedzin, w których Komisja wypełnia swoje zadania. Kierują oni pracą jednego lub wielu tzw. dyrektoriatów generalnych, tj. wyspecjalizowanych urzędów wspomagających działanie Komisarzy, które z kolej podzielone są na departamenty (wydziały).
W przyszłości skład Komisji ulegnie zmianie - w pierwszym okresie po rozszerzeniu każde z państw członkowskich będzie delegowało do Komisji po jednym kandydacie. Docelowo planuje się, by liczba członków tego organu nie przekraczała 20 osób, co najprawdopodobniej spowoduje, iż niektóre mniejsze kraje członkowskie będą musiały wspólnie desygnować kandydatów na komisarzy.
Bardzo ważną cechą Komisji jest jej ponadnarodowy charakter. Wyraża się on tym, że choć kandydaci na komisarzy są nominowani przez państwa członkowskie, to jednak sprawując już swoje funkcje korzystają z pełnej od tych krajów niezależności. W wykonywaniu obowiązków muszą się oni jedynie kierować ogólnym interesem Wspólnoty.
Często mówi się, że Komisja jest "strażnikiem traktatów" oraz "sumieniem Wspólnoty". Takie określenia wynikają ze szczególnych funkcji tego organu - realizacji, reprezentacji i ochrony interesu wspólnego (a więc interesu Wspólnoty) ma zdecydowane pierwszeństwo przed partykularnymi niekiedy interesami państw członkowskich. Ta rola szczególnie wyróżnia Komisję oraz skutkuje tym, iż ma ona znaczny autorytet nie tylko w samych strukturach instytucjonalnych i politycznych Unii Europejskiej, ale także w społeczeństwach państw członkowskich.
Komisja wydaje różnorodne akty prawne o charakterze wiążącym: rozporządzenia, dyrektywy oraz decyzje (z czego gminy mogą być związane jedynie rozporządzeniami oraz decyzjami). Inne akty wydawane przez ten organ, już nie mające wiążącego charakteru, to zalecenia i opinie. Komisja wydaje także takie akty, jak obwieszczenia, komunikaty, dokumenty robocze, oraz różnego rodzaju opracowania dotyczące proponowanych przyszłych kierunków działania Unii Europejskiej, które przybierają postać tzw. "Zielonych Ksiąg" lub "Białych Ksiąg".
Gminy mogą się komunikować bezpośrednio z Komisją - konkretnie z jej urzędnikami zajmującymi się sprawami je interesującymi. Komisja jest w tym zakresie uważana za instytucję bardzo otwartą.
Podstawą działania Parlamentu Europejskiego są przepisy Traktatu (szczególnie art. 189-201) oraz postanowienia aktu regulującego jego wewnętrzne działanie - Reguł Postępowania (regulaminu). Parlament jest jedynym organem Wspólnoty, który już od 1979 r. pochodzi z powszechnych i bezpośrednich wyborów w całej Unii Europejskiej (ale przy zastosowaniu krajowych rozwiązań dotyczących szczegółowych kwestii proceduralnych). Traktat gwarantuje wszystkim obywatelom Unii Europejskiej czynne i bierne prawo wyborcze do Parlamentu Europejskiego. Oznacza to, iż korzysta z niego w pełnym zakresie również obywatel państwa członkowskiego zamieszkujący w innym kraju UE.
Siedzibą Parlamentu Europejskiego jest Strasbourg. Tam odbywają się wszystkie sesje plenarne. Niekiedy pewne sesje odbywają w Brukseli. Urząd zajmujący się obsługą Parlamentu - Sekretariat Generalny - ma natomiast swoją siedzibę w Luksemburgu.
Parlament jest jednoizbowy. Liczy obecnie 626 deputowanych pochodzących z wyborów przeprowadzanych we wszystkich państwach członkowskich UE, stosownie do regulacji krajowych w tym zakresie (co oznacza, iż Polska będzie musiała opracować własną ustawę dotyczącą wyborów do Parlamentu Europejskiego). Europejscy deputowani są ugrupowani wg przynależności partyjnej, a nie narodowej. Kadencja Parlamentu Europejskiego wynosi pięć lat i nie może być skrócona przez wcześniejsze rozwiązanie tego organu. Parlament ma więc charakter ponadnarodowy, gdyż nie są tam reprezentowane poszczególne państwa członkowskie, lecz ich obywatele. Udział poszczególnych krajów w Parlamencie jest zróżnicowany. Wyborcy krajów o większej ludności mają prawo wybrać większą liczbę deputowanych, państwa mniejsze - mniejszą. W Parlamencie reprezentowanych jest wiele partii politycznych, zaś posłowie mogą tworzyć frakcje - tak więc największe znaczenie mają w nim podziały polityczne, a nie narodowe. Traktat Nicejski przewiduje, że docelowo rozdysponowanie miejsc w Parlamencie Europejskim przypadających poszczególnym państwom członkowskim będzie kształtowało się w sposób następujący:
Deputowani do Parlamentu Europejskiego wykonują swój mandat niezależnie. Innymi słowy, nie mogą być związani instrukcjami rządów państw, z których zostali wybrani, ani ich obywateli.
Pierwotna, przede wszystkim doradcza rola Parlamentu Europejskiego uległa z czasem zmianie. Pomimo tego, iż nie jest on głównym organem prawodawczym Wspólnoty (jest nim Rada), a przez to nie realizuje się w jej strukturach klasyczny trójpodział władz, w ostatnich 15-20 latach wyraźnie zaznaczył się proces poszerzania kompetencji Parlamentu. Wyrażał się on w zwiększeniu możliwości korzystania z pośredniej inicjatywy prawodawczej (poprzez zwracanie się do Komisji o sporządzanie przez nią wniosków dotyczących tych spraw, wobec których istnieje - zdaniem Parlamentu - potrzeba interwencji prawodawczej) oraz w zwiększaniu jego udziału w procedurach legislacyjnych. Proces ten zauważalny był zwłaszcza po 1986 r., w związku ze zmianami systemu prawnego Unii Europejskiej wprowadzonymi w specjalnych traktatach: w Jednolitym Akcie Europejskim (1986 r.), Traktacie o Unii Europejskiej (1991r.), Traktacie Amsterdamskim (1997 r.), jak również w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości (o którym to organie mowa jest dalej).
W zależności od materii podlegającej regulacji, zastosowanie mają cztery główne procedury legislacyjne, w których kompetencje Parlamentu Europejskiego zostały różnie zdefiniowane. Po pierwsze, Parlament może udzielać zgody na podjęcie jakiegoś środka. Na przykład na podstawie art. 300(3) zdanie 2 TWE, bez jego zgody Wspólnota nie może zawrzeć traktatów o stowarzyszeniu z innymi państwami. Po drugie, w tzw. procedurze współdecydowania (art. 248) uprawnienia Parlamentu są tak ukształtowane, że może on proponować poprawki do projektów aktów prawnych, a nawet wręcz spowodować ich nieprzyjęcie. Po trzecie, w tzw. procedurze współpracy (art. 252), Parlament może spowodować, że Rada będzie mogła uchwalić dany akt także wbrew jego woli, ale jedynie wtedy, gdy zachowa ona jednomyślność głosowania. Po czwarte, Parlament może mieć w pewnych procedurach legislacyjnych jedynie kompetencje konsultacyjne (z tym, że konsultacje te są obligatoryjne i ich nieprzeprowadzenie skutkuje - zgodnie z wyraźną linią orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości - nieważnością przyjętego przez Radę aktu). W przypadku procedury, o której mowa, nawet negatywna opinia Parlamentu nie wypływa bezpośrednio na przyjęcie bądź odrzucenie proponowanego aktu.
Jak dokładnie przebiega uchwalanie aktów prawnych w poszczególnych procedurach? W trybie konsultacji Komisja przedkłada projekt aktu prawnego do Rady oraz przesyła go do obowiązkowej konsultacji do Parlamentu Europejskiego i Komitetu Gospodarczego i Społecznego z prośbą o wyrażenie przez te organy opinii. Po jej otrzymaniu przez Radę i Komisję, oba organy mogą zmienić projekt aktu prawnego. Jeżeli taka zmiana nastąpiła, to Parlament i Komitet Gospodarczy i Społeczny (KGiS) musi ponownie otrzymać zmieniony projekt aktu do opinii. Istotną cechą procedury konsultacji jest to, iż w przypadku, gdy Parlament lub KGiS nadmiernie zwleka z wydaniem opinii o projekcie, może on być przyjęty z ich pominięciem - dochodzi tu bowiem do naruszenia obowiązku lojalnej współpracy między instytucjami Wspólnoty.
W trybie współpracy (określonym w art. 252 TWE) Komisja przedstawia wniosek o uchwalenie jakiegoś aktu prawnego Radzie. Ta, działając kwalifikowaną większością głosów i w porozumieniu z Parlamentem Europejskim przyjmuje w tej sprawie wspólne stanowisko. Jest ono następnie przedstawione Parlamentowi Europejskiemu. Owo przedstawienie obejmuje wyjaśnienie dotyczące przyczyn sformułowania danego projektu i przyjęcia w odniesieniu do niego wspólnego stanowiska Rady i Komisji, jak również stanowiska Komisji w tej sprawie. Otrzymawszy tę dokumentację parlament ma 3 miesiące na ustosunkowanie się do projektu. Jeżeli zaaprobuje to wspólne stanowisko lub nie podejmie żadnej decyzji w tym czasie - akt może być przez Radę przyjęty jako obowiązujące prawo. W ciągu owych 3 miesięcy Parlament może również zmienić wspólne stanowisko Rady i Komisji albo, jeżeli projekt jest z jego punktu widzenia nie do zaakceptowania, odrzucić wspólne stanowisko w całości - co w obu przypadkach czyni bezwzględną większością głosów deputowanych. Informacja o wyniku głosowania jest przekazywana Radzie i Komisji. Parlament może jednak w ciągu wspomnianych 3 miesięcy:
a. zaproponować zmiany w projekcie aktu (we wspólnym stanowisku), co czyni bezwzględną większością głosów,
b. odrzucić wspólne stanowisko, co również czyni bezwzględną większością głosów.
Jeżeli projekt aktu nie przeszedł lecz zostały do niego zaproponowane zmiany, to w ciągu 1 miesiąca od otrzymania stanowiska Parlamentu Komisja ponownie formułuje zmodyfikowany projekt aktu, biorąc pod uwagę poprawki proponowane przez Parlament Europejski. Następnie przesyła taki projekt z informacją, jakich poprawek Parlamentu nie zaakceptowała oraz opatruje projekt swoją opinią. Jeżeli Rada chce niezaakceptowane przez Komisję poprawki Parlamentu jednak przyjąć, musi to zrobić w głosowaniu jednomyślnym. Jeżeli przyjmuje po prostu zmodyfikowany już projekt Komisji bez odrzuconych przez nią zmian Parlamentu, to czyni to większością kwalifikowaną. Jedynie wtedy, gdy Rada chce zmienić projekt Komisji lub gdy Parlament odrzucił wspólne stanowisko - Rada podejmuje stosowne decyzje nie większością kwalifikowaną, ale jednomyślnie. Rada ma na owe decyzje 3 miesiące. Jeżeli będzie bezczynna, projekt Komisji będzie uznany za przyjęty. Warto wspomnieć, iż okresy, które Rada ma do dyspozycji w procedurze współpracy mogą być przedłużone o maksymalnie 1 miesiąc na podstawie specjalnego uzgodnienia zawieranego między Radą a Parlamentem.
Trzecią istotną procedurą prawotwórczą jest procedura współdecydowania, której podstawą jest art. 251 TWE. Tu Komisja przedkłada projekt aktu prawnego Parlamentowi Europejskiemu i Radzie.
Od reakcji Parlamentu Europejskiego zależy dalszy ciąg tej procedury, bowiem, jeżeli Parlament w swojej opinii na temat projektu:
a. nie zaproponuje w nim żadnych zmian - Rada może uchwalić dany akt,
b. jeżeli zaproponuje zmiany w projekcie - a Rada je wszystkie przyjmie, to może ona również uchwalić dany, zmodyfikowany stosownie do woli Parlamentu Europejskiego akt,
c. jeżeli zaproponuje zmiany w projekcie - a Rada nie chce przyjąć wszystkich poprawek proponowanych przez Parlament, Rady przyjmuje tzw. wspólne stanowisko i wraz z wyjaśnieniem przyczyn takiego postawienia sprawy, przesyła je do Parlamentu.
Parlament Europejski ma od momentu otrzymania wspomnianego wspólnego stanowiska 3 miesiące na:
...
Targaryen